Και στις δύο άκρες του Ατλαντικού η οικονομία της αγοράς λειτουργεί μόνο για τις κορυφές της κοινωνίας. Του Joseph Stiglitz
Η οικονομική επιστήμη αποκαλείται συχνά «απαισιόδοξη επιστήμη» και την τελευταία πενταετία έχει επιβεβαιώσει απόλυτα τη φήμη της στις αναπτυγμένες οικονομίες. Δυστυχώς και η επόμενη χρονιά θα φέρει μικρή, μόνο, ανακούφιση.
Το πραγματικό (προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό) κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ είναι μικρότερο σήμερα από ό,τι πριν αρχίσει η μεγάλη ύφεση. Πράγματι, το ελληνικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ συρρικνώθηκε περίπου 25% από το 2008.
Υπάρχουν λίγες εξαιρέσεις: Μετά από περισσότερο από δύο δεκαετίες, η οικονομία της Ιαπωνίας¹ φαίνεται να ανακάμπτει υπό την κυβέρνηση του πρωθυπουργού Shinzo Abe, αλλά με την κληρονομιά του αποπληθωρισμού να εκτείνεται μέχρι τη δεκαετία του 1990, θα είναι μακρύς ο δρόμος για την επιστροφή. Επίσης, το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Γερμανίας ήταν υψηλότερο το 2012 σε σύγκριση με το 2007 – παρ’ όλο που μια αύξηση της τάξης του 3,9% σε πέντε χρόνια δεν επιτρέπει πολλές επευφημίες.
Αντίθετα, όσον αφορά την ανεργία, τα πράγματα είναι πραγματικά απαισιόδοξα: Η ανεργία στην Ευρωζώνη παραμένει πεισματικά υψηλή και ο δείκτης μακροχρόνιας ανεργίας στις ΗΠΑ απέχει πολύ από τα προ ύφεσης επίπεδα.
Η ανάπτυξη φαίνεται να επιστρέφει αυτή τη χρονιά στην Ευρώπη, έστω με αναιμικούς ρυθμούς, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να προβλέπει ετήσια αύξηση κατά 1% του προϊόντος.
Στην πραγματικότητα οι προβλέψεις του ΔΝΤ έχουν επανειλημμένα αποδειχτεί υπερβολικά αισιόδοξες: το Ταμείο προέβλεψε 0,2% ανάπτυξη για την Ευρωζώνη το 2013, που πρέπει να συγκριθεί με τη συρρίκνωση κατά 0,4% περίπου και προέβλεψε ότι η ανάπτυξη στις ΗΠΑ θα φτάσει το 2,1%, ενώ φαίνεται τώρα να βρίσκεται κοντύτερα στο 1,6%.
Με τους Ευρωπαίους ηγέτες «παντρεμένους» με τη λιτότητα και κινούμενους με «παγωμένα βήματα» προς τη διευθέτηση των δομικών προβλημάτων που απορρέουν από τον ελαττωματικό θεσμικό σχεδιασμό της Ευρωζώνης, δεν υπάρχει αμφισβήτηση ότι οι προοπτικές της ηπείρου εξακολουθούν να είναι ζοφερές.
ΗΠΑ: Οι αριθμοί ευημερούν…
Αλλά, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, υπάρχουν λόγοι για μεγαλύτερη αισιοδοξία. Τα αναθεωρημένα στοιχεία δείχνουν ότι το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 4,1% το τρίτο τετράμηνο του 2013, ενώ ο δείκτης ανεργίας διαμορφώθηκε στο 7% τον Νοέμβριο – το χαμηλότερο επίπεδο σε πέντε χρόνια. Μισή δεκαετία χαμηλής κατασκευαστικής δραστηριότητας επέφερε την ελάττωση του υπερβάλλοντος κτιριακού αποθέματος που συσσωρεύτηκε την περίοδο της φούσκας των ακινήτων. Η μεγέθυνση των τεράστιων αποθεμάτων ενέργειας από σχιστολιθικό αέριο έχει φέρει την Αμερική πλησιέστερα στον από μακρού επιδιωκόμενο στόχο της ενεργειακής ανεξαρτησίας και μείωσε τις τιμές του φυσικού αερίου σε χαμηλά επίπεδα ρεκόρ, συνεισφέροντας στις πρώτες αναλαμπές της βιομηχανικής ανάκαμψης. Πρόσθετα, η εκρηκτική ανάπτυξη του τομέα υψηλής τεχνολογίας έχει γίνει αντικείμενο φθόνου για τις άλλες χώρες.
Η πιο σπουδαία εξέλιξη αφορά στη μερική αποκατάσταση υγιών πολιτικών διαδικασιών στις ΗΠΑ. Οι αυτόματες περικοπές του Προϋπολογισμού -που συρρίκνωσαν την ανάπτυξη κατά 1,75 εκατοστιαίες μονάδες- συνεχίζονται αλλά με έναν ηπιότερο ρυθμό. Επιπλέον, η καμπύλη κόστους για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη -ένας βασικός παράγοντας διαμόρφωσης των μακροπρόθεσμων δημοσιονομικών ελλειμμάτων- έχει γυρίσει σε καθοδική τροχιά. Ήδη, το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσο προβλέπει ότι το 2020 η δαπάνη για τα προγράμματα Medicare και Medicaid (τα κυβερνητικά προγράμματα περίθαλψης για τους ηλικιωμένους και τους φτωχούς, αντίστοιχα) θα βρίσκεται περίπου 15% κάτω από τα επίπεδα του 2010.
Η ανάπτυξη των ΗΠΑ, το 2014, είναι πιθανό να είναι αρκετά γρήγορη ώστε να δημιουργήσει περισσότερες θέσεις εργασίας από αυτές που απαιτούνται για την κάλυψη όσων εισέρχονται για πρώτη φορά στο εργατικό δυναμικό. Το λιγότερο που θα επιτευχθεί θα είναι η μείωση του μεγάλου αριθμού (περίπου 22 εκατομμύρια) όσων αναζητούν μια θέση πλήρους απασχόλησης και δεν έχουν καταφέρει, μέχρι σήμερα, να βρουν.
… για τους πλούσιους
Αλλά πρέπει να συγκρατήσουμε την ευφορία μας. Ένα δυσανάλογο τμήμα των θέσεων εργασίας, που δημιουργούνται αυτήν την περίοδο, είναι χαμηλά αμειβόμενες – τόσο πολύ που τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης συνεχίζουν να μειώνονται. Για τους περισσότερους Αμερικανούς δεν υπάρχει ανάκαμψη, με το 95% των κερδών να πηγαίνει στο 1% του πλουσιότερου τμήματος του πληθυσμού.
Ακόμη και πριν από την ύφεση, ο αμερικανικού τύπου καπιταλισμός δεν απέδιδε για ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Το μόνο που έκανε η ύφεση ήταν να κάνει τα εισοδηματικά άκρα πιο εμφανή. Το μέσο εισόδημα (προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό) είναι ακόμη μικρότερο από ό,τι ήταν το 1989, περίπου 25 χρόνια πριν και το μέσο εισόδημα των ανδρών είναι μικρότερο από ό,τι ήταν πριν από τέσσερις δεκαετίες.
Το νέο πρόβλημα της Αμερικής είναι η μακροχρόνια ανεργία η οποία επηρεάζει περίπου το 40% αυτών που δεν έχουν εργασία και επαυξάνεται από ένα από τα φτωχότερα συστήματα ασφάλισης της ανεργίας μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών, του οποίου τα οφέλη εκπνέουν τυπικά μετά από 26 εβδομάδες. Κατά τη διάρκεια των υφέσεων, το Κογκρέσο των ΗΠΑ επεκτείνει αυτά τα οφέλη, αναγνωρίζοντας ότι οι άνθρωποι είναι άνεργοι όχι επειδή δεν αναζητούν εργασία, αλλά διότι δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας. Αλλά τώρα οι Ρεπουμπλικανοί βουλευτές αρνούνται να προσαρμόσουν το σύστημα προστασίας της ανεργίας σε αυτήν την πραγματικότητα. Πριν το Κογκρέσο κλείσει για τις διακοπές των Χριστουγέννων έδωσε στους μακροχρόνια άνεργους το τελικό χτύπημα: Από τις αρχές του 2014, τα περίπου 1,3 εκατομμύρια Αμερικανοί που έχασαν τα επιδόματα ανεργίας στα τέλη του Δεκέμβρη, έχουν αφεθεί στην τύχη τους. Ευτυχισμένο το Νέο Έτος.
Άνεργοι και απογοητευμένοι
Εν τω μεταξύ, η μεγαλύτερη αιτία που ο δείκτης ανεργίας των ΗΠΑ είναι τόσο χαμηλός οφείλεται στο ότι πολλοί άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την προσπάθεια ανεύρεσης εργασίας. Η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό είναι στα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί εδώ και τρεις δεκαετίες. Μερικοί ισχυρίζονται ότι αυτή η εξέλιξη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις δημογραφικές εξελίξεις: Η ηλικία ενός αυξανόμενου τμήματος του ενεργού πληθυσμού υπερβαίνει τα 50 έτη και η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό είναι πάντοτε χαμηλότερη σε αυτήν την κατηγορία από ό,τι μεταξύ των νεότερων.
Αλλά αυτός ο ισχυρισμός απλά επαναδιατυπώνει το πρόβλημα: Η οικονομία των ΗΠΑ δεν ήταν ποτέ καλή στην επανεκπαίδευση των εργαζομένων. Οι Αμερικανοί εργάτες αντιμετωπίζονται ως αναλώσιμα εμπορεύματα και τοποθετούνται στην άκρη όταν δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις αλλαγές στην τεχνολογία και την αγορά εργασίας. Η διαφορά τώρα είναι ότι αυτοί οι εργάτες δεν είναι πλέον ένα μικρό τμήμα του πληθυσμού.
Τίποτα από τα παραπάνω δεν είναι αναπόφευκτο. Είναι το αποτέλεσμα μιας κακής οικονομικής και μιας ακόμη χειρότερης κοινωνικής πολιτικής που σπαταλά την πιο πολύτιμη παραγωγική πηγή της χώρας -το ανθρώπινο ταλέντο- και προκαλεί απέραντο πόνο για τους εργαζόμενους που επηρεάζονται και τις οικογένειές τους. Θέλουν να εργασθούν αλλά το οικονομικό σύστημα των ΗΠΑ τους απορρίπτει. Έτσι, με τη μεγάλη δυσπραγία της Ευρώπης να συνεχίζεται και το 2014 και από την ανάκαμψη των ΗΠΑ να αποκλείονται όλοι εκτός όσων βρίσκονται στην κορυφή, λογαριάστε με ως απαισιόδοξο. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού οι οικονομίες της αγοράς αποτυγχάνουν να αποδώσουν για την πλειοψηφία των πολιτών. Για πόσο καιρό μπορεί αυτό να συνεχισθεί;
* Αναδημοσίευση από το www.project-syndicate.org
Απόδοση: Γιώργος Τοζίδης
¹ Βλέπε σχετικό αφιέρωμα στο φ. 164 (27/04/2013)
της εφημερίδας
