Στη Βολιβία «συνεταιριστές» απήγαγαν, βασάνισαν και δολοφόνησαν τον Ροδόλφο Ιγιάνες, έναν υπουργό της κυβέρνησης Μοράλες. Το κείμενο που ακολουθεί αποκαλύπτει τα ψεύδη που αναπαράχθηκαν και στην Ελλάδα, ότι οι δολοφόνοι του υπουργού ήταν «απεργοί μεταλλωρύχοι», και αποκαλύπτει τους πραγματικούς λόγους αυτής της πρωτοφανούς (ακόμη και για τα λατινοαμερικάνικα δεδομένα) ενέργειας. Στη φωτογραφία, ο Ροδόλφο Ιγιάνες διακρίνεται αριστερά, στη διάρκεια της ορκωμοσίας του ως αναπληρωτή υπουργού Εσωτερικών.
10 ερωτήσεις και 10 απαντήσεις
Η σύγκρουση με τους «συνεταιριστές» μεταλλωρύχους
Του Κατού Αρκονάδα*
Στη μνήμη του Ροδόλφο Ιγιάνες, ήρωα υπερασπιστή των φυσικών πόρων
1. Πώς προέκυψαν τα συνεταιριστικά ορυχεία στη Βολιβία;
Η συνεταιριστική διαχείριση της εξόρυξης μετάλλων έχει την προέλευσή της στην παγκόσμια οικονομική κρίση που προκλήθηκε από το κραχ του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης το 1929. Τότε πολλές πολυεθνικές εταιρείες αντιμετώπισαν κρίση και απέλυσαν εργαζομένους, στους οποίους παραχώρησαν κομμάτια γης προς εκμετάλλευση. Με την Επανάσταση του 1952 εθνικοποιήθηκαν τα ορυχεία υπό την κυβέρνηση του Βίκτορ Πας Εστενσόρο, και δημιουργήθηκε η Εταιρεία Ορυχείων της Βολιβίας (COMIBOL), ενισχύοντας τα κρατικά ορυχεία και αποδυναμώνοντας τις επιχειρήσεις των «αυτοαπασχολούμενων».
2. Πώς μετατράπηκαν σε εργοδοτικά ορυχεία;
Αλλά δεν μπορούμε να καταλάβουμε πώς οι συνεταιριστές εργαζόμενοι μετατράπηκαν σε μικροεπιχειρηματίες-εργοδότες, που εξάγουν υπεραξία όχι μόνο από τους φυσικούς πόρους αλλά και από τους έμμισθους εργάτες που προσλαμβάνουν, αν δεν καταλάβουμε πώς εφαρμόστηκε ο νεοφιλελευθερισμός στη Βολιβία: Το 1985, και πάλι υπό την κυβέρνηση του Βίκτορ Πας Εστενσόρο, εφαρμόστηκε ο νόμος 21060 περί «ευελιξίας της εργασίας». Βάσει αυτού, μεταξύ του 1985 και του 1986 απολύθηκαν πάνω από 20.000 εργαζόμενοι στα κρατικά ορυχεία, περνώντας στο συνεταιριστικό τομέα. Στη συνέχεια ο επόμενος πρόεδρος Γκονζάλο Σάντσες ντε Λοσάδα, επιχειρηματίας ορυχείων ο ίδιος, διέλυσε εντελώς την COMIBOL, παραδίδοντάς τη στις πολυεθνικές, καθώς και παραχωρώντας ή/και μεταβιβάζοντας σε μέλη των συνεταιρισμών μηχανήματα για γεωτρήσεις, εξορύξεις κ.λπ., μετατρέποντάς τους έτσι σε μικροεπιχειρηματίες.
3. Ήταν ο συνεταιριστικός τομέας σύμμαχος της διαδικασίας αλλαγής;
Παρά το γεγονός ότι ευνοήθηκαν από τον Γκονζάλο Σάντσες ντε Λοσάδα, οι συνεταιριστές σταδιακά μετατράπηκαν σε πρωτοπόρους του αγώνα ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό. Αυτοί ήταν οι βασικοί παράγοντες στις διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης του Γκόνι, κι έφτασαν να καταλάβουν την Πλατεία Σαν Φρανσίσκο, που υπήρξε η δυναμικότερη ενέργεια των αντινεοφιλελεύθερων κινητοποιήσεων. Το 2005, όταν παραιτήθηκε ο Κάρλος Μέσα, αποτέλεσαν τον κύριο παράγοντα που απέτρεψε να αναλάβουν την Προεδρία οι δεξιοί Ορμάντο Βάκα, Πρόεδρος της Γερουσίας, και Μάριο Κοσίο, Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, διευκολύνοντας την πρόσβαση στην Αρχηγία του Κράτους του Εδουάρδο Ροντρίγκες Βελτσέ, του Πρόεδρου του Ανώτατου Δικαστηρίου, ο οποίος στη συνέχεια συγκάλεσε τις εκλογές που κέρδισε ο Έβο Μοράλες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, όντας πλέον πολιτικός παράγοντας πρώτου μεγέθους, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, από 454 συνεταιρισμούς το 1990 έφτασαν τους 778 το 2005, με δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους.
4. Τι λέει το Σύνταγμα της Βολιβίας σχετικά με την ιδιοκτησία των φυσικών πόρων και τα συνεταιριστικά ορυχεία;
Στο άρθρο 311 του Συντάγματος, στο πλαίσιο της Οικονομικής Δομής και Οργάνωσης του Κράτους, ορίζεται ότι «οι φυσικοί πόροι ανήκουν στο βολιβιάνικο λαό και διοικούνται από το Κράτος». Το άρθρο 369 ορίζει ότι «το Κράτος είναι υπεύθυνο για τον ορυκτό πλούτο που βρίσκεται στο έδαφος και το υπέδαφος, όποια και να είναι η προέλευσή του, και η εκμετάλλευσή του θα ρυθμίζεται από το νόμο. Αναγνωρίζονται ως παραγωγικοί παράγοντες η κρατική εξορυκτική βιομηχανία, η ιδιωτική εξορυκτική βιομηχανία και οι συνεταιριστικές εταιρείες». Επιπλέον, το άρθρο 370 ορίζει ότι «το Κράτος χορηγεί δικαιώματα εξόρυξης σε ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής, υπογράφει συμβόλαια εξόρυξης με άτομα και συλλογικότητες εφόσον πληρούν τους κανόνες που έχει θεσπίσει ο νόμος. Το Κράτος προωθεί και ενισχύει τους συνεταιρισμούς εξόρυξης για να συμβάλουν στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Το δικαίωμα εξόρυξης σε ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής, καθώς και τα συμβόλαια εξόρυξης, πρέπει να πληρούν μια κοινωνική και οικονομική λειτουργία που θα ασκείται απευθείας από τους τιτλούχους». Αλλά, πάνω απ’ όλα, το άρθρο 371 είναι σαφές: «Οι περιοχές εξόρυξης που παραχωρήθηκαν με σύμβαση δεν μπορούν να μεταβιβαστούν, να κατασχεθούν και να κληρονομηθούν».
5. Τι ζητούν οι συνεταιριστές ανθρακωρύχοι;
Τη δεύτερη εβδομάδα του Αυγούστου οι συνεταιριστές ανθρακωρύχοι προανήγγειλαν επ’ αόριστον απεργία σε ολόκληρη τη χώρα εάν δεν ικανοποιηθούν 10 αιτήματα (που κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης αυξήθηκαν σε 24), μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουμε τα παρακάτω:
– Απόρριψη του Γενικού Νόμου Περί των Συνεταιριστικών Ορυχείων, και ειδικότερα του σημείου που επιτρέπει τον συνδικαλισμό. Οι συνεταιριστές μετατράπηκαν σε εργοδότες καπιταλιστές και δεν θέλουν τα συνδικάτα στις επιχειρήσεις τους.
– Απόρριψη του νόμου 535 της Μεταλλευτικής και Μεταλλουργίας: Αυτός ο νόμος δεν επιτρέπει στις ιδιωτικές εταιρείες (εθνικές ή πολυεθνικές) να «επενδύσουν» σε συνεταιριστικές άδειες παραχώρησης, και υποχρεώνει οι άδειες παραχώρησης να δίνονται από την COMIBOL. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι στιγμής οι συνεταιριστές έχουν υπογράψει τουλάχιστον 31 συμβάσεις με ιδιωτικές εταιρείες, ορισμένες από αυτές πολυεθνικές, μία εκ των οποίων είναι η Comsur του Σάντσες ντε Λοσάδα.
– Χαλάρωση των περιβαλλοντικών κανονισμών: Οι συνεταιρισμοί ορυχείων διαμαρτύρονται για την αυστηρότητα των διαδικασιών για την απόκτηση περιβαλλοντικών αδειών, αν και το 80% από αυτούς δεν συμμορφώνονται με αυτές.
– Εγκατάσταση γραμμών μεταφοράς ενέργειας σε όλες τις περιοχές όπου έχουν άδειες παραχώρησης, και επιπλέον η τιμή της να είναι επιδοτούμενη.
– Επανεπένδυση των πόρων που προέρχονται από την καταβολή των δικαιωμάτων (τελών) εξόρυξης στο συνεταιριστικό τομέα: Το αίτημα για επανεπένδυση των δικαιωμάτων που καταβάλλονται για τις πωλήσεις ορυκτών αποκαλύπτει το γεγονός ότι οι συνεταιρισμοί των ανθρακωρύχων αποδίδουν στο κράτος μόνο το 2,5% των δικαιωμάτων, σε σύγκριση με το 8,5% που καταβάλλουν οι ιδιωτικές εταιρείες.
6. Ποια ήταν η στάση της κυβέρνησης απέναντι στα αιτήματα;
Η κυβέρνηση της Βολιβίας έχει υιοθετήσει στάση υπέρ του διαλόγου, καλώντας τους συνεταιριστές ανθρακωρύχους σε συναντήσεις με τους αρμόδιους υπουργούς, ενώ παραμένει σταθερή στη θέση της να μην παραβιάσει το Σύνταγμα μπροστά στις απαιτήσεις μιας ομάδας επιχειρηματιών που, αντί να σκέφτονται το καλό της χώρας, σκέφτονται μόνο τα ιδιωτικά τους κέρδη.
7. Υπήρξε συνωμοσία, όπως κατήγγειλε ο Έβο Μοράλες;
Υπάρχουν δύο γεγονότα που θα πρέπει να διερευνηθούν τις επόμενες ημέρες. Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι, όσο και να ήρθαν κοντά οι δύο πλευρές, δηλαδή η κυβέρνηση της Βολιβίας και οι συνεταιριστές ανθρακωρύχοι, και παρόλο που κάθισαν στο ίδιο τραπέζι, κάτι συνέβη που κατέστησε αδύνατο το διάλογο: τη Δευτέρα 22 Αυγούστου «εμφανίστηκε» ένα ψεύτικο ένταλμα σύλληψης της ηγεσίας των συνεταιριστών, που την ώθησε να περάσει στην παρανομία, και να εντείνει τα μπλόκα την επόμενη μέρα. Την Τετάρτη 24 Αυγούστου, δολοφονήθηκαν στα μπλόκα δύο συνεταιριστές κάτω από αδιευκρίνιστες ακόμη συνθήκες. Αλλά όλες οι ενδείξεις μας οδηγούν να σκεφτούμε ότι πρόκειται για ενέδρα, αφού το όπλο που χρησιμοποιήθηκε, διαμετρήματος 9 χιλιοστών, έπρεπε να πυροβολήσει από πολύ κοντά για να προκαλέσει θανατηφόρο τραύμα (και ιδίως στη περίπτωση ενός εκ των δύο νεκρών, που χτυπήθηκε στο πλάι). Δύο υποθέσεις μπορούν να γίνουν: ή πρόκειται για φίλια πυρά (δεδομένου ότι έχει αποδειχθεί η χρήση πυροβόλων όπλων από την πλευρά των συνεταιριστών), ή πρόκειται για πυροβολισμό της Αστυνομίας (υπόθεση που στηρίζεται σε καταγγελία στο Συνήγορο του Πολίτη). Στη δεύτερη περίπτωση, θα πρόκειται για ευθεία παραβίαση της σαφούς εντολής του προέδρου Έβο Μοράλες, που δεν ήταν μόνο να μην πυροβολήσει κανείς, αλλά και να μην φέρει καν πυροβόλα όπλα η Αστυνομία στο σημείο των μπλόκων.
8. Ποιος ήταν ο Ροδόλφο Ιγιάνες και γιατί δολοφονήθηκε;
Ο Ροδόλφο Ιγιάνες, αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών, ήταν μαχητής της διαδικασίας αλλαγής και με μακρά σταδιοδρομία σε θέσεις ευθύνης. Ο Ιγιάνες προσφέρθηκε να πάει στο Παντούρο, σημείο του κύριου μπλόκου, προκειμένου να συνομιλήσει με την ηγεσία των συνεταιριστών. Στο Παντούρο απήχθη και κρατήθηκε ολόκληρη την Πέμπτη, 25 του μήνα. Σε κάποια στιγμή που πρέπει να διευκρινιστεί, και ενώ η κυβέρνηση και οι συνεταιριστές ηγέτες είχαν ήδη συμφωνήσει να ξαναρχίσουν το διάλογο, προκλήθηκε μια σύγκρουση υπό συγκεχυμένες συνθήκες που είχε ως αποτέλεσμα έναν τρίτο νεκρό – γεγονός που χρησιμοποιήθηκε για να προκαλέσει το λιντσάρισμα του υπουργού, ο οποίος δολοφονήθηκε και το πτώμα του εγκαταλείφθηκε στην άκρη μιας λεωφόρου τις πρώτες πρωινές ώρες της Παρασκευής. Ο Ιγιάνες πέθανε από κρανιοεγκεφαλική κάκωση.
9. Ποιος ήταν ο ρόλος των ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης στη σύγκρουση;
Μπορούμε να διακρίνουμε δύο φάσεις στις αντιδράσεις ενός μεγάλου μέρους των βολιβιάνικων ιδιωτικών ΜΜΕ σε σχέση με τη σύγκρουση με τους συνεταιριστές: Μέχρι την τραγική εβδομάδα που κορυφώνεται με το φόνο του Ιγιάνες, τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης υιοθετούν το αφήγημα ότι η σύγκρουση με τους εργοδότες-συνεταιριστές είναι διαμάχη μεταξύ πολιτικών συμμάχων, απορρίπτοντας και επικρίνοντας τα αιτήματά τους. Έπειτα, την εβδομάδα που αρχίζει στις 22 Αυγούστου, ένα μεγάλο μέρος των ΜΜΕ υποδαυλίζει πλέον τη σύγκρουση μετά τις ψεύτικες εντολές σύλληψης, δίνοντας χώρο και έμφαση στους ηγέτες των συνεταιριστών για να διαψεύσουν τον υπουργό, παρά τη δήλωσή του ότι τα εντάλματα σύλληψης των συνεταιριστών που «κυκλοφόρησαν» ήταν πλαστά. Αυτή η είδηση πυροδοτεί τις κινητοποιήσεις, και από το σημείο αυτό συνέχεια τροφοδοτείται το σκηνικό της αντιπαράθεσης. Την Πέμπτη 25 και την Παρασκευή 26 Αυγούστου, ενώ έχει ήδη απαχθεί, βασανιστεί και δολοφονηθεί ο υπουργός, και επιπλέον έχουν σκοτωθεί τρεις συνεταιριστές στις συγκρούσεις, οι δημοσιογράφοι της βολιβιάνικης Δεξιάς προσπαθούν να κατασκευάσουν το αφήγημα ότι αυτό που συνέβη είναι το αποτέλεσμα της αδιαλλαξίας της κυβέρνησης και της έλλειψης διαλόγου, προκειμένου να ρίξουν την ευθύνη για τους θανάτους και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές.
10. Ποιο είναι το σενάριο που διαγράφεται άμεσα στη σύγκρουση με τους συνεταιριστές;
Η σύγκρουση με τους συνεταιριστές είναι μια διαμάχη μεταξύ του λαού και του πλεονάζοντος κεφαλαίου. Ο κακώς λεγόμενος «συνεταιρισμός» απαιτεί την ελευθερία να μπορεί να συνεργάζεται με πολυεθνικές και να εκμεταλλεύεται τους φυσικούς πόρους, προκειμένου να επιτύχει τη μέγιστη δυνατή υπεραξία τόσο από τη Μητέρα Γη όσο και από τους έμμισθους εργάτες του. Υπό αυτήν την έννοια, η κυβέρνηση μπορεί να καθίσει και να ακούσει τα αιτήματα, αλλά δεν μπορεί να παραβιάσει την κυριαρχία του βολιβιανού λαού επάνω στους φυσικούς πόρους όπως την ορίζει το Σύνταγμα της χώρας. Είναι, ακόμη, απαραίτητο να αναφέρουμε τη στάση των βολιβιάνικων κοινωνικών κινημάτων, των συνδικάτων των αγροτών και των ιθαγενών, που ζητούν την ανάκληση των αδειών παραχώρησης των ορυχείων και των προνομίων που απολαμβάνουν οι συνεταιριστές.
Άρα ένα πιθανό σενάριο είναι μια αναπροσαρμογή στην πολιτική κοινωνικών συμμαχιών της σημερινής κυβέρνησης, όπου οι συνεταιρισμοί μεταλλωρύχων, πολύ απαξιωμένοι μετά από μια τραγική εβδομάδα που άφησε νεκρούς στις διαδηλώσεις, χάνουν την πολιτική τους νομιμοποίηση. Η αναπροσαρμογή, επίσης, θα είναι και εσωτερική, καθώς φαίνεται απίθανο η σημερινή ηγεσία των συνεταιριστών να μπορέσει να συνεχίσει την καθοδήγηση τους, ενώ επιπλέον ορισμένοι από τους ηγέτες τους θα μπορούσαν να διωχθούν ως φυσικοί ή ηθικοί αυτουργοί της δολοφονίας του υπουργού Ιγιάνες. Σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητο να προσδιοριστεί ο βαθμός της εσωτερικής και εξωτερικής συνωμοσίας που κατήγγειλε ο πρόεδρος Έβο Μοράλες σε συνέντευξη Τύπου την Παρασκευή 26 Αυγούστου, καθώς αυτή θα είναι καθοριστικός παράγοντας στην υποδαύλιση της αναταραχής από σήμερα ως το 2019, έτος κατά το οποίο «παίζεται» η συνέχιση της διαδικασίας αλλαγής που έχει επικεφαλής τον πρόεδρο Έβο Μοράλες.
* Ο Κατού Αρκονάδα είναι Βάσκος πολιτικός επιστήμoνας. Έχει διατελέσει σύμβουλος στο Υπουργείο Στρατηγικού Σχεδιασμού και στην Αντιπροεδρία του Πολυεθνικού Κράτους της Βολιβίας. Είναι μέλος του Δικτύου Διανοουμένων για την Υπεράσπιση της Ανθρωπότητας. Το παρόν κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στις 27 Αυγούστου σε λατινοαμερικάνικο ηλεκτρονικό ΜΜΕ εναλλακτικής πληροφόρησης (www.rebelion.org) και έκτοτε αναπαράχθηκε σε πολλά έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ.
