Φωτ.: Στιγμιότυπο από τη δίκη του ΠΑΜ
Συλλήψεις, εκτοπίσεις και δολοφονίες από τα όργανα των συνταγματαρχών
του Σπύρου Κουζινόπουλου*
Πενήντα χρόνια, συμπληρώθηκαν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Από την αποφράδα εκείνη Παρασκευή, που μια φούχτα επίορκων αξιωματικών, στηριγμένων στις ξένες «πλάτες» που διέθεταν, βούτηξαν επί επτά ολόκληρα χρόνια τη χώρα στο σκοτάδι, την καθυστέρηση, το αίμα, τη βία και την τρομοκρατία.
Η Μακεδονία και η Θράκη, πλήρωσαν ιδιαίτερα βαρύ φόρο αίματος, δακρύων και οδύνης κατά τη μαύρη αυτή περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Με τη ζωή των ηρώων και μαρτύρων του αντιδικτατορικού αγώνα Γιώργου Τσαρουχά και Γιάννη Χαλκίδη που δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ από τα εκτελεστικά όργανα της χούντας. Με τους χιλιάδες συλληφθέντες και εκτοπισμένους στα ξερονήσια της Γυάρου, της Λέρου κ.α. Με τους εκατοντάδες κρατούμενους στις φυλακές του Γεντί Κουλέ, τις στρατιωτικές φυλακές Διαβατών, τα μπουντρούμια της ασφάλειας στο Βαρδάρι και τη Βαλαωρίτου, καθώς και στα αστυνομικά τμήματα της εποχής εκείνης.
Τα τανκς βγαίνουν στους δρόμους
Οι πληροφορίες για το πραξικόπημα, έρχονται στη Θεσσαλονίκη από την Αθήνα, λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 20ης προς την 21η Απριλίου. Δημοσιογράφοι που πηγαίνουν στο Γ’ Σώμα Στρατού για να τις εξακριβώσουν, δεν βλέπουν καμιά κίνηση, καθώς τα πάντα ήταν επιφανειακά ήρεμα. Αυτό, μέχρι τις 4:30 τα ξημερώματα, που τα τανκς βγαίνουν στους δρόμους της πόλης, επίλεκτα τμήματα καταλαμβάνουν θέσεις σε κεντρικά σημεία της πόλης και αρχίζουν οι συλλήψεις.
Την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος, συνελήφθησαν συνολικά 8.270 άνθρωποι, κυρίως αριστεροί. Από τη Βόρεια Ελλάδα, σύμφωνα με τους ονομαστικούς καταλόγους ανά νομό που έδωσε στη δημοσιότητα το καθεστώς, μόνο την πρώτη μέρα εκτοπίστηκαν συνολικά 1.467 άτομα. Από αυτούς, οι 364 ήταν από την πόλη της Θεσσαλονίκης και οι 75 από τον υπόλοιπο νομό. Από τις συλλήψεις στους υπόλοιπους νομούς της Μακεδονίας, οι περισσότερες έγιναν στο νομό Σερρών, από όπου εξορίστηκαν 283 πολίτες.
Οι συλληφθέντες, θα κρατηθούν επί πενθήμερο, σαν παστές σαρδέλες, στα αστυνομικά τμήματα. Πολλοί από αυτούς ήταν άρρωστοι και υπερήλικες, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις όπου μητέρες εξαναγκάστηκαν να αφήσουν τα μωρά τους, για να οδηγηθούν σιδηροδέσμιες στην Ασφάλεια.
Οι συλληφθέντες αριστεροί, δέχτηκαν όλη τη μανία των οργάνων της χούντας, που άφησαν το μίσος τους να ξεσπάσει. Αρκετοί ήταν αυτοί που ξυλοκοπήθηκαν άγρια και έπεσαν θύματα βάρβαρης κακοποίησης στα αστυνομικά τμήματα. Η πρώτη κιόλας ημέρα του πραξικοπήματος στη Θεσσαλονίκη, σημαδεύτηκε με το θάνατο του ηλικιωμένου αγωνιστή της αριστεράς, Βασίλη Μπεκροδημήτρη, που πέθανε μέσα στο 12ο αστυνομικό τμήμα Χαριλάου από την κακομεταχείριση που υπέστη.
Πολλά περιστατικά βίας συνέβησαν στο 16ο Αστυνομικό Τμήμα Ευόσμου, όπου κακοποιήθηκαν μέχρι αναισθησίας οι περισσότεροι από τους αριστερούς και δημοκρατικούς πολίτες που συνελήφθησαν, μεταξύ των οποίων ο τότε δήμαρχος Ευόσμου, Σταμάτης Διονυσίου. Να πώς περιέγραψε τον ξυλοδαρμό του, καταθέτοντας στη δίκη του διοικητή του τμήματος υπομοίραρχου Παναγιώτη Ταμπάκη, που είχε γίνει ο ίδιος στο Τριμελές Εφετείο Θεσσαλονίκης, στις 5 Νοεμβρίου του 1975: «Στην αρχή, έφαγα ξύλο από μία ομάδα χωροφυλάκων με επικεφαλής τον Ταμπάκη. Αργότερα με περίλαβε μόνος του. Με χτυπούσε πότε με το κλομπ, πότε με γροθιές και πότε με κλωτσιές. Σε μία στιγμή που έπεσα κάτω, άρχισε να μου μετράει τα κόκκαλα των πλευρών μου με τη μύτη του παπουτσιού του. Όταν κουραζόταν να χτυπάει, έβαζε γάντια και συνέχιζε ξεκούραστα. Είχαμε μεταβληθεί σε πτώματα από το πολύ ξύλο. Και όταν ήρθε ο καιρός να εκτοπιστούμε στη Γιούρα, δεν μας άφησε να πάρουμε τίποτα μαζί μας, ούτε μία κουβέρτα, ούτε καν ένα εσώρουχο».
Ανάλογα περιστατικά κακοποιήσεων, έγιναν και σε άλλα αστυνομικά τμήματα, όπως στο 10ο Τμήμα Νεαπόλεως, στο Παράρτημα Σταυρουπόλεως, αλλά και στα κρατητήρια της Ασφάλειας, που τότε βρίσκονταν στην Πλατεία Δημοκρατίας. Ένας από τους δημοκρατικούς πολίτες που αντιμετώπισε την κακομεταχείριση από τα όργανα της χούντας, και στη συνέχεια την παύση από τα καθήκοντά του, ήταν ο τότε δήμαρχος Νεάπολης, Αλέκος Μπινιώρης. Παρόμοια μεταχείριση, υπέστη και ο δήμαρχος Συκεών, Παναγιώτης Αφαλής όταν συνελήφθη, για να εξοριστεί στη Γυάρο.
Ύστερα από τριήμερη παραμονή στο Γεντί Κουλέ και στα αστυνομικά τμήματα, οι κρατούμενοι δημοκράτες οδηγούνται στη Νέα Παραλία, για να επιβιβασθούν στο αρματαγωγό «Σάμος» και να οδηγηθούν στα νησιά της εξορίας.
Το πλοίο, που ξεκίνησε απ’ τη Θεσσαλονίκη, αφού κάνει μία στάση στο Πέραμα της Καβάλας, για να επιβιβαστούν συλληφθέντες από την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, θα κατευθυνθεί στο κυκλαδίτικο ξερονήσι της Γυάρου, για να αποβιβάσει το φορτίο του, κάπου 1.200 άτομα. Μ’ ένα άλλο αρματαγωγό, το «Λέσβος», μεταφέρθηκαν οι εξόριστοι από τη Δυτική Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, ενώ νωρίτερα, με τα αρματαγωγά «Σύρος» και «Σάμος» είχαν οδηγηθεί στη Γυάρο οι αριστεροί κρατούμενοι από την Αθήνα και την υπόλοιπη Αττική.
Οι πρώτες προσπάθειες αντίστασης
Οι κεντρικοί δρόμοι της Θεσσαλονίκης, μόλις γίνεται γνωστή η εκδήλωση του πραξικοπήματος, κατακλύζονται από πλήθη κόσμου. Από την πρώτη κιόλας μέρα της δικτατορίας, μέλη της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη που είχαν διαφύγει τη σύλληψη, καθώς επίσης στελέχη της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου και άλλοι πατριώτες, προσπαθούν να συντονιστούν ώστε να εκδηλωθεί οργανωμένη η διαμαρτυρία για την κατάλυση της δημοκρατίας.
Η προσπάθεια για τη διοργάνωση συλλαλητηρίου στη Θεσσαλονίκη κατά της δικτατορίας, δεν καρποφόρησε. Η μόνο εκδήλωση που έγινε εκείνη τη μέρα, ήταν μία αντιχουντική πορεία στην οδό Τσιμισκή από καμιά τριανταριά μέλη των «Δημοκρατικών Συνδέσμων», με επικεφαλής το γιατρό Ντίνο Τριαρίδη, ο οποίος νωρίτερα είχε σώσει από τη σύλληψη τον Αντώνη Λιβάνη που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη για να οργανώσει συγκέντρωση του Γεωργίου Παπανδρέου.
Από τους πρώτους που εκδηλώνουν την αντίθεσή τους στους δικτάτορες, είναι οι φοιτητές του ΑΠΘ, πραγματοποιώντας μαχητική συγκέντρωση την ίδια μέρα σε ένα διαμέρισμα στην οδό Φιλίππου, με πρωτοβουλία του γραμματέα σπουδάζουσας της Νεολαίας Λαμπράκη, Μιχάλη Σπυριδάκη. Η χούντα, για να σπάσει τη δημοκρατική παράδοση που υπήρχε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης αλλά και για να εκφοβίσει φοιτητές και καθηγητές, εκδιώκει 23 διαπρεπείς πανεπιστημιακούς δασκάλους από το ΑΠΘ, μεταξύ των οποίων ο Αριστόβουλος Μάνεσης, ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ο Γεώργιος Βλάχος, ο Αντώνιος Κριεζής, ο Γεώργιος Τενεκίδης κ.α.
Ηρωικές αντιδικτατορικές ενέργειες
Θα ακολουθήσουν ηρωικές αντιδικτατορικές ενέργειες από τις αντιστασιακές οργανώσεις «Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο», «Δημοκρατική Άμυνα», «Λαϊκή Πάλη» κ.α. που δημιουργούνται στη Θεσσαλονίκη, παρά τις προσπάθειες της χούντας να τρομοκρατήσει τους Έλληνες με τις εκατοντάδες συλλήψεις, τα βασανιστήρια, τις εικονικές εκτελέσεις και τις δίκες στα έκτακτα στρατοδικεία.
Μία από τις πιο τολμηρές αντιδικτατορικές ενέργειες, του Πατριωτικού Μετώπου στη Θεσσαλονίκη, ήταν η αναγραφή συνθημάτων στον τοίχο του Γ΄ Σώματος Στρατού, τα ξημερώματα της 26ης Ιουνίου του 1967. Εντύπωση επίσης, είχε προκαλέσει η τοποθέτηση πανό με αντιχουντικά συνθήματα σε πολυκατοικία, απέναντι από το Λευκό Πύργο και δίπλα στη Στρατιωτική Λέσχη. Τέλος, από τις πιο πρωτότυπες και θεαματικές αντιδικτατορικές εκδηλώσεις που πραγματοποίησε το ΠΑΜ Θεσσαλονίκης ήταν η τοποθέτηση στην περιοχή του Λευκού Πύργου ενός παιδικού καροτσιού από το οποίο ακούγονταν επί πολύ ώρα μαγνητοφωνημένα συνθήματα κατά της χούντας, την ώρα που η παραλία ήταν γεμάτη κόσμο.
Για να αποτρέψει τη γιγάντωση του κινήματος αντίστασης στη Θεσσαλονίκη και να τρομοκρατήσει τον αγωνιζόμενο λαό, η δικτατορία δεν θα διστάσει να προχωρήσει και σε άγριες πολιτικές δολοφονίες όπως του επικεφαλής του ΠΑΜ Θεσσαλονίκης, Γιώργη Τσαρουχά και του στελέχους της ίδιας οργάνωσης, Γιάννη Χαλκίδη.
Τα δεινά που προκάλεσε η δικτατορία της χούντας (1967-1974), παρότι πέρασε μισός αιώνας, παραμένουν έντονα χαραγμένα στη μνήμη του ελληνικού λαού παρά τις προσπάθειες κάποιων κέντρων να ξεθωριάσουν εκείνα τα ιστορικά γεγονότα και να μην διδάσκονται οι νεότερες γενιές γι’ αυτή τη μαύρη σελίδα της σύγχρονης ιστορίας του τόπου. Η ανάγκη διαφύλαξης και διεύρυνσης του δημοκρατικού μας πολιτεύματος, αποτελεί την αναγκαία θωράκιση απέναντι σε όσους το επιβουλεύονται.
*Ο Σπύρος Κουζινόπουλος είναι δημοσιογράφος-συγγραφέας. Το κείμενο που δημοσιεύουμε, είναι απόσπασμα από το νέο βιβλίο του «Μελανές κηλίδες στην ιστορία της Θεσσαλονίκης» που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Ιανός.
