Μια αξιοπρεπέστατη εμφάνιση στη γερμανική πρωτεύουσα. Του Βασίλη Κεχαγιά
Τα μεγάλα φεστιβάλ (Κάννες, Βερολίνο, Βενετία) δεν «ψωνίζουν» πλέον τις ελληνικές ταινίες από τα πανέρια και από τα αζήτητα. Εδώ και κάποια χρόνια, το ελληνικό σινεμά έχει αποκτήσει μια συγκροτημένη παρουσία στους διεθνείς διαγωνισμούς, γι’ αυτό και κάποιες φορές βραβευμένη. Η αρχή έγινε με τον Κυνόδοντα του Λάνθιμου, για να ακολουθήσει μια σειρά συγγενών, που συσπειρώθηκαν ως οικογένεια γύρω από το μάλλον αποτυχημένο επονοματισμό Greek Weird Cinema (ας το πούμε ελληνικό παράξενο σινεμά).
Ευτυχώς, πάνω που είχε αρχίσει να κουράζει η «παραξενιά» αυτού του σινεμά, στο φετινό Φεστιβάλ του Βερολίνου εμφανίστηκαν δείγματα ενός άλλου κινηματογράφου, ως ένα σημείο γνωστού, αλλά και με ανοίγματα σε φρέσκιες αισθητικές αναζητήσεις. Αυτές οι τελευταίες ξεπετάχθηκαν από την ανάγκη των εγχώριων σκηνοθετών να παρατηρήσουν τι συμβαίνει γύρω τους, αφήνοντας κατά μέρος τις -ως κάποιο βαθμό- αυτιστικές συμπεριφορές του «λανθιμοειδούς» κινηματογράφου. Εκεί που το κέντρο περιστροφής των δημιουργών ήταν η οικογένεια ως πυρήνας των προβλημάτων του σύγχρονου κοινωνικού ιστού, οι Έλληνες σκηνοθέτες της φετινής Μπερλινάλε κινήθηκαν γύρω από τον υπόκοσμο και τον νεοπλουτισμό, κύριες αιτίες της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Ο πρώτος, ως μετωνυμία ενός πολιτικού σκηνικού, όπου κυριαρχούν τα ήθη του υποκόσμου, και μάλιστα χωρίς την ηθική των κωδίκων του.
Ελλάδα, Το μικρό ψάρι
Ο τίτλος Το μικρό ψάρι ανήκει στην ταινία του Γιάννη Οικονομίδη, η οποία μας εκπροσώπησε στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ. Στους χρωματισμούς του φιλμ νουάρ ο Οικονομίδης συνθέτει το εικονογράφημα της σύγχρονης Ελλάδας, όπου όλα τα χρήματα που συγκεντρώνει από τη δουλειά του ο πρωταγωνιστής-επαγγελματίας δολοφόνος (άψογα ερμηνευμένη περσόνα από τον Βαγγέλη Μουρίκη) καταλήγουν σε μια «μαύρη τρύπα», όπως χαρακτηριστικά ακούγεται. Θέλετε να το βαφτίσετε χρηματιστήριο, θέλετε δάνεια ή μνημόνια, η μαύρη τρύπα αυτή αποτελεί το δράμα της Ελλάδας, που απομυζά όλον τον εθνικό πλούτο.
Στην ταινία η τρύπα αυτή είναι ένα τούνελ προκειμένου να οργανωθεί μια απόδραση από την φυλακή. Γύρω από την τρύπα τα πάντα είναι για ξεπούλημα: το γυναικείο σώμα στην πορνεία, τα σώματα των εργαζομένων αντικείμενα εκμετάλλευσης, τα σώματα των αστών απόντα, την ώρα που η λαίλαπα της διαφθοράς κοντεύει να αγγίξει και το σώμα του ανήλικου κοριτσιού στο φιλμ. Εκεί, ο ήρωας της ταινίας τραβάει την περίφημη «κόκκινη γραμμή», τηρώντας τους κώδικες του φιλμ νουάρ. «Όλα μπορείτε να τα ξεπουλήσετε, όχι όμως και τη νέα γενιά», μοιάζει να λέει.
Η ίδια νέα γενιά ταλαιπωρείται σε μια μεγαλοαστική, νεόπλουτη οικογένεια στο έργο του Αθανάσιου Καρανικόλα Στο σπίτι. Ο Θεσσαλονικιός στην καταγωγή σκηνοθέτης έχει ήδη ένα πολύ καλό όνομα με προηγηθείσες γερμανικές παραγωγές, ενώ τώρα γυρίζει «στο σπίτι», κυριολεκτικά και μεταφορικά. Στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης, η οικογένεια απολύει την ασθενούσα, μετανάστρια παραδουλεύτρα, αφήνοντας τη νεαρή κόρη της χωρίς τη ζεστασιά της θέσης της μητέρας της. Ξεζουμισμένη η μετανάστρια πετιέται στον κάδο των απορριμμάτων, μαζί με όλους τους υποπρονομιούχους αυτής της χώρας. Μελόδραμα στη βάση της η ταινία, αλλά με εμφανή τα ανοίγματα στην τρέχουσα κατάσταση, κέρδισε το Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής (οργανωμένη από την Καθολική Εκκλησία), στο Τμήμα Forum, όπου διαγωνιζόταν.
Στο ίδιο τμήμα, παρουσιάστηκε το φιλμ του Γιώργου Σερβετά Να κάθεσαι και να κοιτάς. Εδώ, ο σκηνοθέτης ταξιδεύει σε μια άχαρη κωμόπολη της ελληνικής επαρχίας για να χαρτογραφήσει την παθογένειά της. Το περιβάλλον ένα απέραντο σκουπιδοστάσιο, παλιατζούρες και ρημαγμένα εργοστάσια, άνθρωποι ίδιοι με το ντεκόρ.
Στην απέραντη αυτή ερημική έκταση των άδειων δρόμων και των κενών ανθρώπων, μόνη σημαία αντίστασης η πρωταγωνίστρια-Αντιγόνη. Εμφανής η παραπομπή στην τραγωδιακή ηρωίδα, αναμενόμενη και η ήττα της. Δυστυχώς, παρά την επιθυμία του Σερβετά να αποδώσει το κλίμα της ελληνικής επαρχίας, σε συνδυασμό με την οικονομική ασφυξία, η έλλειψη γκρίζων ζωνών, στους ασπρόμαυρους χαρακτήρες και στις συγκρούσεις τους, καθιστούν το φιλμ σχεδόν αφελές.
Με τις όποιες αντιρρήσεις, ωστόσο, το ελληνικό σινεμά πραγματοποίησε μια αξιοπρεπέστατη εμφάνιση στη γερμανική πρωτεύουσα, μια μικρή ανάσα οξυγόνου στον τόπο όπου κατασκευάζονται οι θηλιές μας.
