του Γιάννη Καρλιάμπα*
Το τελευταίο διάστημα η κυβέρνηση έχει επιδοθεί σε μια σειρά νομοθετικών παρεμβάσεων και πολιτικών πρωτοβουλιών, οι οποίες, μεταξύ άλλων, αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπιζόταν μέχρι σήμερα ο δημόσιος χώρος από την πλευρά της επίσημης ελληνικής πολιτείας. Μία από αυτές τις παρεμβάσεις είναι και το νομοσχέδιο για την «Οριοθέτηση, διαχείριση και προστασία αιγιαλού και παραλίας», το γνωστό πλέον «νομοσχέδιο για τον αιγιαλό».
Οι προβλεπόμενες σε αυτό ρυθμίσεις ξεσήκωσαν ήδη πολλές αντιδράσεις από την πλευρά συλλογικοτήτων, φορέων, συνδικαλιστικών συλλόγων και μεμονωμένων πολιτών. Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) συμμετέχει από την πρώτη στιγμή στο δίκτυο Ακτές Ώρα Μηδέν (aktesora0.wordpress.com) για την υπεράσπιση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.
Σ’ αυτό το πλαίσιο μετά από πρωτοβουλία του ΣΕΑ και σε συνεργασία με τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης (ΣΑΘ) με αφορμή το προαναφερόμενο νομοσχέδιο οργανώθηκε την Τρίτη εκδήλωση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης με στόχο να ενημερώσουμε τα μέλη των δύο συλλόγων και το κοινό της πόλης για ό,τι επιφυλάσσεται στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον με νομοθετήματα όπως το συγκεκριμένο εστιάζοντας όχι μόνο στον αιγιαλό, αλλά γενικότερα στο δημόσιο χώρο.
Προκειμένου να αναδείξουμε σφαιρικά όσο το δυνατόν περισσότερες όψεις του ζητήματος και προσεγγίζοντάς το στην κοινωνική και πολιτική του διάσταση επιλέξαμε ως οργανωτές της εκδήλωσης οι εισηγητές να μην προέρχονται μόνο από τον χώρο των αρχαιολόγων και των αρχιτεκτόνων. Έτσι, στη συζήτηση συνέβαλαν με τις εισηγήσεις τους, εκτός από την Όλγα Σακαλή, πρόεδρο του ΣΕΑ και την Βιβιάννα Μεταλληνού, αντιπρόεδρο του ΣΑΘ, ο Πέτρος Κακούρος, δασολόγος/περιβαλλοντολόγος καθώς και ο Γιάννης Κωνσταντίνου, δικηγόρος.
Τα εργαλεία του ξεπουλήματος
Ο Πέτρος Κακούρος αναφέρθηκε γενικά στο καθεστώς της δημόσιας περιουσίας στην Ελλάδα, περιγράφοντας τι ακριβώς αυτή περιλαμβάνει στο πλαίσιο του αστικού και μη αστικού χώρου και επισήμανε τους τρόπους με τους οποίους η δημόσια γη εκχωρείται σε ιδιωτικά συμφέροντα όχι μόνο μέσω του ΤΑΙΠΕΔ, αλλά και με άλλα «εργαλεία», στα οποία εντάσσονται και άλλες νομοθετικές παρεμβάσεις, εκτός από το νομοσχέδιο για τον αιγιαλό. Έκανε ιδιαίτερη αναφορά στους ανοιχτούς δημόσιους χώρους τους οποίους έχει μεγάλη ανάγκη η πόλη της Θεσσαλονίκης και πρέπει να αναζητηθούν κυρίως στους χώρους των παλιών στρατοπέδων, πολλοί από τους οποίους έχουν ήδη ενταχθεί στα προς πώληση ακίνητα του Δημοσίου και προορίζονται για άλλου είδους χρήσεις. Ιδιαίτερη μνεία έκανε στην ανάγκη ανάπτυξης ενός δικτύου ανοιχτών (δημόσιων) χώρων πράσινου για το οποίο δεν υπάρχει καμία μέριμνα ούτε για το σχεδιασμό, ούτε για τη μελλοντική δημόσια διαχείρισή του.
Η Όλγα Σακαλή παρουσίασε τους τρόπους με τους οποίους ένα σύμπλεγμα νομοθετικών παρεμβάσεων από την πλευρά της κυβέρνησης συνιστά το νέο «παράδειγμα» για τη διαχείριση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Σ’ αυτό το νέο «παράδειγμα» η προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος υποβαθμίζεται και περιορίζεται. Την προτεραιότητα καταλαμβάνει η οικονομική ανάπτυξη. Με παραδείγματα κατέδειξε πώς αυτή η προσέγγιση είναι στην ουσία εχθρική απέναντι στο περιβάλλον -φυσικό και πολιτιστικό- και βάλλει ευθέως ενάντια στον ιστορικό, κοινωνικό και παιδευτικό ρόλο της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Επιβράβευση των καταπατητών
Η Βιβιάννα Μεταλληνού αναφέρθηκε στον τρόπο με τον οποίο, μέσα από τη νομοθεσία, το ελληνικό κράτος αντιμετώπιζε τον αιγιαλό και τις παραλίες διαχρονικά, σε αντιδιαστολή με τη νέα προσέγγιση. Παραθέτοντας πλήθος παραδειγμάτων ανέδειξε πώς το σημαντικότερο ίσως τμήμα της κοινόχρηστης δημόσιας γης, ο αιγιαλός και οι παραλίες, θυσιάζεται στο βωμό μιας επιθετικής «αναπτυξιακής» πολιτικής. Μιας πολιτικής η οποία επιβραβεύει τους καταπατητές και ταυτόχρονα αποκλείει τη μελλοντική δημόσια χρήση αυτού του αγαθού.
Κλείνοντας τον κύκλο των εισηγήσεων ο Γιάννης Κωνσταντίνου παρουσίασε πώς με το συγκεκριμένο σ/ν ανατρέπεται το μέχρι τώρα ισχύον πλαίσιο για τη χρήση του αιγιαλού και της παραλίας και ουσιαστικά το δικαίωμα των πολιτών στην ακώλυτη πρόσβασή τους σε αυτά τα αγαθά τίθεται υπό αίρεση. Η έμφαση πλέον δίνεται στις δυνατότητες παραχώρησης των δημόσιων χώρων και όχι στο δικαίωμα των πολιτών για τη χρήση τους. Ο αποκλεισμός των πολιτών από τη χρήση του αιγιαλού και της παραλίας προαναγγέλθηκε το 2011 με τον ιδρυτικό νόμο του ΤΑΙΠΕΔ. Κατά την εκτίμηση του εισηγητή η προσεκτική διατύπωση των διατάξεων του σ/ν μπορεί να τις προστατεύει από προφανή αντισυνταγματικότητα, αλλά οι δράσεις που θα επιχειρηθούν κατ’ εφαρμογή του θα υποστούν συγκεκριμένο δικαστικό έλεγχο συνταγματικότητας και συμβατότητας με την κοινή περιβαλλοντική νομοθεσία.
Κοινό συμπέρασμα από το σύνολο των εισηγήσεων αλλά και από τη συζήτηση που ακολούθησε είναι ότι επιχειρείται από την κυβέρνηση μία αλλαγή στην αντιμετώπιση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, η οποία περιορίζει τον κοινωνικό του χαρακτήρα, στρέφεται ενάντια σε κοινωνικά δικαιώματα και δεν διασφαλίζει την προστασία του. Επιτακτική ανάγκη, επομένως, αποτελεί η ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων και ο συντονισμός τους, ώστε να αποφευχθεί η εδραίωση αυτού του νέου «παραδείγματος».
* Ο Γιάννης Καρλιάμπας είναι αρχαιολόγος
