Του Αντώνη Καλή (*)
Κάποτε είχα διαβάσει πως όταν θέλεις το παιδί σου να φάει φρούτο, αλλά δεν θέλεις να αισθανθεί ότι του το επιβάλλεις, το ρωτάς. Όχι όμως γενικά κι αόριστα «τι θα ήθελες να φας;». Κάνεις μια ερώτηση του τύπου: «Θέλεις μήλο ή αχλάδι;». Η πρώτη ερώτηση λέγεται «ανοιχτή», και δίνει τη δυνατότητα στον ερωτώμενο να εκφράσει αυτό που πραγματικά θέλει. Το παιδί θα μπορούσε να απαντήσει «ποπ-κορν», «παγωτό» ή τέλος πάντων κάτι που δεν θα ήθελες να του δώσεις. Η δεύτερη λέγεται «κλειστή ερώτηση», και είναι ένα μαγικό εργαλείο: διασφαλίζει ότι θα πάρεις την απάντηση που θέλεις.
Η «Επιτροπή Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση», ανοίγοντας τον «διάλογο» για το Σύνταγμα φαίνεται να ακολουθεί το πιο πάνω παράδειγμα. Φαίνεται να ρωτάει σαν Πατερούλης: «Θέλετε 200 βουλευτές, 250 ή 300;» «Θέλετε να ψηφίζετε για Πρόεδρο της Δημοκρατίας ή όχι;» Όποιος κάνει τον κόπο να επισκεφτεί την ιστοσελίδα για να συμμετάσχει στη διαδικασία αναθεώρησης, βρίσκεται αντιμέτωπος με 54 αντίστοιχες κλειστού τύπου ερωτήσεις. Που, όλως τυχαίως, ακολουθούν τόσο το περιεχόμενο όσο και τη δομή των προτάσεων του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν θα αποτελέσει επομένως έκπληξη όταν το αποτέλεσμα της «διαβούλευσης» θα προσομοιάζει τόσο το περιεχόμενο όσο και τη δομή των προτάσεων αυτών.
Φαίνεται λοιπόν και πρακτικά ότι η διαδικασία αντιμετωπίζεται από την επιτροπή σαν ένα επικοινωνιακό πυροτέχνημα αφού επί της ουσίας δεν πληροί τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί «συμμετοχική». Ξεκινά με κλειστές ερωτήσεις, τα δεδομένα δεν είναι ανοιχτά, η συμμετοχή γίνεται με ευκαιριακή δειγματοληψία, η χρήση του TAXIS είναι αποτρεπτική, η μέθοδος επεξεργασίας των απαντήσεων είναι άγνωστη, κ.λπ. Το μόνο που μπορεί να πετύχει μια τέτοια διαδικασία είναι να ενισχύσει επικοινωνιακά την κυβέρνηση και τις κυβερνητικές θέσεις όταν θα έρθει η ώρα να συζητηθούν μεταξύ των κομμάτων στη Βουλή. Και είναι κρίμα που μία επιτροπή με μέλη κυρίως από το ΕΜΠ, το ΕΚΠΑ και το LSE, ιδρύματα που έχουν όλα τους πρωτοστατήσει στη μελέτη εγχειρημάτων συμμετοχικού σχεδιασμού (το LSE ειδικά στη διοργάνωση Συντακτικών εργαστηρίων στη Μ. Βρετανία), προτίμησαν να υποκύψουν στο κομματικό παιχνίδι, από το να λειτουργήσουν σαν επιστήμονες, ώστε να έχουμε μια ανόθευτη εικόνα για το πώς θα ήθελαν οι πολίτες να είναι οργανωμένη η κοινωνία τους.
Το δίλημμα των «από κάτω»
Το κυβερνητικό εγχείρημα δεν δημιουργήθηκε εν κενώ. Ακολουθεί ένα αίτημα που αναπτύχθηκε μέσα στην κοινωνία. Μάλιστα, τα τελευταία 5 χρόνια υπήρξαν αρκετές ομάδες πολιτών που έχουν αποδώσει τα αίτια της κρίσης κυρίως στο θεσμικό πλαίσιο της μεταπολίτευσης. Παρά τις δυσκολίες οι ομάδες αυτές κατάφεραν σε πολλές περιπτώσεις να συνεργαστούν και να αποκτήσουν μια μοναδική τεχνογνωσία πάνω σε εγχειρήματα συμμετοχικού σχεδιασμού, ανοίγοντας συνεργασίες με επιστήμονες από σημαντικά ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, αλλά και με τις σημαντικότερες αντίστοιχες ομάδες πολιτών στην Ευρώπη. Οι εμπειρίες που συγκεντρώθηκαν οδήγησαν σε μια κοινή προσπάθεια σχεδιασμού και υλοποίησης μιας συμμετοχικής Συντακτικής διαδικασίας, ώστε οι θεσμοί που υποτίθεται ότι υπάρχουν για να περιορίζουν την εξουσία, να μην προέρχονται από την ίδια την εξουσία. Αυτή η προσπάθεια γέννησε μια σειρά «Συντακτικών εργαστηρίων» σε όλη την επικράτεια, όπου φάνηκε ότι οι πολίτες όχι μόνο είναι ικανοί να σηκώσουν το βάρος της Συντακτικής διαδικασίας, αλλά σε πολλά ζητήματα είναι πολύ πιο μπροστά από το πολιτικό σύστημα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η παρούσα κυβερνητική πρωτοβουλία για «συμμετοχή των πολιτών» στην αναθεώρηση του Συντάγματος, ενώ ξεκίνησε με εξαγγελίες που έμοιαζαν να είχαν βγει από κείμενα των ομάδων αυτών, βρίσκει τις εν λόγω ομάδες να είναι επιφυλακτικές απέναντι σε έναν χειριστικό και επιφανειακό σχεδιασμό, αλλά από την άλλη τις φέρνει απέναντι σε ένα σημαντικό δίλημμα. Θα καταγγείλουν τη διαδικασία που κακομεταχειρίζεται κάθε έννοια συμμετοχής, ή θα υποστηρίξουν το εγχείρημα, έστω και με μισή καρδιά;
(*) Ο Αντώνης Καλής είναι μέλος της ομάδας «Εμείς οι Πολίτες» που συμμετέχει στην κοινή πρωτοβουλία των έξι ομάδων για ένα Νέο Σύνταγμα από τον Λαό (βλ. «#Σύνταγμα Πολιτών», Δρόμος της Αριστεράς 16/7/2016).
