του Βασίλη Ξυδιά
Η εκλογική διάσωση του ΠΑΣΟΚ-Ελιά, έστω και με το ισχνό 8%, δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Δεν είναι μόνο ότι δίνει το φιλί της ζωής στον ΠΑΣΟΚικό μηχανισμό, παρέχοντάς του αυτοδίκαια ρόλο στις μετεκλογικές εξελίξεις. Είναι ότι εισάγει ένα νέο στοιχείο στον πολιτικό χάρτη· μια νέα κεντροαριστερή παραλλαγή που θα μπορούσε να ονομαστεί «κεντροαριστερά της συμφοράς», σε αντιδιαστολή με την «κεντροαριστερά πολυτελείας» που όλοι έχουμε υπ’ όψιν μας ως αφ’ υψηλού κήρυκα του εκσυγχρονισμού και του αντιλαϊκισμού.
Η έκφραση «της συμφοράς» δεν δηλώνει εδώ καμία απαξίωση. Ούτε υπονοεί τις ευθύνες του κεντροαριστερού χώρου στη συντελούμενη καταστροφή. Αναφέρεται σε μια ορισμένη πραγματιστική στάση, που εκδηλώνεται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο, και η οποία αποδέχεται την εθνική και κοινωνική συμφορά ως αναπόφευκτο γεγονός επιζητώντας τρόπους και διεξόδους «ρεαλιστικής» συμβίωσης μ’ αυτό. Ρεαλιστικής συμβίωσης, αν όχι για όλη την κοινωνία, τουλάχιστον για κάποια τμήματα της φτωχοποιούμενης μέσης τάξης.
Θεμελιωμένη πρωτογενώς σε τοπικό-περιφερειακό επίπεδο και δευτερογενώς σε κεντρικό πολιτικό, η νέα αυτή εκδοχή Κεντροαριστεράς είναι μια πρόταση νέου κοινωνικού συμβολαίου της ελίτ με τον λαό· η μόνη ίσως σοβαρή απ’ αυτές που έχουν διατυπωθεί μετά τα μνημόνια. Ως εκ τούτου υπάρχει κίνδυνος να αποδειχθεί πιο στέρεα και πιο παραγωγική για τη συνολική επιβίωση του κεντροαριστερού χώρου συγκρινόμενη με την αοριστόλογη και άσχετη με τις λαϊκές ανάγκες εμμονή άλλων κεντροαριστερών παραφυάδων στην εκσυγχρονιστική ρητορική. Η εκλογική καταβαράθρωση της ΔΗΜΑΡ, σε αντιπαραβολή προς τη διάσωση του μεταλλασσόμενου ΠΑΣΟΚ, ίσως να δείχνει ακριβώς αυτό. Το ίδιο και κάποιες σκόρπιες πρώτες ενδείξεις μιας δήθεν πιο αντάρτικης στάσης διαφόρων ανασχηματισμένων υπουργών ΠΑΣΟΚικής προελεύσεως.
Δύο παράλληλα «κομματικά συστήματα»
Τα παραπάνω γίνονται σαφέστερα αν σταθούμε στην καίρια παρατήρηση του Χριστόφορου Βερναρδάκη πως το εκλογικό αποτέλεσμα σηματοδοτεί την ανάδυση δύο παράλληλων υπό διαμόρφωση «κομματικών συστημάτων», ενός τοπικού/περιφερειακού και ενός κεντρικού (1). Η ανάδυση του τοπικού/περιφερειακού συστήματος είχε γίνει σαφής αρκετούς μήνες πριν από τις εκλογές, όταν από το φθινόπωρο του 2013 διάφορα τοπικά ΠΑΣΟΚικά δίκτυα άρχισαν, ενόψει δημοτικών εκλογών, να αφυπνίζονται και να επανενεργοποιούνται, συσπειρώνοντας και πολλούς ψηφοφόρους που στις εθνικές εκλογές του 2012 είχαν ψηφίσει ΣΥΡΙΖΑ. Σε άρθρο μου στον Δρόμο της Αριστεράς αναφερόμουν παραμονές των εκλογών σ’ αυτά «τα εξαρτημένα από το πολιτικό σύστημα τοπικά οικονομικοκοινωνικά κυκλώματα … που λυμαίνονται επί δεκαετίες τις δημοτικές δομές», επισημαίνοντας ότι «όχι απλώς επιβίωσαν, αλλά συνεχίζουν να πρυτανεύουν, παρά την κεντρική κατάρρευση του μνημονιακού μπλοκ» (2).
Μετά τα αποτελέσματα της πρώτης Κυριακής που επιβεβαίωναν αυτούς τους φόβους, ο Δημήτρης Μπελαντής έγραψε ένα σημαντικό κείμενο (3), στο οποίο μιλά για τη βαθύτερη ουσία της ΠΑΣΟΚικής διάσωσης σε τοπικό επίπεδο. Η ΠΑΣΟΚική επανασυσπείρωση, λέει, βασίζεται σε μια λογική «νεοφιλελεύθερου ή σοσιαλφιλελεύθερου κορπορατισμού … ατομικής δηλαδή ή κατ’ ομάδες διαβίωσης εντός του ακραίου νεοφιλελεύθερου τοπίου». Και δείχνει ότι δεν εκπροσωπεί μόνο κάποια παραδοσιακά πελατειακά δίκτυα, αλλά ένα γενικότερο σχέδιο υποτυπώδους, εν μέσω της κρίσης, ανασυγκρότησης της τοπικής διοίκησης. Ένα σχέδιο που περιλαμβάνει την εκχώρηση των δημοτικών λειτουργιών σε ιδιωτικά συμφέροντα, αλλά με κάποια ανταλλάγματα πελατειακού χαρακτήρα για κάποιες κοινωνικές ομάδες. Ένα είδος επιλεκτικής κοινωνικής μέριμνας και φροντίδας επιβίωσης σαν μοναδική ρεαλιστική δυνατότητα σε καιρούς φτώχειας και κοινωνικής αποδιάρθρωσης. Δεν ξέρω αν αυτό το μοντέλο θα αποδειχθεί μακροπρόθεσμα βιώσιμο. Υποθέτω πως όχι. Παρ’ όλα αυτά μπορεί να φανεί μεσοπρόθεσμα πειστικό, χωρίς κανείς να κοροϊδεύει κανέναν. Είναι σαν να «αγοράζουμε» ένα κοινωνικοπολιτικό λαχείο, όπου όλοι ξέρουν ότι οι υποσχέσεις πελατειακής εξυπηρέτησης στις οποίες βασίζεται δεν μπορούν να τηρηθούν στο σύνολό τους. Ο καθένας, όμως, μπορεί να πιστεύει ότι αυτός θα είναι ο τυχερός και οι άλλοι οι άτυχοι (4).
Πολλοί απ’ τους ανθρώπους που επιλέγουν να ποντάρουν σ’ αυτή την επιβιωτική στρατηγική σε τοπικό επίπεδο, ποντάρουν κεντρικά στον ΣΥΡΙΖΑ. Φαίνεται αντιφατικό, αλλά έχει τη λογική του. (Αν ο ΣΥΡΙΖΑ καταφέρει κεντρικά την ανατροπή, τόσο το καλύτερο. Αν δεν τα καταφέρει, θα έχουμε φυλάξει τα νώτα μας).
Τι έσωσε την Ελιά
Αυτός που συνέλαβε αμέσως αυτό το σκηνικό και το αξιοποίησε στο μέγιστο ήταν ο Ευ. Βενιζέλος. Ο οποίος, αφού αρχικώς εξεβίασε το κεντρικό πολιτικό σύστημα με τη γνωστή απειλή (αν καταρρεύσουμε εμείς θα καταρρεύσετε και εσείς), στη συνέχεια, μετά τα αποτελέσματα της πρώτης Κυριακής, έστρεψε τον εκβιασμό του προς τα τοπικά ΠΑΣΟΚικά δίκτυα, «καταγγέλλοντας» με τον δικό του τρόπο τον καιροσκοπισμό τους (ΠΑΣΟΚ τοπικά, ΣΥΡΙΖΑ κεντρικά). Δεν μπορείτε -τους είπε- να υπάρχετε εσείς χωρίς κεντρική πολιτική εκπροσώπηση. Είχε δίκιο. Κι αυτό το κατάλαβε ένα σημαντικό μέρος των πιο έμπειρων και συνειδητοποιημένων τοπικών ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ-Ελιά, κι ήταν αυτό που του έδωσε τελευταία στιγμή ένα σημαντικό κομμάτι του κρίσιμου 8%.
Τώρα οφείλουμε να δούμε τι έχουμε μπροστά μας. Το τοπίο είναι ακόμα ρευστό. Το εκλογικό αποτέλεσμα αποτυπώνει μια φρικιαστική απροσδιοριστία, ανοικτή σε όλα τα ενδεχόμενα. Όσον αφορά τον ΣΥΡΙΖΑ, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο προσέγγισης ή διεμβολισμού του χώρου αυτού στη βάση μιας μετριοπαθούς αποδοχής της κρίσης. Όσο ο ΣΥΡΙΖΑ δεν πείθει ως φορέας πραγματικής και ριζικής ανατροπής κι όσο το γενικό μνημονιακό καθεστώς διαιωνίζεται, τόσο θα ενισχύονται οι δεσμοί των τοπικών ΠΑΣΟΚικών δικτύων με το κεντρικό ΠΑΣΟΚ. Η μόνη πραγματική δυνατότητα να κερδίσει ο ΣΥΡΙΖΑ τα ταλαντευόμενα στρώματα που δίνουν ζωή σ’ αυτά τα τοπικά δίκτυα είναι να τα πείσει ότι η καταστροφή δεν είναι αναπόφευκτη. Χρειάζεται ένα πραγματικά ριζοσπαστικό πρόγραμμα που θα πείθει τη μέση τάξη ότι υπάρχει δυνατότητα να αποφύγει τη φτωχοποίησή της. Κι αυτό, φοβάμαι, ότι λείπει από τον προγραμματικό λόγο του ΣΥΡΙΖΑ.
1. Βλ. το έκτο σημείο στο σχόλιο του Χρ. Βερναρδάκη την επομένη των εκλογών, 26/5/2014, στην προσωπική του σελίδα στο Facebook. Αναδημοσιεύθηκε στο Διαδίκτυο (π.χ. https://www.periodista.gr/greece/item/11513.htm ) και στην Αυγή (Τρίτη, 27/5/2014, https://www.avgi.gr/article/2773313/to-tabani-tou-suriza-kai-o-patos-tis-n-d-).
2. Βασίλης Ξυδιάς, Αναζητώντας την ουσία της αυτοδιοίκησης. Ζητούμενο η συγκρότηση της κοινωνίας στο επίπεδο του πολιτικού, Δρόμος της Αριστεράς, 16/5/2014 (https://www.e-dromos.gr/αναζητώντας-την-ουσία-της-αυτοδιοίκη/).
3. Δημήτρης Μπελαντής, Η Κεντροαριστερά και το βιοπολιτικό διοικητικό κράτος, RedNotebook, 24/5/2014 (https://rednotebook.gr/2014/05/kentroaristera-aftodioikhsh/)
4. Δυστυχώς, αυτά είναι ένα μόνο μέρος από το νέο βιότοπο που αναπτύσσεται στα βαλτόνερα της κρίσης. Υπάρχουν και χειρότερα. Η υπερψήφιση του Μπέου στον Βόλο και του Μώραλη στον Πειραιά, καθώς και η μετεκλογική θλιβερή ιστορία με τον Μελισσανίδη και το γήπεδο της ΑΕΚ, είναι χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της νέας μεταμνημονιακής ζούγκλας. Είναι φαινόμενα γνωστά από τη Λατινική Αμερική, όπου στο έδαφος του καταρρέοντος συστήματος δεν εμφανίστηκαν μόνο υγιείς κοινωνικές αντιδράσεις, αλλά και διάφορα μαφιόζικα και νεοφεουδαρχικά δίκτυα που ανέλαβαν να καλύψουν με το αζημίωτο τις επιβιωτικές ανάγκες του πληθυσμού. Βλ. αναλυτικά στο βιβλίο του Γιώργου Λιερού, Υπαρκτός καινούργιος κόσμος. Κοινωνική, αλληλέγγυα και συνεργατική οικονομία, Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2012 (κυρίως σελ. 43-53).
