1) Το χρέος
Ακούμε διαρκώς και συστηματικά για τον καταχρεωμένο πλανήτη. Ουσιαστικά αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι το σύνολο των χωρών του πλανήτη έχουν χρέος κάποιο ποσοστό του ΑΕΠ τους. Η αφελής ερώτηση όσων δεν γνωρίζουμε οικονομικά είναι: πού τελικά οφείλει ο πλανήτης αυτός;
Αναφορικά με τη χώρα μας, θα μπορούσε κανείς να πει ότι είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε, αφού από παιδιά μάθαμε ότι η οφειλή είναι χρέος τιμής. Ωστόσο προβάλλει όλο και περισσότερο η ανάγκη:
• Να μάθουμε πού χρωστάμε και από πότε,
• Να μάθουμε πόσα χρωστάμε σε κεφάλαιο και πόσοι είναι οι τόκοι που το έχουν επιβαρύνει,
• Να μάθουμε σε ποιους χρωστάμε, δηλαδή να ανοίξει το βιβλίο των δανειστών,
• Να μάθουμε πόσα χρήματα έχουμε πάρει κάθε φορά, για ποιο σκοπό και πού πήγαν τα χρήματα αυτά.
2) Οι αγορές
Πρόσφατα στη χώρα μας έγινε μια μεγάλη συζήτηση γύρω από το θέμα της κουκούλας. Έγινε ιδιαίτερη κουβέντα γύρω από το ότι ο καθένας οφείλει να εμφανίζεται στη δημόσια συζήτηση και στα δημόσια πράγματα με το όνομά του. Η επωνυμία είναι μια στοιχειώδης δημοκρατική υποχρέωση για όλους. Η ανωνυμία δημιουργεί συχνά προϋποθέσεις για αντιδημοκρατικές παρεκκλίσεις.
Κραυγαλέα περίπτωση είναι οι λεγόμενες αγορές. Πρέπει να πληροφορηθούμε και να ενημερωθούμε ποιες ακριβώς είναι αυτές οι αγορές οι οποίες βάζουν τους όρους, δημιουργούν τα δεδομένα, ανατρέπουν δεδομένα οδηγώντας σε συγκεκριμένες οικονομικές καταστάσεις και κρίσεις.
Απαιτείται να μάθουμε το όνομα και το επώνυμο όσων διαμορφώνουν τις λεγόμενες αγορές. Όσο αυτό δεν υπάρχει, βρισκόμαστε σε μια ιδιότυπη κατάσταση κουκούλας, που όπως στην Κατοχή, δείχνει με το δάχτυλο τη χώρα που θα πάει για εκτέλεση.
Μάθαμε από μικρά παιδιά ότι το μείζον είναι η δημοκρατική διακυβέρνηση. Ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται και πρέπει να λαμβάνονται με δημοκρατική διαφάνεια, και όταν αυτές λαμβάνονται έτσι, τότε δεν υπάρχει τίποτε που μπορεί να σταματήσει την υλοποίησή τους. Μάθαμε από μικρά παιδιά ότι μόνο καταστάσεις ανώμαλες και αντιδημοκρατικές μπορούν να εμποδίσουν τη λειτουργία μιας δημοκρατικής διακυβέρνησης.
Σήμερα έκπληκτοι ακούμε καθημερινά και συστηματικά από τα μέσα ενημέρωσης ότι σε μια σειρά χώρες της Ευρώπης λαμβάνονται μεν αποφάσεις από τις κυβερνήσεις αλλά αυτές δεν ικανοποιούν τις αγορές. Πάλι οι αγορές. Αντιλαμβανόμαστε ως νοήμονες άνθρωποι ότι οι αγορές είναι κάτι υπεράνω των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων, τις οποίες τελικώς ποδηγετούν. Το σημείο έχει ιδιαίτερη σημασία διότι η νεοφιλελεύθερη άποψη τις τελευταίες δεκαετίες εξηγούσε ότι η λειτουργία των αγορών είναι η λύση στο ζήτημα της ανάπτυξης.
4) Τα επιτόκια και τα ασφάλιστρα
Στη διάρκεια του βίου μας, οι περισσότεροι από εμάς, είτε ως φυσικά πρόσωπα είτε στην επαγγελματική δραστηριότητα, χρειάστηκε να καταφύγουμε σε δανεισμό από πιστωτικά ιδρύματα. Μάθαμε εκεί ότι πρέπει να καταρτίζονται συμβάσεις οι οποίες πρέπει να συνάδουν με τα χρηστά ήθη των συναλλαγών, και ότι οι συμβάσεις αυτές είναι ορθές κατά νόμο όταν δεν είναι λεόντειες.
Αυτό απλά σημαίνει ότι σε μια σύμβαση πρέπει να προστατεύονται αμοιβαίως και τα δύο μέρη, δηλαδή και ο δανειστής και ο δανειζόμενος. Στις συμβάσεις αυτές πάντα έμπαινε ο παράγοντας του λογικού επιτοκίου (μάλιστα το κράτος κατά νόμο τοποθετεί ποιο πρέπει να είναι το επιτόκιο στις συναλλαγές μεταξύ των ιδιωτών), με το σκεπτικό ότι το φυσικό πρόσωπο ή η επιχείρηση πρέπει να είναι σε θέση να επιβιώσουν για να μπορέσουν να ανταποκριθούν. Παρά τα πολλά και περίεργα που συνέβησαν στον τομέα αυτό, θα έλεγε κανείς ότι αυτή η συναλλαγή είχε μια λογική.
Κάποιοι άνθρωποι στη δύσκολη θέση και απελπισία τους κατέφυγαν ατυχώς στους λεγόμενους τοκογλύφους. Δανείστηκαν υπέρογκα ποσά με εξωφρενικά επιτόκια και πάντα τοποθέτησαν για το δανεισμό αυτό εμπράγματες εξασφαλίσεις, κυρίως δηλαδή έβαζαν τα σπίτια τους υποθήκη στον τοκογλύφο. Από την εμπειρία μας γνωρίζουμε ότι σε αυτές τις περιπτώσεις η επιδίωξη του τοκογλύφου ήταν, και μάλιστα από ένα σημείο και μετά, αφού δηλαδή είχε εισπράξει το κεφάλαιό του, ο δανειζόμενος να μην μπορέσει να ανταποκριθεί για να του πάρει την εμπράγματη εξασφάλιση, δηλαδή το σπίτι του.
Έκπληκτοι βλέπουμε σήμερα τις περίφημες αγορές να δανείζουν χώρες δήθεν για να τις σώσουν. Να τις δανείζουν όμως με υπέρογκα επιτόκια και υπέρογκα ασφάλιστρα κινδύνων, φέρνοντάς τες ουσιαστικά σε δυσκολότερη θέση από αυτήν που ήταν. Και δεν φτάνει μόνο αυτό. Ακούμε έκπληκτοι ότι υπάρχουν αγορές που ποντάρουν στη χρεοκοπία των χωρών.
Είναι μια ευθεία παραπομπή στον γνωστό τοκογλύφο που αναφέρουμε πιο πάνω. Όμως ανοίγει ένα ερώτημα και μια απορία γύρω από ένα θέμα το οποίο συζητήθηκε πρόσφατα στην ελληνική κοινωνία. Τι είναι νόμιμο; Τι είναι ηθικό; Ό,τι είναι νόμιμο μπορεί να είναι και είναι ηθικό; Στην περίπτωσή μας το ζήτημα είναι ακόμη πιο σκληρό. Να ποντάρεις στη χρεοκοπία μιας χώρας είναι πασιφανές ότι είναι ανήθικο. Το μέγα ερώτημα είναι όμως πώς οι κυβερνήσεις, το ΔΝΤ, οι G20, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η Παγκόσμια Τράπεζα, επιτρέπουν ως νόμιμο να μπορεί κάποιος να ποντάρει στη χρεοκοπία λαών;
5) Πού είναι τα λεφτά;
Σε όλες τις χώρες σχεδόν μπαίνει το ερώτημα: υπάρχουν λεφτά; Και αν ναι πού είναι αυτά; Νομίζω ότι η ανάγνωση των στοιχείων που συχνά βλέπουν το φως της δημοσιότητας δίνει απάντηση στο αμείλικτο ερώτημα:
• Στα εκατό δολάρια που κυκλοφορούν επί γης, μόνο το 0,8% αφορά την πραγματική οικονομία και το υπόλοιπο αφορά την με κάθε τρόπο και είδος πιστωτική επέκταση.
• Το 2 έως 5% στον πλανήτη κατέχει το 90% του παγκόσμιου πλούτου.
Ο συνδυασμός αυτών των δύο δίνει ίσως την καλύτερη απάντηση σε αυτήν την απορία.
Πέρα από αυτές υπάρχουν σίγουρα και μια σειρά από άλλες πολλές και δυσβάσταχτες απορίες. Είναι απορίες που ορισμένες φορές μοιάζουν αντιφατικές. Όμως δεν είναι.
Πρέπει κανείς να τις δει μέσα στα πλαίσια της ιστορικής περιόδου που διανύουμε, δηλαδή στο απόγειο του καπιταλιστικού συστήματος, τoν ιμπεριαλισμό όπου το τραπεζικό σύστημα κυριαρχεί παντού και καταδυναστεύει λαούς. Σε αυτή την περίοδο της κρίσης βγαίνουν στην επιφάνεια όλες οι αντιφάσεις του συστήματος το οποίο, προωθώντας το πέρασμα της κρίσης στις πλάτες της κοινωνίας, δεν διστάζει ορισμένες φορές να καταστρέψει και ένα τμήμα του ίδιου του κεφαλαίου.
Για να το πετύχει αυτό προωθεί πάντα την επίθεση ενάντια σε κάθε θεσμικό όργανο προάσπισης των εργαζομένων, και ιδίως στα θεσμικά όργανα των συνδικάτων.
Πίσω από αυτό η ουσιαστική διάθεση είναι να απαξιωθεί εντελώς η έννοια του συνδικαλισμού στην κοινωνία.
Προβάλει αμείλικτα το ζήτημα για την Αριστερά σε παγκόσμιο επίπεδο. Πέραν του αναγκαίου καταγγελτικού λόγου, να προβάλει την εναλλακτική λύση για την κοινωνία, δηλαδή τη σοσιαλιστική προοπτική. Να προτείνει επιμέρους το αναγκαίο μεταβατικό πρόγραμμα που θα συνδέει τα αιτήματα της κάθε κοινωνίας, που θα δίνει τη δυνατότητα να γίνουν βήματα προς τα μπρος. Για να υπάρχει στο βάθος του ορίζοντα η ελπίδα της ανατολής του ήλιου. Το 2010 έκλεισε με πολλά ζοφερά και δύσκολα. Δύσκολα όμως κάποιος μπορεί να ξεχάσει δύο συγκλονιστικά γεγονότα. Το ένα είναι ο άστεγος που ρίχτηκε βορά στα μαχαίρια του απορριμματοφόρου του Δήμου. Το άλλο είναι ο Ρουμάνος εργαζόμενος με το ανάπηρο παιδί που πήδηξε μέσα στη βουλή από τα θεωρεία. Έμοιαζε να είναι ο χορός του Ζαλόγγου της παγκοσμιοποίησης.
* Ο Κώστας Σκηνιώτης είναι μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.
