Στο σφυρί η Στοά Μοδιάνο, κεντρικό σημείο αναφοράς της Θεσσαλονίκης
της Βιβιάννας Α. Μεταλληνού*
Η Θεσσαλονίκη κατέχει τη μοναδική ποιότητα της συνύπαρξης στο ιστορικό της κέντρο, πολλών διατηρητέων μνημείων και των τεσσάρων διαφορετικών εθνοτήτων που επηρέασαν στο μεγαλύτερο βαθμό την πολυπολιτισμική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης του 19ου και των αρχών του 20ού αι. Στη διαδρομή από την οδό Συγγρού, ψηλά στην Ολύμπου, όπου και η εβραϊκή συναγωγή, μέχρι το λιμάνι με τις κλειστές και ανοιχτές αγορές του, τα συγκροτήματα και τα κτίσματα που διασώζονται κρατούν το στίγμα της μοναδικότητας της πόλης μας με την ελληνική, εβραϊκή, μουσουλμανική και καθολική παρουσία του πληθυσμού της, μέσα σε λίγα βήματα του περιπατητή!
Σε αυτό το μοναδικό ιστορικό τοπίο, η Στοά Μοδιάνο (όπως λέγεται από την εποχή της ανέγερσής της η Κεντρική Αγορά Τροφίμων της Θεσσαλονίκης) αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς -σε γεωγραφικό αλλά και σε πολιτιστικό επίπεδο- της πόλης, οργανώνοντας γύρω της τη νεότερη ιστορική διαδρομή της εξέλιξής της.
Η πρόθεση (από τον περασμένο χρόνο) για την πώληση από το ΤΑΙΠΕΔ της Κεντρικής Αγοράς Τροφίμων της Θεσσαλονίκης, δημιούργησε μια χλιαρή, κατ’ αρχάς, αντίδραση στην πόλη αλλά το ζήτημα, εν αναμονή τελικής διευθέτησης της ιδιοκτησίας του Δημοσίου, σύντομα ξεχάστηκε. Όχι όμως από τον κρατικό μεσίτη που κωδικοποίησε τις λίστες του και προωθεί ακάθεκτος -με ηλεκτρονική δημοπρασία- μνημεία στις πόλεις και θησαυρούς στα ελληνικά τοπία σαν αναπτυξιακή πολιτική.
Το κεντρικό κτίριο της Στοάς Μοδιάνο είναι πράγματι ένα από τα εντυπωσιακότερα κτίσματα της κεντρικής Θεσσαλονίκης που, ευτυχώς, βρίσκεται σε καθεστώς προστασίας κελύφους και λειτουργίας. Η Στοά Μοδιάνο είναι ένα μνημείο για τη Θεσσαλονίκη.
Βίωσε μια προδιαγεγραμμένη απαξίωση, με μηδενική συντήρηση τόσο του κτιριακού της αποθέματος όσο και της ιδιαίτερης χρήσης της, με καθαρό στόχο την παράδοσή της μακριά από την πόλη. Μακριά από την πόλη που την δημιούργησε αλλά και από τη σχέση που η ίδια διαμόρφωσε μαζί της.
Μια σχέση που την πλούτισε με μια μοναδική αστική κοινωνικότητα και έφερε στο προσκήνιο την εμπορική κινητικότητα της πόλης σε ένα πρωτοποριακό κτίριο σχεδιασμένο με έναν στιβαρό και λιτό εκλεκτισμό. Ο τριμερής διαχωρισμός της όψης σε βάση, κορμό και στέψη, η μνημειακή διαμόρφωση και η συμμετρία ως προς την κατακόρυφο, ο διάκοσμος και οι ποικίλες κλασικές αναφορές, αποτελούν βασικά στοιχεία του, που ακολουθούν η διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου και η κάλυψη με διαφορετικές στέγες. Η Στοά Μοδιάνο είναι ένα από τα πρώτα κτίρια στη Θεσσαλονίκη με κύριο υλικό δόμησης το οπλισμένο σκυρόδεμα.
Στα εγκαίνια του κτιρίου… «Οι μουσικές από τις μπάντες Σπεράντζα και Μακάμπι έπαιζαν μέχρι αργά το βράδυ της 26ης Μαρτίου 1925 στο φωταγωγημένο ισόγειο της Κεντρικής Αγοράς Τροφίμων – της Αγοράς Μοδιάνο, όπως έμελλε να μείνει στην Ιστορία. Τα γκαρσόν σέρβιραν σαμπάνια και μαύρο χαβιάρι στους επισήμους, προσφορά της αποθήκης τροφίμων Μπέζα και Ρεβάχ. Οι λαϊκοί τύποι που βρέθηκαν στα εγκαίνια αρκέστηκαν σε αυγά χαμινάδος, τουρσιά, αλλαντικά Τσοχατζόπουλου και ρακί Ναχμίας…» σημειώνει με νόημα ο Κ. Τομανάς στο Χρονικό του.
Στοά και αγορά, λέξεις συνώνυμες
Στα χρόνια που πέρασαν η Αγορά Μοδιάνο έγινε το επίκεντρο της εμπορικής κίνησης, τόσο που η λέξη «αγορά» ήταν σχεδόν συνώνυμη με τη Στοά Μοδιάνο. Σημείο συνάντησης, αλλά και σήμα κατατεθέν: «Κάποτε, οι διάδρομοι της αγοράς ήταν φρακαρισμένοι, έσπρωχνες για να περάσεις», λογής-λογής μυρωδιές από τα τρόφιμα και τα μπαχάρια που πωλούνταν εκεί και το πολύβουο πλήθος να συμπληρώνει την εικόνα.
Μετά τη Μεταπολίτευση, τα ταβερνάκια της στοάς -η Μυροβόλος Σμύρνη, τα Βομβίδια ή ο Πέτρος- έγιναν σημείο αναφοράς. Κάθε συνάντηση εκεί ήταν και μια γιορτή, εκεί μαζεύονταν οι άνθρωποι της αγοράς, οι επαγγελματίες της περιοχής, αλλά και μουσικοί, δημοσιογράφοι, φοιτητές και διανοούμενοι. Στα μεγάλα γεγονότα της πόλης, ΔΕΘ και Φεστιβάλ Κινηματογράφου, περνούσαν πάντα από εκεί πολιτικοί, επιχειρηματίες και κινηματογραφικοί αστέρες, θέλοντας να ζήσουν την αυθεντικότητα της λαϊκής σκηνής που απλόχερα μοίραζε η Στοά Μοδιάνο.
Η κατασκευή της είχε ξεκινήσει το 1922, μετά την πυρκαγιά του 1917, στην καρδιά του εμπορικού κέντρου, εκεί που το σχέδιο Hebrard όριζε τα Bazaar της πόλης. Δημιουργός της ο Ελί Μοδιάνο, αρχιτέκτονας και μηχανικός, γόνος πλούσιας εβραϊκής οικογένειας, ο οποίος είχε σπουδάσει στο Παρίσι και υπογράφει και άλλα σημαντικά κτίρια της πόλης, όπως το Τελωνείο και το Λαογραφικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Το πέρασμα της ιδιοκτησίας από την οικογένεια Μοδιάνο στο Ελληνικό Δημόσιο θα έπρεπε φυσιολογικά να χαρακτηρισθεί ευτύχημα για το μέλλον της αγοράς! Δυστυχώς, με τις εξελίξεις που βιώνουμε, το γεγονός αποκτά το χαρακτήρα της καταστροφής.
Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί
Η ύπαρξη της μνημειακής στοάς στο κέντρο της εμπορικής ζώνης και η προστασία της παραδοσιακής λειτουργίας της αποτελούν την καλύτερη ευκαιρία για την αναβάθμιση και αναζωογόνηση του ιστορικού κέντρου στα πρότυπα πολλών επιτυχημένων παρεμβάσεων σε ανάλογα κτίρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η γαστρονομική μοναδικότητα της Θεσσαλονίκης, που έχει αναδειχθεί σε ένα από τα ισχυρά brand names της πόλης, θα μπορούσε να αποκτήσει το ναό της στο χώρο της Στοάς Μοδιάνο. Το τι σημαίνει και τι μπορεί να γίνει στη Στοά είναι δεδομένο, σίγουρο και απόλυτα αναπτυξιακό!…
Η απόφαση για πώληση της Στοάς, σε συνδυασμό με τις κυβερνητικές εξαγγελίες για τη στήριξη του ιστορικού κέντρου που περιλαμβάνει ο εισηγούμενος, αυτές τις ημέρες στη Βουλή, νόμος για το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης βρίσκεται σε προκλητική ετερότητα! Δεν είναι δυνατόν να υποστηρίζεις την αναβίωση των ιστορικών προβλητών του λιμανιού σαν ειδοποιό στοιχείο της ιστορικής προσωπικότητας της πόλης και την ίδια στιγμή να πουλάς το μνημείο της κεντρικής αγοράς της! Υπάρχουν ήδη προτάσεις και ενδιαφέρον από τοπικούς φορείς (ΕΕΘ, ΙΚΘ) στους οποίους πρέπει να προστεθεί άμεσα και ο Δήμος Θεσσαλονίκης για ανάληψη της πρωτοβουλίας επαναδραστηριοποίησης της Αγοράς των Γεύσεων, σε ένα κτίριο που θα συντηρηθεί και θα ανακαινισθεί για να λειτουργήσει ως ο καταλύτης για την επαναφορά της ζωτικότητας και της ακτινοβολίας του ιστορικού κέντρου. Σε μια πόλη που θα τιμά την ιστορία της, θα αξιοποιεί και εκμεταλλεύεται το πολιτιστικό της απόθεμα -υλικό και άυλο- σε όφελος των κατοίκων στη διεκδίκηση του μέλλοντός της.
* Η Βιβιάννα Α. Μεταλληνού είναι αρχιτέκτων ιστορικού περιβάλλοντος
