Για το βιβλίο του Τρύφωνα Κωστόπουλου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.
Του Γιάννη Τόλιου*
Οι εξελίξεις στην Ε.Ε. και ειδικότερα η βαθιά κρίση της Ευρωζώνης, φέρνουν στο προσκήνιο το ερώτημα βιωσιμότητας της ΟΝΕ (Οικονομικής Νομισματικής Ενοποίησης) και του ενιαίου νομίσματος (ευρώ). Παρά τις προσδοκίες που γέννησε η ιδέα της στενότερης συνεργασίας των χωρών της ζώνης του ευρώ (17 σε σύνολο 27 της Ε.Ε.), η οποία μάλιστα «ντύθηκε» επικοινωνιακά με την προοπτική της «οικονομικής και κοινωνικής σύγκλισης», την αναβάθμιση των «δημοκρατικών θεσμών» και εν γένει την προοπτική της «Ευρώπης των λαών και των εργαζόμενων», τελικά αυτό που βιώνουμε είναι η απόκλιση παρά η σύγκλιση τα εμπορικά «πλεονάσματα» για τις ισχυρές και τα «ελλείμματα» για τις αδύναμες χώρες, η υποβάθμιση της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας και η ανάδειξη του άξονα «Μερκοζί» (Μέργκελ-Σαρκοζί) σε βασικό κέντρο λήψης των αποφάσεων της Ε.Ε. Οι συγκεκριμένες εξελίξεις δημιουργούν σοβαρά ερωτήματα, τόσο για τις δυνατότητες εξόδου από την κρίση, όσο και για τη βιωσιμότητα και τις προοπτικές συνολικά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και τη θέση των αδύναμων χωρών σε αυτήν.
Το νέο βιβλίο του καθηγητή Τρύφωνα Κωστόπουλου με τίτλο: Τοπική Κοινωνία και Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση μας παρέχει το θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο, για τη διερεύνηση των παραπάνω ερωτημάτων. Στα επτά κεφάλαια της μελέτης αναλύονται ζητήματα σχέσης «εθνικού» και «υπερεθνικού», «παγκοσμιοποίησης» και «ευρωπαϊκής ενοποίησης», «εθνικού κράτους» και «τοπικών κοινωνιών», «οικονομικές και πολιτικές αντιφάσεις της διαδικασίας ολοκλήρωσης», «θεσμική εξέλιξη» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και προοπτικές διεύρυνσης, διαδικασία λήψης αποφάσεων και «δημοκρατικό έλλειμμα», «περιφερειακή πολιτική», ο «νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης» κ.ά.
Ειδικότερα στην κατανόηση της οικονομικοπολιτικής «κυτταρικής δομής» της Ε.Ε., χρειάζεται να δούμε το ρόλο των εθνών-κρατών στο ευρωπαϊκό «γίγνεσθαι». Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «χωρίς την ανάλυση του ρόλου του έθνους-κράτους δεν μπορούμε να επιτύχουμε τις αναγκαίες διαμεσολαβήσεις, ούτε να ανακαλύψουμε τον εσωτερικό δεσμό που οδήγησαν τα κράτη-μέλη στην αναζήτηση κοινής πορείας και ταυτόχρονα ξεχωριστής». Η δημιουργία της Ε.Ε. ήταν προϊόν συνειδητής επιλογής των κυρίαρχων τάξεων της Ε.Ε., κάτω από τις απαιτήσεις συγκέντρωσης και υπερεθνικής δράσης του ευρωπαϊκού κεφαλαίου, για δημιουργία ευνοϊκότερων συνθηκών κερδοφορίας και καλύτερης αντιμετώπισης του εργατικού κινήματος και αποτροπής του σοσιαλισμού. Με τη δημιουργία της Ε.Ε. το ζήτημα του κράτους-έθνους μπήκε σε νέα βάση με στόχο την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του κεφαλαίου τα οποία, σε καμιά περίπτωση, δεν συμπίπτουν με τα συμφέροντα της εργατικής τάξης.
Όπως σημειώνει ο Τρ. Κωστόπουλος «η ευρωπαϊκή χοάνη ανακατεύει και τσαλακώνει τα έθνη με ένα και μοναδικό στόχο. Την αύξηση των κερδών και χτύπημα των κατακτήσεων των ευρωπαϊκών λαών», θέτοντας τη διαφύλαξη της συμμαχίας των καπιταλιστών πάνω από τα συμφέροντα της πατρίδας, «προσπαθώντας να ξεριζώσει από του εργαζόμενους με περισσό θράσος τον πατριωτισμό, τον οποίο επιχειρεί να τον σκεπάσει με το χρηματισμό και το κέρδος». (σελ. 129) Το κράτος-έθνος δεν θα αποσυρθεί από το προσκήνιο της Ιστορίας, όσο το κεφαλαιοκρατικό σύστημα εξακολουθεί να παραμένει κυρίαρχο στον κόσμο. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ουτοπία, διότι το έθνος-κράτος εκφράζει πάντα τη θεσμική συγκρότηση της εξουσίας της κυρίαρχης τάξης. «Το αστικό κράτος» όπως τονίζεται στο βιβλίο «είναι το ασφαλές καταφύγιο, το «μαντρί» της αστικής τάξης που οικοδομήθηκε με φωτιά και πολύ αίμα και δεν ήρθε για να φύγει. Η αστική τάξη δεν είναι αφελής να παραιτηθεί από το δικό της κράτος το οποίο της εξασφαλίζει την κυριαρχία της» (σελ. 30). Η οριστική εξάλειψη του εθνικού κράτους «είναι δυνατή μονάχα με την ανατροπή της κυριαρχίας της αστικής τάξης από την εργατική τάξη και το θρίαμβο του σοσιαλισμού…».
Από την άλλη, η πολιτική «συνεργασίας» κυρίαρχων αστικών τάξεων γίνεται με βάση «το κριτήριο της ισχύος». Όσο πιο ισχυρή είναι μια χώρα σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, τόσο πιο βαρύνουσα θέση κατέχει στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ισχύς των μεγαλύτερων και πλουσίων χωρών στο θεσμικό πεδίο εκδηλώνεται με τις αποφάσεις που λαμβάνονται για το μέλλον της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Το φαινόμενο της «επιβολής» της θέλησης των «Μερκοζί» στις μικρότερες χώρες και λαούς της Ε.Ε., αποτελεί την απόδειξη του ρόλους της «οικονομικής δύναμης» και της «ισχύος» στις διαδικασίες ολοκλήρωσης. Όπως τονίζει ο Τρ. Κωστόπουλος, η «μεγάλη πατρίδα» (Γερμανία) επιχειρεί μέσω κυρίως του ενιαίου νομίσματος (ευρώ) να διεμβολίσει τις «μικρές πατρίδες» θέτοντας την οικονομία της Ε.Ε. υπό γερμανική σκέπη. (σελ. 23) Μάλιστα, το «δημοκρατικό έλλειμμα» στην «ευρωζώνη» οξύνεται αντί να περιορίζεται. Στην ουσία η αναμέτρηση «ισχύος» δε γίνεται μόνο μεταξύ χωρών αλλά και μεταξύ οικονομικών ελίτ και των πολυεθνικών εταιριών (…κάτι σαν «βομβαρδιστικά Β-52») που διαθέτουν. Οι ηγετικοί ρόλοι ανάλογα με τη «δύναμη πυρός» εναλλάσσονται διαχρονικά. Στο παρελθόν η Γαλλία έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο, ενώ με την ενοποίηση της Γερμανίας οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί.
Η κρίση στην Ευρωζώνη έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της ομοσπονδιακής συγκρότησης της Ε.Ε. (σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο). Οι αντιθέσεις μεταξύ κυρίαρχων εθνικών ελίτ για το ρόλο της «ηγεμονίας», αλλά και η αποφυγή ανάληψης αντίστοιχων «υποχρεώσεων» (ανακατανομή πόρων μέσω ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, έκδοση «ευρωομόλογου» για τη στήριξη των αδύναμων οικονομιών κ.ά.), φρενάρει την προώθηση της «ομοσπονδιακής ένωσης». Ειδικά το «δημοσιονομικό σύμφωνο», αποτελεί συγκεκριμένο προϊόν της ενδογενούς αντίφασης μεταξύ στόχου και μέσου. Η προσπάθεια άμβλυνσης των προβλημάτων που γεννά το ενιαίο νόμισμα, αντί για την ανακατανομή πόρων και «κοινοτική αλληλεγγύη», εκδηλώνεται με επαχθείς όρους δανεισμού και σκληρή δημοσιονομική πειθαρχία (ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί, κυρώσεις και πρόστιμα στους παραβάτες, κ.ά). Αυτή η αντίφαση επιτείνει τα φαινόμενα «απόκλισης» αντί της «σύγκλισης» των οικονομιών, ενισχύοντας τις «κεντρόφυγες» αντί για «κεντρομόλες» τάσεις, καθώς και την ανισόμετρη ανάπτυξη στο πλαίσιο της Ένωσης. Η συνύπαρξη στην Ευρωζώνη χωρών του «πυρήνα» και της «περιφέρειας», με αυξανόμενα «πλεονάσματα» στις πρώτες και «ελλείμματα» στις δεύτερες, αποτελούν μια από τις εκφράσεις της ανισότιμης συμμετοχής στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης χωρών με διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης και ανόμοιο επίπεδο «ισχύος». Γι’ αυτό και η Ε.Ε., πολύ περισσότερο η Ευρωζώνη δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις εξωπραγματικές διακηρύξεις και ουτοπικά οράματα περί «ισόρροπης ανάπτυξης», «οικονομικής σύγκλισης» και «κοινωνικής συνοχής».
Η ταξική πάλη στην Ε.Ε. και ειδικότερα στο πλαίσιο της Ευρωζώνης αποκτά νέα στοιχεία. Η υπέρβαση του «εθνικού» στο όνομα της «μεγάλης πατρίδας» (ευρωπαϊκής ενοποίησης) δεν συνοδεύεται από φερέγγυο πλαίσιο διασφάλισης των εθνικών συμφερόντων, πολύ περισσότερο των λαϊκών συμφερόντων. Η ιδέα της «Ευρώπης των λαών και των εργαζόμενων» είναι ασύμβατη με τους νεοφιλελεύθερους «πυλώνες» της Ευρωζώνης (Σύμφωνο Σταθερότητας, ΕΚΤ, Σύμφωνο για ευρώ, Μηχανισμός Στήριξης συν Μνημόνια και Δημοσιονομικό Σύμφωνο). Αυτή η προσπάθεια «ανισότιμης ενοποίησης» το μόνο που επιβεβαιώνει είναι τη διορατική πρόβλεψη του Λένιν ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης μέσα σε καπιταλιστικό καθεστώς είτε είναι απραγματοποίητες, είτε θα είναι αντιδραστικές». Η λύση για τη μεγάλη πλειοψηφία των λαών της Ε.Ε. βρίσκεται στην ανατροπή του ταξικού οικοδομήματος της Ευρωζώνης, η οποία ανεξάρτητα από τον τρόπο που θα γίνει θα πρόκειται για «ριζοσπαστική ανατροπή» και ειδικότερα, όπως τονίζει ο Τρ. Κωστόπουλος, «θα πρόκειται για εξουσία των λαών της Ευρώπης και όχι των πολυεθνικών επιχειρήσεων».
Συνοψίζοντας θεωρούμε ότι το βιβλίο του Τρ. Κωστόπουλου, αποτελεί πολύτιμο βοήθημα σε όσους αναζητούν αξιόπιστες απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα της «ευρωπαϊκής ενοποίησης» από τη σκοπιά των εργαζόμενων, σε μια περίοδο που οι «μνημονιακές πολιτικές» της τρόικας και των εγχώριων αστικών δυνάμεων, προσπαθούν να τις εμφανίσουν ως «μονόδρομο», θέλοντας να καθυποτάξουν το ελληνικό λαό και να παραλύσουν τις αντιστάσεις του. Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί.
*Ο Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ Oικονομικών Eπιστημών.
