Στις 19 Νοεμβρίου του 1999 ο Μπιλ Κλίντον επισκέφτηκε την Ελλάδα. Λίγους μήνες πριν, το ΝΑΤΟ είχε ξεκινήσει το βομβαρδισμό της Σερβίας. Η Αθήνα υποδέχτηκε τον πλανητάρχη όπως του άξιζε. Μια τεράστια διαδήλωση, παρά την απαγόρευση και τα πρωτοφανή –για τότε- αστυνομικά μέτρα, έδειξε τα αισθήματα του ελληνικού λαού πέρα από κάθε αμφιβολία. Ενάντια στον πόλεμο και «φονιάδες των λαών Αμερικάνοι». Στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι «ανθρωπιστικοί» αυτοί βομβαρδισμοί θεωρήθηκαν αναγκαίοι, σε τέτοιο βαθμό που κόμματα και οργανώσεις της Αριστεράς τους υποστήριξαν αναφανδόν. Αυτό αναφέρεται γιατί η πολιτική ζωή και το πολιτικό κλίμα δεν είναι άσχετα ως προς το τι εκδηλώνεται και τι όχι κάθε φορά. Ο πόλεμος αυτός ήταν δίπλα μας, μια «κανονική» χώρα, η Γιουγκοσλαβία, διαλυόταν, και μια σειρά «δεσμοί» και «φορτία» λειτούργησαν για να βγει στην επιφάνεια μια μαζική και αγωνιστική, αντιπολεμική στάση.
Τρία χρόνια μετά, στις 9 Νοέμβρη του 2002, η πρώτη παγκόσμια διαδήλωση του 21ου αιώνα ήταν γεγονός. Στη Φλωρεντία της Ιταλίας, ένα εκατομμύριο άνθρωποι από όλο τον κόσμο, «κατέλαβαν» ειρηνικά την πόλη και περπάτησαν 8 ώρες και για 8 χιλιόμετρα, διαδηλώνοντας την αντίθεσή τους στον πόλεμο στο Ιράκ. Ήταν η εποχή όπου ένα πολύχρωμο, διεθνικό κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση έσπαγε τις αυταπάτες για τον ειρηνικό και «μοναδικό» κόσμο ευημερίας που υπόσχονταν οι ισχυροί του πλανήτη μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, δέκα περίπου χρόνια πριν. Το ιδεολογικό κλίμα μετατοπιζόταν ένα κλικ και τα «χαμόγελα του Σηάτλ και της Γένοβας» χωρίς καμιά πολιτική δύναμη να τα έχει σχεδιάσει ή να δουλεύει γι’ αυτά, ξανάβαλαν στη συζήτηση τις εναλλακτικές: «Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός», πέρα από αυτόν που καθοδηγούσαν τα διεθνή χρηματιστήρια, οι μεγάλες πολυεθνικές, οι κυβερνήσεις των ισχυρών κρατών και οι διεθνείς οργανισμοί (Παγκόσμια Τράπεζα, ΠΟΕ, ΔΝΤ, ΝΑΤΟ, Ευρωπαϊκή Ένωση στη γηραιά ήπειρο και NAFTA στην Αμερική κ.λπ.).
Η δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα έδωσε διαφορετικές μορφές αντιστάσεων και παρουσίας των λαών στις παγκόσμιες εξελίξεις. Ήταν η εποχή των Πλατειών που με έναν ιδιαίτερο συγχρονισμό αλλά και με πολλές και αξιοπρόσεκτες ιδιαιτερότητες εκδήλωσαν την αντίθεσή τους στις συνέπειες της οικονομικής κρίσης που είχε αρχίσει για τα καλά να φτωχοποιεί τις κοινωνίες. Το αίτημα για «Πραγματική Δημοκρατία» εκφράστηκε παντού, από την πλατεία Ταχρίρ μέχρι την Ταξίμ, από τους ισπανούς Podemos μέχρι τους Αγανακτισμένους της πλατείας Συντάγματος και λίγο αργότερα από το γαλλικό Nuit Debout. Και σε αυτή την περίπτωση το «ακηδεμόνευτο» στοιχείο στην κίνηση των αγωνιζόμενων ανθρώπων κυριαρχούσε. Όποιος προσπαθούσε με το μεγεθυντικό φακό να ανακαλύψει εύκολα, μέσα σε αυτές τις διεργασίες, ιδεολογικές σημάνσεις του παρελθόντος και ανάλογα πολιτικά και στρατηγικά μοτίβα θα έπεφτε έξω. Βέβαια η Πολιτική υπήρξε κι εδώ δραστήρια και παραγωγική με πολλαπλούς τρόπους: Ζήσαμε κυβερνητικές εναλλαγές μεγάλης κλίμακας, προοδευτικές κυβερνήσεις, και έμοιαζε λίγο σαν ο νότος της Ευρώπης να ακολουθεί τα βήματα του αμερικάνικου. Η κατάληξη είναι γνωστή και καθόλου αμελητέα λεπτομέρεια για τη σημερινή κατάσταση, την πολιτική αλλά και των πνευμάτων. Η kolotoumba δεν ήταν μια απλή υπόθεση.
Όμως η κρίση είχε ήδη αρχίσει να δείχνει πιο επιθετικά τις γεωπολιτικές της διαστάσεις. Πολεμικά επεισόδια σε διάφορες περιοχές, με εμπλοκή μεγάλων, διεθνών παικτών και πάντα στο φόντο μιας πολυοργανικής κρίσης που εκδηλωνόταν σε διάφορα πεδία. Ας δούμε μόνο τον πόλεμο της Συρίας: αμερικανικές, ρωσικές, τουρκικές, συριακές, ιρανικές δυνάμεις, πρόσκαιρες ενότητες και μπερδεμένες εκεχειρίες, κερδίσματα χώρων και αναδύσεις νέων συσχετισμών και στρατοπέδων. Για παράδειγμα κανείς δεν ήταν εύκολο να ξεδιαλύνει -αλλά και να κατατάξει στο κεφάλι του- το τι ακριβώς συμβαίνει όταν οι αμερικάνικες, στρατιωτικές δυνάμεις συνεργάζονται με το «τρομοκρατικό», κουρδικό PKK/YPG.
Και φτάνουμε στο σήμερα, στην πανδημία. Που και αυτή εκδηλώνεται σαν ένας ορισμένος πόλεμος απέναντι στις κοινωνίες. Όχι λόγω ενός ιού, αλλά γιατί αυτός λειτουργεί και συναντά έναν τρόπο ύπαρξης των κοινωνιών αλλά και μια επιλογή διαχείρισης με καταστροφικά αποτελέσματα. Η ανθρωπότητα, το 99% των ανθρώπων, πέφτει πίστα. Νέα προβλήματα συσσωρεύονται πάνω στο ήδη βεβαρημένο περιβάλλον της οικονομικής κρίσης. Άλλο ένα χαστούκι, άλλη μια μαυρίλα. Δυσκολότεροι οι υλικοί όροι, μαζί με μια ολοένα και πιο βαριά ψυχολογία αλλά και με αρκετά απ’ όσα προτάθηκαν ως «λύσεις» να έχουν χρεοκοπήσει. Και βέβαια με την οικοδόμηση μιας νέας, έκτακτης συνθήκης κοινωνικής και καθημερινής ζωής, με περισσότερους περιορισμούς, φτωχότερη τη δημοκρατία και ευρύτερες –«υγειονομικές»- συναινέσεις στο πολιτικό τοπίο. Την περίοδο αυτή δε λείπουν οι εκδηλώσεις αντίδρασης και δυσαρέσκειας, με ίσως μαζικότερο παράδειγμα όσα συμβαίνουν στον Καναδά. Κομμάτια με πληβειακά χαρακτηριστικά, εν προκειμένω «ψεκασμένοι» και πιο γενικά «βάρβαροι» και «επικίνδυνοι» -για να θυμίσουμε εκφράσεις που χρησιμοποίησαν οι ελίτ και για τα Κίτρινα Γιλέκα. Τον τόνο δεν τον δίνει ακριβώς μια ανήσυχη νεολαία ή ένα κλασσικά πολιτικοποιημένο κομμάτι κόσμου. Ο εθνολαϊκισμός ως φόβητρο περιγράφει πιο άγρια –και γι’ αυτό πιο αναγκαίο να κατασταλούν- κοινωνικά στρώματα και προφίλ.
Ελεύθεροι λαοί σε ελεύθερες χώρες!
Και τώρα με το Ουκρανικό; Γιατί μέσα σε μια τέτοια ιστορική στιγμή μοιάζει σαν να απουσιάζει ένα αντιπολεμικό κίνημα; Δεν είναι εύκολη μια απάντηση και η υπενθύμιση του πρόσφατου παρελθόντος σκόπευε ακριβώς να περιγράψει αιτίες, δυναμικές και πλαίσια μέσα στα οποία εκδηλώνεται ο λεγόμενος «λαϊκός παράγοντας». Κάτι δηλαδή που καμιά σχέση δεν έχει με το «να βρούμε δυο-τρία καλά συνθήματα». Είμαστε στην εποχή όπου η ατζέντα «κυριαρχία» καθορίζει πολλά περισσότερα από τον «νεοφιλελευθερισμό» σκέτα. Κινήματα με αποκλειστική και περίκλειστη ματιά στα «εσωτερικά ζητήματα» δεν μπορούν παρά να στέκονται αμήχανα. Έπειτα, τα πράγματα έχουν αλλάξει αρκετά ακόμα και από μια δεκαετία πριν. Μοιάζει εύκολο –και προφανώς σωστό- να καταγγέλλεις τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, όμως νέοι παίκτες, με νέες ορέξεις εμφανίζονται. Δεν είναι πια τόσο «απλό» όσο όταν πανηγυρίζαμε για την κατάρριψη κάποιων πολεμικών αεροσκαφών στη Γιουγκοσλαβία. Την ίδια στιγμή δεν υπάρχει «υπόσταση», μέσα σε όλο το τοπίο των ανταγωνισμών, που να είναι εύκολα υπερασπίσιμη, που να σχετίζεται δηλαδή με ένα όραμα και μια καλύτερη προοπτική, ακόμα και στο πεδίο της παγκόσμιας ειρήνης και ασφάλειας, πόσω μάλλον για έναν καλύτερο κόσμο. Έπειτα οι πολεμικές στρατοπεδεύσεις είναι πιο σκληρές και συνάμα πιο ευρείες, επιδιώκουν δηλαδή να αγκαλιάσουν περισσότερες σφαίρες, τόσο στο τι χρεώνουν στους αντιπάλους όσο και στο τι υπερασπίζονται: Δύση, Ανατολή, περιφέρειες, Ευρασία, ευρωατλαντισμός, αγωγοί ενέργειας, αυτοκρατορίες, «ιστορίες που σβήνονται», «νατοϊκά εδάφη», «δρόμοι του Μεταξιού», «νέος Χίτλερ», πρόσβαση στη θάλασσα, πυρηνικά κ.ο.κ. Έννοιες δυσανάγνωστες καθαυτές αλλά κυρίως μεγάλης κλίμακας και βάρους που μοιάζουν απροσπέλαστες -ή και τρομακτικές- στο κοινωνικό φαντασιακό, όχι γενικά, αλλά ελλείψει ενός συγκροτημένου διεθνούς πόλου που να παρεμβαίνει στην πράξη μέσα σε όλα αυτά. Όταν μάλιστα ο πόλεμος διεξάγεται μέσα στην Ευρώπη και απαιτεί αυστηρές στοιχίσεις, όταν δηλαδή οι αστικές τάξεις «αποφασίζουν και διατάζουν» στο λεπτό (βλ. επανεξοπλισμό Γερμανίας, αποστολή όπλων από Ελλάδα, άμεσες κυρώσεις κ.ά.), τότε οι πραγματικές, δυνάμει αντιπολιτεύσεις και αντιστάσεις έχουν πολύ δυσκολότερες προϋποθέσεις ώστε να μην εξαφανιστούν από την κάθε «εθνική γραμμή».
Τί θα μπορούσε να έχει στη φαρέτρα του ένα αντιπολεμικό κίνημα στον 21ο αιώνα; Πώς θα μπορούσε να διεκδικηθεί η ειρήνη; Σίγουρα με μια παγκόσμια αρχιτεκτονική που να αφήνει τις χώρες να αναπνέουν χωρίς τα ασφυκτικά δεσμά των μεγαλοκρατικών πολιτικών και στρατοπεδεύσεων και προφανώς χωρίς στρατιωτικές εισβολές οποιουδήποτε είδους, με ταπεινωμένες πατρίδες και κατεστραμμένες κοινωνίες. Οι χώρες δεν είναι οικόπεδα για βάσεις ή πυρηνικά, τα σύνορα δεν μπορούν να αλλάζουν δια της ισχύος και τα εθνικά συμφέροντα δεν μπορούν να αναγνωρίζονται υπό το πρίσμα είτε της πλήρους ευθυγράμμισης και εξάρτησης είτε ενός νέου τύπου αποικιοκρατικών πολιτικών που επιβάλουν «ομπρέλες προστασίας». Ο πόλεμος, οι διχασμοί και η στρατιωτικοποίηση των κοινωνιών δεν πρέπει να ρίξουν το τελειωτικό χτύπημα στη δημοκρατία. Χρειάζεται η αλληλεγγύη σε κάθε λαό που χτυπιέται με τρόπο που να μην γίνεται εργαλείο, αξιοποιούμενη για τους εκάστοτε σχεδιασμούς «επιτιθέμενων» και «αμυνόμενων». Αλλά και η συνεργασία των χωρών μέσω κοινών στόχων και αμοιβαίας ωφέλειας έξω από την επιθετική, παγκοσμιοποιητική λογική ολοκληρώσεων και «συμμαχιών».
Να ζήσουμε ελεύθεροι λαοί σε ελεύθερες χώρες…
