Επιμέλεια: Σταμάτης Μαυροειδής.
Δημήτρης Σεβαστάκης *: Αρχιτεκτονικές αναρωτήσεις
Η κατοίκηση είναι πράξη λόγου και έργων. Είναι απόφαση, κατάφαση ή άρνηση. Όμως, η κατοίκηση είναι και μια κατάσταση μετεωρισμού, εκτείνεται στις επικράτειες του πραγματικού, του φανταστικού, και του δυνητικού. Ο Σταύρος Σταυρίδης – αρχιτέκτων, επ. καθηγητής ΕΜΠ και θεωρητικός -στο νέο του βιβλίο εξετάζει ολιστικά την κατοίκηση της πόλης, της μνήμης, της φαντασίας και της εμπειρίας από το σύγχρονο άνθρωπο, καθώς και τις διαδικασίες ώσμωσης που προκύπτουν από την πράξη αυτή. Η κατοίκηση, εντέλει, είναι μια διαδικαστική σχέση, που συνάπτεται με το έτερο και αναπόδραστα οδηγεί σε πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές αποφάσεις. Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια και επίλογο: Ο Στ. Σταυρίδης μελετά την έννοια και την πράξη της κατοίκησης της πόλης ως συνέχεια, ασυνέχεια, εξαίρεση αλλά και θέαμα και σκηνή. Ακολουθεί η διερεύνηση της μνήμης -συλλογικής και ατομικής- ως πράξη πρωτίστως χωροποιητική και χωροτακτική. Στη συνέχεια, εξετάζονται οι φανταστικές χωρικές αναπαραστάσεις μέσα από την ποίηση και τη θεατρική πρακτική. Στο τελευταίο κεφάλαιο εξετάζεται, επιμελώς, ο αμφιλεγόμενος χώρος της εμπειρίας, ο ρόλος του φύλου στην κατοίκηση, οι σχέσεις εξουσίας, οι αναδιάρθρωση της κατοίκησης μέσα από τα επαναστατικά κινήματα της Λατινικής Αμερικής.
Στο πλούσιο και ώριμο μελέτημα, η αναρώτηση για το χώρο μεταστοιχειώνεται σε αναρώτηση πολιτική, συναντώντας με γόνιμη αγωνία και πρωτοτυπία το κεντρικό αίτημα της εποχής.
Παπαϊωάννου Τάσης
Η αρχιτεκτονική και η πόλη.
Αθήνα: εκδόσεις Καστανιώτη, 2008
Από τελείως διαφορετικό δρόμο, ο αρχιτέκτων και καθηγητής στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, Τάσης Παπαϊωάννου, αναλύει με έναν ιδιότυπο εμπρεσιονισμό, τις αστικές αντιφάσεις και τις ποικίλες και ρευστές νοηματοδοτήσεις του καθημερινού. Ο τόμος περιλαμβάνει μικρά κείμενα, δημοσιευμένα κυρίως στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, αλλά και στην Αυγή, καθώς και σε περιοδικά όπως Θέματα Χώρου και Τεχνών, Αρχιτέκτονες (του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ). Κατά κάποιο τρόπο, αποτελεί την συνέχεια του έργου Η Αρχιτεκτονική του καθημερινού που εξέδωσε ο συγγραφέας το 2005, επίσης από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Τα κείμενα συγκροτούν μια πειθαρχημένη συλλογή κριτικής και αντίρρησης. Τα μεγάλα φαραωνικά έργα της Ολυμπιάδας, οι αρχιτεκτονικοί ναρκισσισμοί, η σχιζοειδής σχέση της πόλης με τον ιστορικό χρόνο, οι συλλογικές συμπεριφορές που χωροποιούν, η αστική εξατομίκευση, η πολιτική όπως εγγράφεται στο σώμα της πόλης, η σύσταση των αρχιτεκτονικών προτύπων, είναι τα πεδία που ο συγγραφέας ασκείται και σκέπτεται κειμενικά. Η βιωματική εμπλοκή του συγγραφέα με τη θεματολογία του, αποτελεί και την κεντρική ερμηνευτική επιλογή του. Αυτό υποκαθιστά ένα κεντρικό ερμηνευτικό σύστημα, με τη δύναμη του βλέμματος. Η συλλογή διατρέχεται από θεμελιωμένες, πολιτικές εν τέλει, θέσεις, που τεκμηριώνονται από την πραγματικότητα.
* Ο Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, επ. καθηγητής ΕΜΠ
Ηρώ Νικοπούλου*: Στα μετόπισθεν των λαμπερών προθηκών
Είναι γνωστό, το νέο δεν εγγυάται πάντα την ποιότητα, ούτε τη φρεσκάδα ή την ιδιαίτερη ματιά· το επίκαιρο καταβροχθίζει βουλημικά το σημαντικό. Στα νέα εκδοτικά μας ήθη, βιβλίο τριών μόλις εβδομάδων παροπλίζεται στα μετόπισθεν των λαμπερών προθηκών θυμίζοντας βιτρίνα οπωροπωλείου, όπου το εμπόρευμα μόλις χάσει το πρώτο σφρίγος του πετιέται στα πίσω καφά¬σια. Έτσι, σπάνια προλαβαίνει να ανα¬δειχθεί το πραγματικά αξιόλογο. Τέτοιες σκέψεις έκανα τους τελευταίους μήνες αναζητώντας μικρά διηγήματα για το ιστολόγιο Ιστορίες Μπονζάι, καθώς διάβαζα παλαιότερα βιβλία με σκοπό να βρω τα καλύτερα για τις αναρτήσεις μας. Αποδείχθηκε συναρπαστική περιπέτεια με πολλές εκπλήξεις. Ανακάλυψα συγγραφείς, ξαναθυμήθηκα άλλους: τον Πάρι Τακόπουλο, που με λοξή ματιά και τολμηρά θέματα καταδεικνύει χωρίς διδακτισμούς υποκρισίες και πάθη, στα διηγήματα Τις ο λαλών· την Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, με την αντισυμβατική της ματιά στην περιγραφή των ηρώων τής κοσμοπολίτικης Κωνσταντινούπολης του 1900, στο Κόρη ευπειθής και άλλα διηγήματα·
τον από παλιά αγαπημένο Αχιλλέα Κυριακίδη, που μεταγράφοντας παλαιούς μύθους στις Διεστραμμένες Ιστορίες του, πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες προσέγγισης του αρχι¬κού νοήματος· τέλος, τον συναρπαστικά ξεχωριστό Αθανάσιο Θ. Γκράβαλη, στο διαλεκτικό του Της Ματζουράνενας το χάλασμα.
*Η Ηρώ Νικοπούλου είναι πεζογράφος
Ελευθερία Ράπτου *: Θεατρικές… εκφάνσεις
Πεφάνης Γιώργος
Το Χαμόγελο του Σαλτιμπάγκου
Αιγόκερως: Αθήνα 2010
Το νέο βιβλίο του καθηγητή Θεατρολογίας, θεωρητικού του θεάτρου και κριτικού είναι μια συλλογή από μικρά δοκίμια για όλες τις εκφάνσεις του θεατρικού γεγονότος, κριτικές παραστάσεων και βιβλιοκριτικές, που δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο τα τελευταία χρόνια στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο.
Σε αυτό το βιβλίο ο πολυγραφότατος και πολυσχιδής Γ. Πεφάνης παρουσιάζει ένα πανόραμα στοχασμών που εκτείνονται πέρα από τα όρια της θεατρικής πράξης. Κείμενα για τη μεταμοντέρνα συνθήκη εντός και εκτός του θεατρικού , για την κοινωνία του θεάματος, την εγχώρια πολιτιστική πολιτική και παραγωγή αποτελούν το πρώτο μέρος του συγγράμματος. Στο δεύτερο μέρος φιλοξενούνται κριτικές θεατρικών παραστάσεων που κέντρισαν το ενδιαφέρον του συγγραφέα-ερευνητή και αποτέλεσαν το έναυσμα για τη συμπαγή ανάλυσή τους. Το τρίτο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνει κριτικές παρουσιάσεις μελετών, δοκιμίων, βιβλίων φιλοσοφίας και θεωρίας του θεάτρου, αλλά και θεατρικών έργων από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Εδώ, ο συγγραφέας λειτουργεί πολλαπλά: ως κριτικός αναλυτής, ως αναγνώστης και ως θεωρητικός που εκκινεί από το εκάστοτε μελέτημα για να ξεδιπλώσει στη συνέχεια τον πολύπλοκο, αλλά εξόχως κατανοητό στοχασμό του πάνω σε σύγχρονα φιλοσοφικά, πολιτικά και θεατρολογικά ζητήματα. Πρόκειται για ένα βιβλίο-εγχειρίδιο που θα χρησιμεύσει ως εργαλείο για τους θεατρολόγους, αλλά, συγχρόνως, θα καθοδηγήσει τους πολιτιστικά ανήσυχους αναγνώστες.
Ψύρρας Θωμάς
Μαράν Αθά ή Ιερά και Ανόσια
Κέδρος: Αθήνα 2004
Η απόκοσμη φράση των Γραφών περιβάλλει, απειλητικά, την υπαρξιακή αγωνία ενός νεαρού διακόνου, που γνωρίζει με μυστηριακό και συνάμα γοητευτικό τρόπο τον έρωτα και την τιμωρία.
Ο διάκονος είναι απεσταλμένος του τοπικού δεσπότη σε κάποιο χωριό της Θεσσαλίας, προκειμένου να κατασκοπεύσει τα παγανιστικά δρώμενα των γυναικών του χωριού. Αυτές παρασύρουν το διάκονο στον παραβολικό, ονειρικό κόσμο τους, όπου μεταλαμβάνει το άχραντο μυστήριο του έρωτα, καταδύεται στο Άλλο, απομακρύνεται από το περίκλειστο πατριαρχικό, αποξηραμένο αισθητικά και συναισθηματικά, περιβάλλον του δεσπότη-προστάτη. Όμως, η συνάντηση με το Έτερο και από εκεί η κατοίκηση στο Όλο είναι προσωπική επιλογή με ακριβό τίμημα… Οι ντοπιολαλιές, ο άμεσος λόγος, τα δρώμενα, ο παγανισμός και ο θρησκευτικός, σχεδόν θρησκοληπτικός ορθολογισμός αποτελούν κάποιους από τους θεματικούς πόλους του μυθιστορήματος. Η ταυτότητα, η ετερότητα, η μνήμη, όπως επίσης ο προβληματισμός για την ελληνικότητα και τη σημασία της εντός του σύγχρονου, οικονομικού και πολιτικού περιβάλλοντος συνοδεύουν ως επίγευση την ανάγνωση του μυθιστορήματος που, φέτος, διασκευάστηκε και παραστάθηκε από τον Δήμο Αβδελιώδη και τη Γιασεμί Κηλαηδόνη.
* Η Ελευθερία Ράπτου είναι θεατρολόγος
Μαρία Μάρκου*: Εργαστήρι ποιήσεως
«Ποιητικό αρχιτεκτόνημα… λογοτεχνικό παιχνίδι… σύνθεση συνάντησης γραμματολογικών εκλεκτικισμών…» για τον κριτικό. Όσο για μένα, αγάπησα αυτό το βιβλίο παρακολουθώντας το να γράφεται στο εργαστήριο που κράτησε φιλόξενα ανοιχτό ο Γιώργος Κοροπούλης, μέσα από στήλες εφημερίδων και ραδιοφωνικές εκπομπές, ώστε να δω τους τροπισμούς των αισθημάτων του να διαγράφονται, τις μορφολογικές επιλογές του να στοιχειοθετούνται, τους θεματικούς του άξονες να αναδύονται από τα υφαιστειογενή στρώματα που εναποθέτει η συλλογική εμπειρία στις προσωπικές μας διαδρομές.
Για την ακρίβεια, δεν τα είδα, τα διδάχτηκα από «γυμνασιάρχη» αυστηρό σε θέματα μεθοδολογικής ηθικής, αλλά και φιλοπαίγμονα και πράο τόσο, που να μετατρέπει σε άσκηση μετάφρασης γνωστού κειμένου ένα σπάνιας πυκνότητας βιβλίο ποιητικής πειραματικής που μιλάει για το πένθος.
Χάρη στην έννοια του Κοροπούλη να καθοδηγήσει τον αναγνώστη στο λαβύρινθο από πεζά και ποιητικές φόρμες, από μεταφράσεις και λογοκλοπές, παρωδίες και ελεγείες, από στοχασμό και από εμμονές που παράγουν την Αντιύλη, χάρη στον τρόπο που μας προσκαλεί στο παιχνίδι αποκαλύπτοντας το στοίχημα, μπορούμε να βρούμε σ’ αυτό τον λαβύρινθο (αντιγράφω) «κάτι που μας κοιτάει τόσο ανυπεράσπιστο, τόσο χωρίς υπεκφυγές, που το αναγνωρίζουμε αμέσως».
Η γενναιοδωρία του εγχειρήματος θυμίζει ότι και η ανάγνωση είναι πράξη ευθύνης προς την ποίηση.
Ποιήματα χωρίς ιδιότητες
Γιώργος Κοροπούλης
(Σελίδες από τους τόμους: 1983–2008)
Εκδόσεις Άγρα, Ύψιλον, 2009
Ο Γιώργος Κοροπούλης περιλαμβάνει ποιήματα που έχουν δημοσιευτεί παλιότερα «αναδιευθετημένα, όπως λέει, σε κάθε επίπεδο» σε μια συλλογή που μιλάει για τη δυνατότητα «αναδιευθέτησης», για το άλγος του αμετάκλητου που ενεδρεύει στην εμπειρία που σωρεύουμε του χρόνου.
Ασκεί το δικαίωμά του στην αναδιαπραγμάτευση του νοήματος που εκκρεμεί ανάμεσα στην ποίηση και τη ζωή, σκηνοθετώντας ξανά και ξανά τις λεπτομέρειες που τη συνθέτουν, τη διαδοχή μετέωρων χειρονομιών και φευγαλέων αγγιγμάτων, την υφή των υλικών και τη μυστική ζωή των αντικειμένων, τις γωνίες φωτισμού της πρωταρχικής σκηνής και τα χάσματα που μαντεύουμε καθώς «φέρνουμε γύρους μέσα στη νύχτα».
Στο γύρο, τη δίνη, συνεκδοχές της ανέφικτης κυκλικότητας του χρόνου και της ελλειπτικότητας της μνήμης οφείλεται η αίσθηση ιλίγγου που αφήνει μια ποίηση σωματικής σχεδόν σαγήνης – αν στο «σχεδόν» τρυπώνει η ειρωνεία του σκανδαλιάρικου παιδιού που δεν θέλει ν’ αφήσει το παιχνίδι να τελειώσει ή του καλόγνωμου πατέρα που θέλει να μας παρηγορήσει γιατί «είμαστε φτιαγμένοι από το υλικό των ονείρων και θα χαθούμε μέσα στον ύπνο».
Η ρυθμική αυτής της ποίησης δεν είναι «αυτόματος πιλότος». Είναι αγωγή της αναπνοής από το λυγμό στο χαμόγελο και πάλι από τη δύσπνοια του εφιάλτη στη βαθιά ανάσα ενός κολυμβητή που ξεχάστηκε ώρα στο βυθό.
* Η Μαρία Μάρκου είναι αρχιτέκτων-πολεοδόμος
