Η έναρξη του EURO αυτή την εβδομάδα αλλά και η μεγάλη επιτυχία του Ολυμπιακού με την κατάκτηση του Conference League, έχουν φέρει και πάλι το ποδόσφαιρο στην επικαιρότητα.
Πολύ εύκολο να «σνομπάρουμε» τους εκατοντάδες χιλιάδες φιλάθλους που πανηγύριζαν καθώς και όσους βλέπουν τους «22 πλούσιους» να παίζουν μπάλα, όντας οι ίδιοι φτωχοί.
Πιο δύσκολο είναι να αναλύσεις τη κατάσταση εις βάθος, να μην παραγνωρίσεις τη γοητεία της «στρογγυλής θεάς» και αν βρεις τελικά τον τρόπο να αλλάξει ο κόσμος.
Ο Βασίλης Κωστάκης στο μικρό αλλά περιεκτικότατο βιβλίο του «Αλλάζοντας τον κόσμο με μια μπάλα» (εκδόσεις Διόπτρα) αναζητά αυτούς τους δρόμους. Χωρίς να στέκεται «υπεράνω» αλλά και χωρίς να χαρίζεται σε κανέναν: «Καταπιεστές δεν είναι μόνο οι έχοντες την εξουσία στο Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία. Καταπιεστές είναι όλοι αυτοί που στην προσπάθεια μεγιστοποίησης των κερδών τους βιάζουν το σώμα του πλανήτη. Κι αυτοί χρησιμοποιούν τον Μέσι και την απήχησή του ποδοσφαίρου για αν πετάξουν χρυσόσκονη πάνω στην τραγωδία που συντελείται. Κι εκείνοι που είναι στη μέση πατημένοι σαν τα καρύδια τι κάνουν; Η μεσαία τάξη του «ελεύθερου κόσμου»; Όσο η ορχήστρα του Τιτανικού μας νανουρίζει ενώ το πλοίο βουλιάζει, οι ισχυροί του κόσμου καβαλάνε τις πολυτελείς τους σωστικές λέμβους.»
Πέρα από τα όσα στηλιτεύει, ο συγγραφέας μας μοιράζεται μαζί μας απόπειρες που έχουν γίνει για ένα άλλο ποδόσφαιρο.
Και καταλήγει: «Σκοπός μου στη σημερινή κρίσιμη συγκυρία, είναι να καταδείξω ένα μονοπάτι για ένα νέο ποδόσφαιρο σε έναν νέο κόσμο που γεννιέται. Ωστόσο ο νέος κόσμος δεν θα γεννηθεί από μόνος του. Χρειάζεται αγώνας εντός και εκτός γηπέδων. Έτσι, αυτοί που ασκούν την τέχνη του ποδοσφαίρου , ίσως αντιληφθούν ότι ο αγώνας για έναν πιο δημοκρατικό και δίκαιο κόσμο είναι ο μοναδικός αγώνας που αξίζει αν δώσουν μέχρι τέλους»
«Μέσα από το ποδόσφαιρο, όπως και μέσα από κάθε μορφή τέχνης (ω ναι, το ποδόσφαιρο είναι τέχνη!), μπορούμε να προεικονίσουμε και να βιώσουμε έναν άλλο τρόπο οργάνωσης, βασισμένο στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία»
Ποιο ήταν το έναυσμα για να γραφτεί αυτό το βιβλίο;
Η «κανονική» μου δουλειά είναι καθηγητής πανεπιστημίου. Μελετώ την κοινωνική αλλαγή με σκοπό την αντιμετώπιση των οικονομικών ανισοτήτων και της οικολογικής κατάρρευσης. Διδάσκω και γράφω άρθρα και βιβλία που ελάχιστοι άνθρωποι διαβάζουν. Δυστυχώς, εμείς οι ακαδημαϊκοί, συχνά εγκλωβιζόμαστε σε μια φούσκα αποκομμένη από τη βάση της κοινωνίας.
Το έναυσμα, λοιπόν, ήταν η ανάγκη να επικοινωνήσω τη δουλειά μου στο ευρύ κοινό. Και το ποδόσφαιρο, μια αθλητική εμπειρία με τεράστια απήχηση, είναι εξαιρετικό όχημα για να αφηγηθεί κάποιος πώς και γιατί ο κόσμος μπορεί να αλλάξει. Με άλλα λόγια, πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε το ποδόσφαιρο (και τον κόσμο) που θέλουμε, μέσα στο ποδόσφαιρο (και στον κόσμο) που θέλουμε να ξεπεράσουμε;
Τελικά το «Αλλάζοντας τον κόσμο με μια μπάλα» είναι βιβλίο για το ποδόσφαιρο και σε ποιο βαθμό;
Όπως λέει κι ένας φίλος, συνάδελφος καθηγητής, εναλλακτικός τίτλος θα μπορούσε να ήταν το «Άλλος κόσμος, άλλη μπάλα!». Θέλω να πω ότι πρόκειται για ένα πολιτικό βιβλίο που προσπαθεί να κατανοήσει το ποδόσφαιρο και τον κόσμο μας, και μέσα από αυτή την κατανόηση να φανταστεί την αλλαγή και των δύο. Το ποδόσφαιρο αντανακλά την κοινωνία – τον κυρίαρχο τρόπο οργάνωσης της παραγωγής. Όμως, μέσα από το ποδόσφαιρο, όπως και μέσα από κάθε μορφή τέχνης (ω ναι, το ποδόσφαιρο είναι τέχνη!), μπορούμε να προεικονίσουμε και να βιώσουμε έναν άλλο τρόπο οργάνωσης, βασισμένο στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία.
Πώς μπορεί να υπάρξει δημοκρατία στο ποδόσφαιρο; Τι μας δείχνουν τα μέχρι τώρα «πειράματα»;
Ίσως το πιο προβεβλημένο πείραμα –που πλέον φαίνεται να έχει ξεχαστεί από τις νεότερες γενιές– είναι η ομάδα της Κορίνθιανς στις αρχές της δεκαετίας του ‘80. Η ομάδα εκείνη των Βραζιλιάνων καλλιτεχνών του ποδοσφαίρου έδειξε πως μπορείς να κερδίζεις πρωταθλήματα, να παίζεις ωραίο ποδόσφαιρο και, πάνω από όλα, να διατυπώνεις πολιτικό λόγο εντός και εκτός γηπέδων. Επίσης, στο ερασιτεχνικό ποδόσφαιρο, οι αυτοοργανωμένοι σύλλογοι προεικονίζουν έναν άλλο τρόπο οργάνωσης και αντίληψης του ποδοσφαίρου. Το βιβλίο συζητά διάφορα πειράματα και παραδείγματα δημοκρατίας στο ποδόσφαιρο αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία. Όσο μπορεί να υπάρξει δημοκρατία στην κοινωνία άλλο τόσο μπορεί να υπάρξει και στο ποδόσφαιρο.
Πέρα από το βιβλίο συμμετέχετε και σε κάποιες δράσεις που σχετίζονται με όσα υποστηρίζετε στο κείμενό σας;
Οι ερευνητικές συλλογικότητες στις οποίες ανήκω πιστεύουν ότι το καθήκον του/της ερευνητή/τριας δεν είναι απλώς η κατανόηση του κόσμου, αλλά η αλλαγή του. Συνεπώς όταν ως ερευνητής μελετώ, για παράδειγμα, πώς μπορεί να επιτευχθεί η ενεργειακή δημοκρατία, συμμετέχω μαζί με τους ανθρώπους που προσπαθούν να δημιουργήσουν την εναλλακτική (π.χ. μια ενεργειακή κοινότητα).
Για αυτό και δημιουργήσαμε το εγχείρημα AnotherFootball. Το βιβλίο θέλουμε να ’ναι η αρχή. Μέσω του AnotherFootball και, ελπίζοντας, με τη συμμετοχή ανθρώπων πιο ειδικών από εμάς, θέλουμε να δημιουργήσουμε στο εδώ και τώρα ένα άλλο ποδόσφαιρο. Από τη (συν)δημιουργία ενός προπονητικού οδηγού για ένα ελευθεριακό ποδόσφαιρο στις αναπτυξιακές ηλικίες μέχρι τη διοργάνωση θερινών ποδοσφαιρικών καμπ με ενσωμάτωση παρεμβάσεων στις προπονήσεις και στον ελεύθερο χρόνo των συμμετεχόντων/ουσών.
Είσαστε αισιόδοξος για την πορεία των πραγμάτων;
Μαζική ανεργία, φτώχεια, εξαθλίωση, παρατηρούνται σε ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί θα ισχυριστούν ότι κανένα άλλο σύστημα δεν παρήγαγε ποτέ τόσο πλούτο. Ποτέ κανένα σύστημα δεν παρήγαγε και τόση καταστροφή, άλλοι θα αντιπροτείνουν. Ο καπιταλισμός παράγει τόσα τρόφιμα όσα δεν είχε φανταστεί ποτέ ο κόσμος, μα και τόση πείνα, τόσο πολλά γεύματα, μα και τόσο πολλά άδεια σπίτια, τόσο πολλά ανθρώπινα δικαιώματα, μα και τόσα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Και το χειρότερο όλων, ο καπιταλισμός μάς έχει οδηγήσει σε βαθιά, και μάλλον αναπόδραστη, οικολογική καταστροφή. Στο όνομα της μεγιστοποίησης των κερδών, τα οικοσυστήματα του πλανήτη αντιμετωπίζονται ως εμπορικά αντικείμενα προς εκμετάλλευση. Αυτή, λοιπόν, είναι η τραγωδία της εποχής μας.
Είμαστε στο 89΄και χάνουμε 4-0. Γυρίζει; Μάλλον όχι. Ωστόσο πρέπει να αγωνιστούμε μέχρι τελικής πτώσης. Για τις γενιές που θα έρθουν μετά από εμάς και για τη νοηματοδότηση των ζωών στο εδώ και τώρα. Όσο χάνουμε, νικάμε, προχωράμε μπροστά, κι η Ουτοπία προχωράει ένα βήμα μακριά.
