Πέρασαν ήδη 51 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Οι άνθρωποι που το έζησαν, αν και γερασμένοι, υπάρχουν. Αρκετοί έχουν φύγει. Οι τότε μαθητές σήμερα είναι πάνω από 65 χρόνων. Οι φοιτητές κοντά στα 75. Υπάρχουν και είναι «φορείς» του Πολυτεχνείου, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
Όμως επί 51 χρόνια συμβαίνει και κάτι άλλο που είναι εκπληκτικό, ίσως μοναδικό στον ευρωπαϊκό χώρο. Κάθε χρόνο, επί 51 χρόνια, διεξάγεται ο γιορτασμός του Πολυτεχνείου που καταλήγει σε μια πορεία προς την Αμερικανική πρεσβεία. Υπήρξαν χρονιές –λίγες– που η πορεία απαγορεύτηκε, ή έφτασε έως το Σύνταγμα μόνο. Το Πολυτεχνείο δεν είναι μόνο ένα σύμβολο. Στις πορείες αυτές επί 51 χρόνια πήραν μέρος και το «θυμήθηκαν», έδειξαν να συγκινούνται από το μήνυμα που είχε και έχει, εκατοντάδες χιλιάδες νέοι άνθρωποι σε ολόκληρη τη χώρα. Το Πολυτεχνείο το αγάπησαν χιλιάδες απλοί και αγνοί άνθρωποι, το μίσησαν οι δυνάμεις του συστήματος, η Πρεσβεία, οι μηχανισμοί της εξάρτησης και της υποτέλειας.
Το Πολυτεχνείο δεν ήταν ένας διεκδικητικός αγώνας για την υλικοτεχνική υποδομή ή τους μισθούς και τα επιδόματα, δεν ήταν μια 24ωρη της ΓΣΕΕ που παρατάθηκε μια-δυο μέρες, δεν ήταν ένα εκλογικό ποσοστό ή ένα πλασάρισμα κάποιου κόμματος στο πολιτικό σκηνικό. Δεν ήταν ένα συμπόσιο, μια διημερίδα, ένα συνέδριο, μια γιορτή. Δεν ήταν μια αναμνηστική φωτογραφία. Ήταν ένα συμβάν από αυτά που κατακλύζουν και σημαδεύουν επί δεκαετίες μια χώρα, έναν λαό, την πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπο. Ένα συμβάν μετά από το οποίο όλα έπρεπε να τροποποιηθούν, να αλλάξουν έστω μορφή για να μπορούν να υπάρξουν. Ένα συμβάν που δεν μπορούσε κανείς να προσπεράσει ή να νομίζει ότι σε 4-5 μήνες θα ξεχαστεί.
Η αντιμετώπισή του, επομένως, έπρεπε να γίνει με πιο ραφιναρισμένους τρόπους. Πρώτα, να γίνει αποδεκτό σε ένα βαθμό· δεύτερο, να «λειανθούν» πολλές πλευρές του, και κυρίως οι αιχμές του· τρίτο, να παραχαραχθεί η ιστορία του· τέταρτο, να κληρονομηθεί από δυνάμεις που δεν το ήθελαν όταν συνέβη· πέμπτο, να ενσωματωθούν πρωταγωνιστές του ή να αφομοιωθούν από μια κομματική, κρατική και επιχειρηματική καμαρίλα· έκτο, να φανεί ότι σχεδόν ολόκληρη η «γενιά του Πολυτεχνείου» είδε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο «τις αλήθειες της ζωής».
Το Πολυτεχνείο ως λίκνο του σύγχρονου λαϊκού ριζοσπαστισμού
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου και τα μηνύματά της σημάδεψαν τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Έθεσαν τις βάσεις και ώθησαν τις εξελίξεις προς μια κατεύθυνση που έκανε αδύνατη την επιστροφή στην προδικτατορική μορφή διακυβέρνησης. Έθεσε τις βάσεις για την πτώση της χούντας και τη συνολική τροποποίηση του πολιτικού σκηνικού. Συσπείρωσε, ιδιαίτερα τα χρόνια 1974-76, ένα τεράστιο κύμα λαϊκού ριζοσπαστισμού, αγώνων, κινητοποιήσεων. Μπόλιασε με μια πιο προχωρημένη συνείδηση χιλιάδες αγωνιστές. Τροποποίησε την κλίμακα του εφικτού. Συγκρότησε μια λαϊκή και εθνική συνείδηση που είδε τις πηγές της κακοδαιμονίας της χώρας: τη συνολική εξάρτηση, οικονομική, πολιτική στρατιωτική. Η εθνική ανεξαρτησία και η λαϊκή κυριαρχία αποκτούσαν άλλο νόημα.
Δείτε τη φωτογραφία, προσέξτε την. Νέοι εξεγερμένοι που αψηφούν τη φασιστική τρομοκρατία και καταστολή· η ελληνική σημαία ανεμίζει με έναν άνεμο ελευθερίας, ξαναγίνεται σύμβολο· στις δύο κολώνες αναγράφεται το «Έξω οι ΗΠΑ» και το «Έξω το ΝΑΤΟ», πιο δίπλα μια αγχόνη με κρεμασμένη τη ναζιστική σβάστικα, παραδίπλα το σύνθημα «Θάνατος στο φασισμό». Η εικόνα μιλά και φωνάζει: Ελευθερία! Και δίνει ένα σαφή αντιφασιστικό και αντιιμπεριαλιστικό-αντιαμερικάνικο χαρακτήρα. Δεν είναι μια σκέτα «αντιχουντική» εκδήλωση. Γνωρίζουμε καλά και ένα άλλο σύνθημα του Πολυτεχνείου, το «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να πάρει έντονα ριζοσπαστικές διαστάσεις (σκεφτείτε το στο σήμερα και στη νέα ολοκληρωτική επίθεση που δεχόμαστε όσον αφορά το βιοτικό επίπεδο, τη διάλυση της παιδείας και του πολιτισμού και τη γενικευμένη ανελευθερία και πιεστικό έλεγχο κάθε εκδήλωσης της ζωής μας). Παρόλα αυτά, για τότε, το «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» ήταν πιο ασαφές από το πραγματικό αντιφασιστικό-αντιιμπεριαλιστικό μήνυμα του Πολυτεχνείου.
Η πτώση της Χούντας το καλοκαίρι του 1974 έγινε μέσα σε μια τεράστια πανεθνική κρίση που επέφερε η προδοσία της Κύπρου, η γενική επιστράτευση και η κατάρρευση του χουντικού καθεστώτος, και η γρήγορη μετάκληση του πολιτικού προσωπικού να βγάλει τα κάστανα από την φωτιά. Η λύση Καραμανλή ήταν μια τέτοια απόπειρα, που όμως για να σταθεί έπρεπε να κάνει παραχωρήσεις, να τροποποιήσει το πολιτικό σκηνικό: νομιμοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων και οργανώσεων, διώξιμο του Παλατιού, μερική αποχουντοποίηση και δίκη των πρωταιτίων του πραξικοπήματος, μέχρι και απόσυρση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ τον Αύγουστο του 1974. Ακόμα οι πρώτες βουλευτικές εκλογές ορίστηκαν να γίνουν –μετά από 7 χρόνια δικτατορίας– την πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου, στις 17 Νοέμβρη του 1974. Με τις εκλογές θα τιμούσαν το Πολυτεχνείο…
Το Πολυτεχνείο το αγάπησαν χιλιάδες απλοί και αγνοί άνθρωποι, το μίσησαν οι δυνάμεις του συστήματος, η Πρεσβεία, οι μηχανισμοί της εξάρτησης και της υποτέλειας… Ήταν ένα συμβάν από αυτά που κατακλύζουν και σημαδεύουν επί δεκαετίες μια χώρα, έναν λαό, την πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου
Επιχείρηση ξεριζώματος του ριζοσπαστισμού και «δικαίωση» του Πολυτεχνείου
Μετά από αυτές τις μανούβρες (αναγκαστικές και επιβαλλόμενες σε ένα βαθμό) οι συστημικές δυνάμεις, μαζί με εκείνες που αποδέχθηκαν το πλαίσιο Καραμανλή, είχαν σαν μόνιμη επιδίωξη να ξεριζώσουν τον ριζοσπαστισμό, να τον αναχαιτίσουν, να αποδεκατίσουν τις πιο αγωνιστικές αιχμές του. Το νέο κράτος της Δεξιάς υπό τον Καραμανλή μέχρι το 1981 επέβαλε μια αυταρχική κατασταλτική πολιτική απέναντι σε αγώνες και κινητοποιήσεις, οικοδόμησε ένα πλαίσιο μιας σιδερόφρακτης «δημοκρατίας» που θα υπεράσπιζε τον εαυτό της από «τις μειοψηφίες, τους προβοκάτορες, τους ανεύθυνους». Απαγορεύσεις πορειών, κτύπημα απεργιακών αγώνων, αντεργατικός νόμος 330, αντιτρομοκρατικός νόμος 774, συλλήψεις, δίκες, απολύσεις, νεκροί σε διαδηλώσεις και απεργίες (Κουμής, Κανελλοπούλου, Βασιλακοπούλου κ.ά.) αλλά και δολοφονίες, όπως αυτές του Αλέκου Παναγούλη, του μαθητή Σιδέρη Ισιδωρόπουλου, του γιατρού Βασίλη Τσιρώνη κ.ο.κ.
Με τον ερχομό του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το μοτίβο τροποποιήθηκε. Η κυρίαρχη αφήγηση ήταν πως με το ΠΑΣΟΚ ο αγώνας του Πολυτεχνείου δικαιώθηκε, οι στόχοι του έγιναν πραγματικότητα. Η ενσωμάτωση του Πολυτεχνείου επιταχύνθηκε και πήρε διαστάσεις. Υπουργοποιήθηκαν αρκετοί που είχαν λάβει μέρος στην εξέγερση, επισημοποιήθηκε ο γιορτασμός. Καθιερώθηκε η γιορτή στα σχολεία (ενώ πριν διώκονταν όσοι το επιχειρούσαν). Αυτό το μοτίβο, αν και διατηρήθηκε σαν μορφή, γρήγορα έδωσε δείγματα επίθεσης ενάντια στην νεολαία, κι όχι τυχαία είχαμε εκτεταμένα επεισόδια σε μέρες και πορείες της επετείου του Πολυτεχνείου. Το ΠΑΣΟΚ αποφάσισε να ανοίξει έναν πόλεμο στην περιοχή των Εξαρχείων, έναν πόλεμο απέναντι σε μια «άγρια νεολαία» που είχε κάνει την εμφάνισή της, και τον ονόμασε «επιχείρηση Αρετής». Στην ουσία είχαμε έναν εκσυγχρονισμό της καταστολής, δημιουργία νέων τμημάτων καταστολής, τα ΜΕΑ, και ξανά –μετά από μία διετία απόσυρσης των ΜΑΤ– επανεμφάνισή τους πιο δυναμικά και κατασταλτικά.
Το 1985 δολοφονείται ο 15χρονος Μιχάλης Καλτεζάς στην οδό Στουρνάρη και ακολουθεί ένα όργιο καταστολής στο Χημείο και στο Πολυτεχνείο, ενώ το 1995, πάλι επί ΠΑΣΟΚ, έχουμε την κατάργηση του ασύλου στο Πολυτεχνείο, την σύλληψη 550 νέων και μια πρωτόγνωρη διαδικασία ομαδικών δικών ενάντια σε όσους είχαν προσαχθεί. Τα ΜΜΕ, ιδιαίτερα όλα τα ιδιωτικά, φρόντισαν να θεαματικοποιήσουν τη «σύγκρουση», να προετοιμάζουν την κοινή γνώμη για φοβερά επεισόδια κάθε Νοέμβρη τέτοιες μέρες, να νοικιάζουν μπαλκόνια γύρω από το Πολυτεχνείο για να μεταδώσουν τα «φοβερά επεισόδια». Έτσι κάπως στήθηκε μια προσπάθεια απομαζικοποίησης του γιορτασμού του Πολυτεχνείου, και κάθε χρόνο επιστρατεύονται χιλιάδες αστυνομικοί για να «φυλάξουν» την Αθήνα και να τρομοκρατήσουν τον κόσμο.
Ο σφετερισμός, η ιδιοκτησιακή λογική, η απονεύρωση του μηνύματος
Μέχρι τώρα αναφερθήκαμε κυρίως στη συστημική διαχείριση του Πολυτεχνείου. Υπήρξαν κι άλλες. Η πιο εμφανής αφορά την προσπάθεια παραχάραξης της ίδιας της ιστορίας του Πολυτεχνείου, και η εμφάνιση δυνάμεων ως «ιδιοκτητών» του. Αυτή η προσπάθεια γίνεται κυρίως από την ΚΝΕ, που διαδίδει μια εικόνα σαν το Πολυτεχνείο να είναι δημιούργημά της ή φέρεται ως ιδιοκτήτης και θεματοφύλακας του Πολυτεχνείου. Η νεολαία ΠΑΣΟΚ έχει αρπάξει τη σημαία του Πολυτεχνείου, την εμφανίζει με καταδρομικές επιχειρήσεις στην κορυφή της πορείας και την εξαφανίζει πάλι στο τέλος μπροστά από την Αμερικανική πρεσβεία (με συνδρομή και της αστυνομίας), λες και της ανήκει. Το ΠΑΣΟΚ έχει γίνει συστημικό κόμμα και, μαζί με ό,τι έχει απομείνει από τον ΣΥΡΙΖΑ (Τσίπρας και άλλες ομάδες «κομμάτων»-υπολειμμάτων), θέτουν ως εθνικό στόχο τη «σύγκλιση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες». Δεν αμφισβητούν διόλου τη ΝΑΤΟφροσύνη και το καθεστώς αποικίας της χώρας. Το δε ΚΚΕ (και η πλειοψηφία του εξωκοινοβουλευτικού χώρου) έχουν ξεχάσει το δομικό στοιχείο της εξάρτησης της χώρας, θεωρούν την Ελλάδα ιμπεριαλιστική, και επομένως δεν πολυνοιάζονται για τον χαρακτήρα ή το μήνυμα του Πολυτεχνείου. Η φετινή αφίσα της ΚΝΕ είχε το εξής κεντρικό σύνθημα: «Στη σύγκρουση με τη δικτατορία του κεφαλαίου γινόμαστε πιο δυνατοί, φτιάχνουμε τους δικούς μας Νοέμβρηδες». Να τους θυμίσουμε το μοναδικό ντοκουμέντο που έδωσαν στη δημοσιότητα οι εξεγερμένοι του Πολυτεχνείου, την ανακοίνωση της συντονιστικής επιτροπής κατάληψης του Πολυτεχνείου (υπογραμμίσεις δικές μου):
«Οι φοιτητές απ’ όλες τις σχολές στη διάρκεια του φοιτητικού κινήματος συνειδητοποιήσαμε πως τα προβλήματά μας, σχετικά με τον εκδημοκρατισμό της Παιδείας και τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος, δεν λύνονται χωρίς την αλλαγή της συγκεκριμένης πολιτικής καταστάσεως.
Αρχίζοντας έτσι πολιτικό αγώνα οι φοιτητές και οι Έλληνες εργαζόμενοι που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο ξεκαθαρίζουν τις θέσεις τους και καλούν τον ελληνικό λαό να συσπειρωθεί γύρω τους και ν’ αγωνιστεί μαζί τους ως την τελική νίκη.
Πρωταρχική προϋπόθεση για την επίλυση όλων των λαϊκών προβλημάτων θεωρούμε την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και την παράλληλη εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας. Η εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα, που χρόνια στήριζαν την τυραννία στη χώρα μας. Η πλατιά κινητοποίηση του ελληνικού λαού κι η εκδήλωση συμπαράστασης απ’ όλες τις γωνιές της Ελλάδας είναι η καλύτερη απάντηση σε όσους επιχείρησαν να μας δυσφημήσουν.
Ελληνικέ λαέ, ο αγώνας γύρω από τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία σήμερα συνίσταται στις άμεσες μαζικές διεκδικήσεις, στα οικονομικά, επαγγελματικά και κοινωνικά σου προβλήματα με απεργιακούς αγώνες, με μαζικές κινητοποιήσεις, με συλλαλητήρια, με προοπτική τη γενική απεργία για την ανατροπή της δικτατορίας. Η παρουσία μας εδώ αποτελεί κέντρο συσπείρωσης, κινητοποίησης και μαζικοποίησης του λαϊκού αγώνα.
Όλοι ενωμένοι στον αγώνα για τη δημοκρατία και την εθνική ανεξαρτησία».
215 λέξεις είναι αρκετές για να δοθεί η ουσία, και μάλιστα σε μια κρίσιμη στιγμή. Πολιτικό αγώνα (έκφραση και νόημα πολύ ιδιαίτερο), η λαϊκή κυριαρχία συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα. Δεν είναι σκέτο «δικτατορία του κεφαλαίου». Και τι πολιτικό περιεχόμενο (τι πολιτικό στόχο, τι πολιτικό αγώνα) θα πάρουν οι «δικοί μας Νοέμβρηδες»; Μια θέση στο υπάρχον σύστημα με καλύτερο ποσοστό; Γι’ αυτό ξεχνάμε ή μειώνουμε τον ρόλο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, όπως κάνει συστηματικά το ΚΚΕ τελευταία; Τόση άγνοια ιστορικής πείρας και ελληνικής πραγματικότητας; Ή άλλος προσανατολισμός;
Το ΠΑΣΟΚ ξέχασε γρήγορα τη θέση για αυτοδύναμη ανάπτυξη της Ελλάδας, το ΚΚΕ αφήνει στα αζήτητα το ζήτημα της εξάρτησης και της εθνικής ανεξαρτησίας, κι όλοι τιμούν έτσι το Πολυτεχνείο…
Ο σύγχρονος πολιτικός αγώνας βρίσκεται σε αναζήτηση τρόπου και δρόμων, μορφών και στόχων έκφρασης για να αγκαλιάσει όσους δεν έχουν φωνή, δεν έχουν ελπίδα, δεν έχουν πολλά να χάσουν, και κρατούν σφικτά, όπως μπορούν, την αξιοπρέπειά τους, ψάχνοντας για ένα θετικό, καλό σημάδι
Σύνοψη
Το Πολυτεχνείο ήταν μια τομή και ένα μεγάλο ρήγμα, ένα ορόσημο στη σύγχρονη ιστορία. Ήταν ένα συμβάν με το οποίο όλοι έπρεπε να αναμετρηθούν, να ζυγιστούν με αυτό, να σταθούν απέναντί του. Άλλοι τίμια και αγωνιστικά, κι άλλοι να εξαργυρώσουν ή να εμφανίζονται σαν ιδιοκτήτες του. Το Πολυτεχνείο όμως είναι και σταθμός της πάλης ενάντια στον φασισμό και τον ιμπεριαλισμό. Είναι σταθμός του νέου λαϊκού ριζοσπαστισμού, εκφράζει τη βασική του ταυτότητα όσον αφορά τους στόχους του. Είναι εξόχως επίκαιρο το μήνυμά του. Το Πολυτεχνείο δεν σχεδιάστηκε από καμία πολιτική δύναμη ή οργάνωση. Γεννήθηκε σαν μια βαθιά ανάγκη. Ήταν ο τρόπος που βρήκε μια γενιά –όχι μόνο φοιτητών, αλλά και μαθητών και νέων εργαζομένων– να αγωνιστεί ενάντια στην τυραννία και να ενωθεί με τις βαθύτερες ανάγκες για ανεξαρτησία, δημοκρατία, λαϊκή κυριαρχία.
Σήμερα, τηρουμένων των αναλογιών, αναζητείται ξανά ο τρόπος για να εκφραστούν αυτές οι δομικές ανάγκες, για να απαντηθεί το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας, για λευτεριά, δημοκρατία, ανεξαρτησία, πολιτιστική δημιουργία, πραγματική παιδεία, εθνική και κοινωνική χειραφέτηση. Ο σύγχρονος πολιτικός αγώνας βρίσκεται σε αναζήτηση τρόπου και δρόμων, μορφών και στόχων έκφρασης για να αγκαλιάσει όσους δεν έχουν φωνή, δεν έχουν ελπίδα, δεν έχουν πολλά να χάσουν, και κρατούν σφικτά, όπως μπορούν, την αξιοπρέπειά τους, ψάχνοντας για ένα θετικό, καλό σημάδι. Ο καλύτερος τρόπος να τιμήσουμε το Πολυτεχνείο είναι να μην ξεχάσουμε τα μηνύματά του, και κυρίως να βρούμε τον τρόπο του αναγκαίου σύγχρονου Πολιτικού αγώνα που θα δίνει απάντηση στο υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας, σε συνθήκες δύσκολες και πολύπλοκες. Τέλος: Η μεγαλύτερη περιφρόνηση προς όσους είδαν το Πολυτεχνείο σαν πύλη εισόδου στην κανονικότητα της σύγχρονης τυραννίας, όσους απλά το χρησιμοποιούν και το εργαλειοποιούν, όσους το εκμεταλλεύονται πολλαπλά.
ΥΓ: Πρόσφατα ξεφύλλισα τη δεύτερη έκδοση του βιβλίου «Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο, οι αφανείς πρωταγωνιστές της εξέγερσης του 1973» του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη (εκδόσεις Θεμέλιο 2023), που περιγράφει με πάρα πολλά ντοκουμέντα το τι συνέβαινε έξω και γύρω από τον χώρο του Πολυτεχνείου τις μέρες της κατάληψης, και μετά την εισβολή των τανκς. Αν το διαβάσει κανείς θα αντιληφθεί ακόμα περισσότερο γιατί το Πολυτεχνείο σφράγισε τη ζωή και τις καρδιές ολόκληρης της κοινωνίας τα μετέπειτα χρόνια. Συνήθως οι αφανείς πρωταγωνιστές δίνουν τον τόνο και τον χαρακτήρα των μεγάλων γεγονότων του λαού μας! Αξίζει να το διαβάσετε.
