Συνέντευξη στη Σοφία Παπασπυρίδωνος
Ο ηθοποιός Βασίλης Βασιλάκης, με πλούσιο βιογραφικό στον ευρύτερο χώρο της τέχνης και όχι μόνο του θεάτρου, έπειτα από τις παραστάσεις Ασκητική, που παρουσιάστηκε για πέντε χρόνια σχεδόν σε όλη την Ελλάδα και Ο λόγος του Νίκου Καζαντζάκη – εν χορώ και οργάνοις που παρουσιάστηκε στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης φέτος, σε συνεργασία με την ομάδα Mist προς τιμήν των εξήντα χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου Έλληνα στοχαστή, παρουσίασαν το έργο Καπετάν Μιχάλης σε σκηνοθεσία του ιδίου.
Οι θεμελιακές αντιθέσεις των προσώπων, το αγνό πατριωτικό αίσθημα, ο έρωτας, η καθημερινότητα (βίαιη και κωμική ταυτόχρονα), οι αλλεπάλληλες εξεγέρσεις και ματαιώσεις, μας αποκαλύπτουν το ανθρωπολογικό βάθος του έργου Καπετάν Μιχάλης και το τοποθετούν χρονικά έξω από το ιστορικό του πλαίσιο, καθιστώντας το διαχρονικό και επίκαιρο όσο ποτέ
Η παράσταση έκανε πρεμιέρα τον Μάιο του 2017 και το καλοκαίρι ξεκίνησε την περιοδεία της με παραστάσεις στην Ικαρία, την Κρήτη, την Αίγινα, τη Θεσσαλονίκη. Ταξίδεψε επίσης στο εξωτερικό, συγκεκριμένα στη Δανία, στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης σε συνεργασία με την Ελληνική Κοινότητα Δανίας και στη Σουηδία, στη Στοκχόλμη σε συνεργασία με την εκεί Ελληνική Κοινότητα και στο Γκέτεμποργκ. Οι παραστάσεις στο εξωτερικό παρουσιάστηκαν στα ελληνικά με αγγλικούς υπότιτλους. Ο Βασίλης Βασιλάκης μίλησε στον Δρόμο για την εμπειρία του αυτή.
Τι μπορεί να προσφέρει ο Καπετάν Μιχάλης στην Ελλάδα του σήμερα κ. Βασιλάκη, ή αλλιώς, τι σας ώθησε για το ανέβασμά του;
Είναι γνωστό πως κάθε μορφή τέχνης πηγάζει από τη βαθύτερη ανάγκη του δημιουργού να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμο. Εάν η αξία του έργου διαρκεί μέσα στον χρόνο, συνεχίζει να «μιλάει», η προσφορά του δεν ανακαλύπτεται στο γενικό αλλά στο ειδικό, σ’ αυτό που γεννάει στον καθένα ξεχωριστά η «ανάγνωσή του». Σε προσωπικό επίπεδο, ο Καπετάν Μιχάλης με ώθησε να σκεφτώ πως, ναι, ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να στέκεται ψηλότερα από αυτό που του επιβάλει η καθημερινότητα και μέσα από αυτήν να μάχεται για την ψυχική, συναισθηματική και διανοητική του ανάταση. Ο Καπετάν Μιχάλης είναι η άναρχη φλόγα που καίει μέσα στα σωθικά της Ελλάδας όπως αναφέρει και ο Καζαντζάκης.
Ο ήρωας του Καζαντζάκη είναι ήρωας ή αντιήρωας;
Ήρωας χωρίς «κουσούρια» δεν είναι ήρωας, είναι μπακλαβάς .Ήρωας γίνεσαι όταν, προσπαθώντας να νικήσεις τους δαίμονες σου, ξεπερνάς το μέτρο του δυνατού και αποκτάς την ύψιστη γνώση που πηγάζει μέσα από την αναμέτρηση σου με το αδύνατον. Ήρωας-αντιήρωας είναι ένα.
Πιστεύετε ότι ο ηρωισμός, ως στοιχείο κοινωνικής- συλλογικής δράσης, αλλά και ως στοιχείο της προσωπικότητας, είναι αιτούμενο στις μέρες μας;
Διαισθάνομαι μία βουβή ηρωική πράξη να συντελείται καθημερινά σε κάθε σπιτικό, σε κάθε άνθρωπο. Και λέω βουβή, γιατί μετά από αλλεπάλληλες προσδοκίες και απογοητεύσεις –από το πολιτικό προσωπικό– οι άνθρωποι απόμειναν μόνοι. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, ειδικά αν διαμορφώσει συνειδήσεις που θα στοχεύουν σε ποιοτικότερους στόχους, προσωπικούς και κοινωνικούς .
Ο Καπετάν Μιχάλης μπορεί να χαρακτηριστεί πολιτικό έργο; Χρειαζόμαστε «μύθους» ή «ιστορίες»; Ποια είναι η σχέση τους, ποιο το ειδικό βάρος καθενός, στη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης κι ακόμα στράτευσης;
Είναι πολιτικό έργο γιατί καταπιάνεται με τα κοινά, τη ζωή ενός κοινωνικού συνόλου. Από αυτή την άποψη, ναι.
Ο μύθος, μας συνδέει και μας εντάσσει με τρόπο σχηματικό σε φανταστικά ή πραγματικά γεγονότα, ή και τα δύο. Η ιστορία –πάντα παραποιημένη– σε πραγματικά γεγονότα. Οι δύο αυτοί άξονες πληροφοριών μπορούν να εμπλουτίσουν τη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης, αλλά όχι να πυροδοτήσουν τη στράτευση με κοινό σκοπό και στόχο.
Ταξιδέψατε το έργο από τη Δανία και τη Σουηδία μέχρι την Ικαρία. Ποια η αίσθηση, αλλά και οι διαπιστώσεις σας, από την υποδοχή του κοινού;
Τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι άπαντες έχουμε ανάγκη από περισσότερη… Ελλάδα. Μια Ελλάδα που να ανταποκρίνεται στην ιστορία της και στους αγώνες της για ελευθερία. Γι’ αυτό και ο Καπετάν Μιχάλης –πρεσβευτής τέτοιων αξιών– συγκινεί και καταχειροκροτείται.
Έχετε δηλώσει πως «αν αφαιρέσει κανείς το ηθογραφικό μέρος του βιβλίου και αντιληφθεί βαθύτερα την ανθρωπολογική του διάσταση αντιλαμβάνεται ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει». Θα θέλατε να γίνετε λίγο πιο αναλυτικός;
Θα σας πω. Έχουμε αλλάξει εξωτερικές συνήθειες, λόγω της εξέλιξης του τεχνολογικού πολιτισμού, αλλά το περιεχόμενο παραμένει αναλλοίωτο. Δεν έχουμε ακόμη καταφέρει να δαμάσουμε την απληστία, τη ζήλεια, τον φθόνο, το μίσος, τον φόβο, τον εγωισμό, τον ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία, τη βία κ.λπ. και βλέπουμε τις σύγχρονες κοινωνίες να λειτουργούν απομακρυσμένες από αυτό που καλείται να είναι ο άνθρωπος… μία αξία υποταγμένη στο καλό και την αρετή. Οι εξαιρέσεις μας δείχνουν τον κανόνα.
Το κοινό του θεάτρου σήμερα είναι ίδιο με τα χρόνια που προηγήθηκαν της κρίσης ή έχει διαφοροποιηθεί;
Οι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές δημιουργούν στους ανθρώπους ένας είδος ανασφάλειας και φόβου. Πιστεύω πως αυτό που έχει αλλάξει στο κοινό είναι η προσδοκία. Προσέρχεται στο θέατρο πιστεύοντας πως αυτό δεν θα το προδώσει και όταν η πίστη του κοινού συναντά τη θρησκευτικότητα του θεάτρου η σύνδεση είναι πλατιά και ουσιώδης.
Ποια η πρόκληση που αντιμετωπίζετε σήμερα ως θεατρικός σκηνοθέτης;
Να επιβιώσω. Ζω κι εγώ δύσκολα, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι και μέσα από αυτές τις δύσκολες συνθήκες προσπαθώ να βελτιώνω τα εκφραστικά μου μέσα, να γίνομαι καλύτερος. Δεν εργάζομαι στην «αγκαλιά» κάποιου φορέα και ό,τι καταφέρνω –αυτό το λίγο– το καταφέρνω με προσωπικό καθημερινό μόχθο. Και μ’ αρέσει.
Και μια αλλιώτικη ερώτηση. Τι είναι αυτό που δεν σας έχουν ρωτήσει ποτέ και για το οποίο θα θέλατε να μιλήσετε;
Θα μπορούσα να σας απαντήσω ,αλλά γιατί να σας στερήσω τη χαρά να το ανακαλύψετε;
* Οι φωτογραφίες της συνέντευξης είναι της Χριστίνας Σαρλάμη
Το θάμα
Πώς να πιστέψουν οι άπιστοι τι θάματα μπορεί να γεννήσει η πίστη; Ξεχνούν πως η ψυχή του ανθρώπου γίνεται παντοδύναμη, όταν συνεπαρθεί από μια μεγάλη ιδέα. Τρομάζεις όταν, ύστερα από πικρές δοκιμασίες, καταλαβαίνεις πως μέσα μας υπάρχει μια δύναμη που μπορεί να ξεπεράσει τη δύναμη του ανθρώπου, τρομάζεις… γιατί δεν μπορείς πια να βρεις δικαιολογίες για τις ασήμαντες ή άνανδρες πράξεις σου, ρίχνοντας το φταίξιμο στους άλλους. Ξέρεις πως εσύ, όχι η μοίρα, όχι η τύχη, μήτε οι άνθρωποι γύρω σου, εσύ μονάχα έχεις, ό,τι και αν κάμεις, ό,τι και αν γίνεις ακέραιη την ευθύνη. Και ντρέπεσαι τότε να γελάς, ντρέπεσαι να περγελάς αν μια φλεγόμενη ψυχή ζητάει το αδύνατο. Καλά πια καταλαβαίνεις πως αυτή ‘ναι η αξία του ανθρώπου: να ζητάει και να ξέρει πως ζητάει το αδύνατο· και να ‘ναι σίγουρος πως θα το φτάσει, γιατί ξέρει πως αν δε λιποψυχήσει, αν δεν ακούσει τι του κανοναρχάει η λογική, μα κρατάει με τα δόντια την ψυχή του κι εξακολουθεί με πίστη, με πείσμα να κυνηγάει το αδύνατο, τότε γίνεται το θάμα, που ποτέ ο αφτέρουγος κοινός νους δε μπορούσε να το μαντέψει: το αδύνατο γίνεται δυνατό.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη Ο Καπετάν Μιχάλης
