Του Σήφη Φανουράκη*
«Μια κοινωνική ομάδα μπορεί, και μάλιστα πρέπει, να είναι ιθύνουσα προτού κιόλας κατακτήσει την κυβερνητική εξουσία»
Α. Gramsci
Η άρνηση σε οποιαδήποτε υποταγή μετατρέπεται σε εργαλείο κοινής χειραφέτησης. Η δε ύπαρξη άρνησης αποτελεί την πιο αποτελεσματική έκφραση των κινημάτων ως μια ανταγωνιστική υποκειμενικότητα με κύριο στόχο τις διαδικασίες χειραφέτησης και το πέρασμα από τους αγώνες, στην κοινωνική ηγεμονία.
Είναι βέβαιο ότι δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική χειραφέτηση, αν οι δομές αντι-εξουσίας των εργαζομένων δεν αναγνωρίσουν τα «κινήματα» ως μια νέα ανταγωνιστική υποκειμενικότητα, που λειτουργεί με αυτο-οργάνωση χωρίς ηγέτες αλλά με την πίστη ότι «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός», μέσα από την καταστροφή της «κυριαρχίας» και της «αυθεντίας».
Από την άλλη, η άσκηση της αντι-εξουσίας οδηγεί στη συγκρότηση μιας ανταγωνιστικής υποκειμενικότητας, επαληθεύοντας το Γκραμσιανό πέρασμα, από τους «αγώνες της πρωτοπορίας, στην κοινωνική ηγεμονία».
Ωστόσο, στην πορεία «μετάβασης», το ερώτημα που τίθεται είναι: Πώς μπορεί να γίνει η μετάβαση από το κόμμα της πολιτικής δημοκρατίας στο κόμμα της πλουραλιστικής δημοκρατίας, της δημοκρατίας των πολλών;Η μέχρι τώρα αδυναμία της ριζοσπαστικής παράταξης να αναδειχθεί σε ηγεμονική δύναμη, οφείλεται στην έλλειψη της οργανωτικής ηγεμονίας και κύρια της πολιτικής και ιδεολογικής ηγεμονίας. Η οργανωτική, όμως, ηγεμονία αν και είναι αναγκαία, οφείλει πάντοτε να είναι απότοκος της πολιτικής και της ιδεολογικής ηγεμονίας. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία κατάκτησης της ηγεμονίας προσδιοριστικό ρόλο έχει η κουλτούρα, ο πολιτισμός.
Έτσι, για παράδειγμα, ο πολιτισμός της αντίστασης δεν διευρύνει μόνο τα όρια της συμμαχίας αλλά βοηθά και στην εδραίωση της ενότητάς της. Αυτή, δε, η κουλτούρα θεμελιώνει την ηγεμονία και προσδίδει κριτική συνείδηση στις μάζες. Από την άλλη, η πνευματική και ηθική ηγεμονία δεν αποτελεί ούτε αισθητική ολοκλήρωση της ανεπεξέργαστης πάλης για εξουσία, ούτε υποκατάστατο της εξουσίας.
Είναι αναγκαία, ωστόσο, η διαμόρφωση της αντίληψης: Τι είναι μάζα και τι είναι κίνημα και πώς αυτή η μάζα επαναστατικοποιείται;
Γιατί οι μέχρι τώρα πρακτικές του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα, είτε υπερτιμούσαν είτε υποβάθμιζαν το ρόλο της μάζας αυτής;
Σύμφωνα δε με τον Γκράμσι, ο εργάτης είναι προλετάριος στην κοινωνική του πρακτική και μικροαστός στις ιδεολογικές του αναφορές. Ως τέτοια οντότητα δεν γίνεται αυτόματα επαναστάτης. Και στην καλύτερη περίπτωση θα κάνει λανθασμένες πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές.
Όμως, απαραίτητος όρος επαναστατικοποίησης είναι η απρόσκοπτη εμπλοκή του ανθρώπου με την πολιτική πράξη. Αυτή η εμπλοκή, όσον αφορά τους διανοουμένους, έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία «οργανικών» διανοουμένων, πειστικών προπαγανδιστών και διοργανωτών της συλλογικής πολιτικής ηγεμονίας.
Η λογική ότι οι μάζες θα ακολουθήσουν αυτόματα τον ΣΥΡΙΖΑ, γιατί δεν υπάρχει εναλλακτική λύση -στο πλαίσιο της σημερινής κρίσης- μάλλον είναι αφελής. Ιδιαίτερα, δε, με δεδομένη την απουσία της ιδεολογικής προετοιμασίας του μετώπου της «αντίστασης» και της «ανατροπής». Γιατί, όπως πίστευε ο Γκράμσι, «… χωρίς μια συνειδητή πολιτική διεύθυνση, ο αυθορμητισμός περιορίζεται σε μια σπασμωδική αντίδραση χωρίς μέλλον».
Από την άλλη, η λογική της «ανάθεσης» με την εκλογική διαδικασία και ο κοινοβουλευτικός αγώνας, από μόνος του, προφανώς και δεν συνιστούν «ηγεμονία».
Το αίτημα του ΣΥΡΙΖΑ για κυβέρνηση της Αριστεράς, εδώ και τώρα, ανέτρεψε κάθε προσμονή και θεωρία «σταδίων». Έτσι, ακύρωσε τακτικές και αγνόησε συσχετισμούς, προτάσσοντας το αίτημα ανάληψης της διακυβέρνησης της χώρας, ως κυβέρνηση της «Αριστεράς». Ένα τέτοιο εγχείρημα, προφανώς και προϋποθέτει μια ενότητα ή μια στοιχειώδη «συμμαχία». Και αυτό βέβαια συνιστά ένα είδος «ηγεμονίας» των δυνάμεων της Ριζοσπαστικής Αριστεράς που θα ακουμπά στην κοινωνία. Τα ζητήματα της πολιτικής ηγεμονίας και της ενότητας της Αριστεράς καθώς και οι κινηματικές διαδικασίες καθορίζουν το εύρος και το είδος της ιδεολογικής και πολιτικής ηγεμονίας, δεδομένου ότι η ηγεμονία δεν είναι ιδεολογική και πολιτική βουλησιαρχία ούτε και προγραμματική κυβερνητική συμφωνία. Η χώρα βρίσκεται μπροστά σε μια πολλαπλή κρίση που σχετίζεται με το καθεστώς της καπιταλιστικής συσσώρευσης και το πολιτικό και διεθνές σύστημα που τη συνοδεύει. Με άλλα λόγια, μια συστημική κρίση.
Επίσης, η «κυρίαρχες τάξεις» βρίσκονται σε κρίση «ηγεμονίας» και αδυνατούν να εξασφαλίσουν την κοινωνική συναίνεση, με αποτέλεσμα η κατάσταση να γίνεται επικίνδυνη για την επιβολή «άλλων» λύσεων.
Αναγκαία όσο και επιβεβλημένη είναι η συγκρότηση ενός κοινωνικού-πολιτικού μπλοκ ικανού να «ηγεμονεύσει», έναντι μιας κυβέρνησης η οποία έχει απολέσει την κοινωνική συναίνεση και δεν ηγεμονεύει πλέον.
Χρειάζεται να αποδομήσουμε το σύνολο των σχέσεων καταπίεσης και να προωθήσουμε τη διαρκή αμφισβήτηση και την οικοδόμηση της ανατρεπτικής λογικής με κύριο στόχο το μετασχηματισμό της κοινωνίας και την καταστροφή του διαχωρισμού της κυρίαρχης εξουσίας από την κοινωνία.
Χρειάζεται να αυτομετασχηματιστούμε σε κυρίαρχη τάξη, ικανή να κυβερνήσει μετασχηματίζοντας και αναδιαρθρώνοντας την κοινωνία σε μια μακροχρόνια συγκρουσιακή διαδικασία με στόχο τον ριζικό, κοινωνικό μετασχηματισμό.
Μια πλήρη και βαθιά ρήξη με το παλιό σύστημα κοινωνικών σχέσεων και μια οικοδόμηση ενός νέου συστήματος σχέσεων που αγκαλιάζει το σύνολο των ανθρώπινων σχέσεων. Ένα σύστημα που οικοδομείται με μετωπικές συγκρούσεις που διαπερνούν όλες τις πτυχές της ταξικής πάλης. Μια σύγκρουση που θα οδηγήσει στη χειραφέτηση και την πολιτική και κοινωνική ηγεμονία και σε μια νέα μορφή ισχύος.
* Ο Σήφης Φανουράκης είναι
αρχιτέκτονας, μέλος ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ
Κρουσώνα Κρήτης
