Λίγους μήνες μετά τη συμμετοχή του στο Resistance Festival του 2013, ο Τούρκος ακαδημαϊκός Σαΐτ Τσετίνογλου μας έστειλε για να δημοσιεύσουμε στον Δρόμο ένα κείμενό του, στο οποίο στηλίτευε τη φυλάκιση του αρμενικής καταγωγής διανοούμενου Σεβάν Νισανιάν*. Ήταν η πρώτη φορά που ακούγαμε αυτό το όνομα. Πέρασαν πάνω από τρεισήμισι χρόνια μέχρι να το ξανακούσουμε, αλλά αυτή τη φορά τα νέα ήταν χαρμόσυνα: ο Σεβάν δραπέτευσε στις 14 Ιουλίου από τις τουρκικές φυλακές της Φώκαιας και ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα! Με την ευγενική βοήθεια της καθηγήτριας και δημοσιογράφου Ήρας Τζούρου, επίσης αρμενικής καταγωγής, συναντηθήκαμε και συζητήσαμε μαζί του. Σε μια σελίδα δεν μπορεί να χωρέσει η ζωντάνια, το χιούμορ, η πολυμάθεια αλλά και η… ξεροκεφαλιά αυτού του υπερδραστήριου ανθρώπου, που ποτέ δεν έκατσε στ’ αβγά του παρόλο που έφερε το «στίγμα» του Αρμένη σε μια διαχρονικά δυσανεκτική Τουρκία. Ίσως δεν πειράζει – το σημαντικότερο είναι ότι «το πουλί πέταξε», όπως έγραψε στο πρώτο μήνυμά του στο τουίτερ ο Σεβάν μετά την απόδρασή του!
Συνέντευξη στον Ερρίκο Φινάλη
Κύριε Νισανιάν, καταρχήν χαιρόμαστε ειλικρινά που σας βλέπουμε επιτέλους ελεύθερο!
Πράγματι, το κλίμα εδώ είναι πολύ καλύτερο. Απέναντι, ξέρετε, επικρατούν εδώ και χρόνια πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες για τα πουλιά του είδους μου [γέλια]
Πείτε μας, πότε αρχίσατε να… απασχολείτε τις τουρκικές αρχές;
Από τα 20 μου χρόνια είχα καταγραφεί ως «ταραχοποιός». Μεταξύ άλλων έγραφα άρθρα στο προοδευτικό περιοδικό Birikim. Το 1979, σε ηλικία 23 ετών, μετέφρασα τα Grundrisse του Μαρξ. Πολλοί της γενιάς μου ακόμη με γνωρίζουν εξαιτίας αυτής της μετάφρασης – αν και, εδώ και πολύ καιρό, δεν είμαι πια μαρξιστής. Εν πάση περιπτώσει, λίγους μήνες πριν το πραξικόπημα του Εβρέν, το 1980, πήγα για σπουδές στις ΗΠΑ. Το 1985 γύρισα για να υπηρετήσω την υποχρεωτική θητεία μου, και το 1986 δικάστηκα μαζί με τον φίλο μου Αλί Νεσίν, τον γιο του Αζίζ Νεσίν, για «υποκίνηση του στρατού σε εξέγερση». Όσο γελοία κι αν ακούγεται μια τέτοια κατηγορία, απειλούμασταν με ποινή κάθειρξης 42 ετών! Όμως προκλήθηκε τέτοια κατακραυγή ώστε 3 μήνες μετά μας απελευθέρωσαν. Το 1994 έγραψα ένα από τα γνωστά βιβλία μου, την «Κάλπικη Δημοκρατία», που εξετάζει κριτικά τους επίσημους μύθους του κεμαλισμού και του τουρκικού κράτους. Για χρόνια κυκλοφορούσε χέρι-χέρι, σε φωτοτυπίες – μπόρεσε να τυπωθεί νόμιμα μόλις το 2008! Με μια έννοια, η αντιμετώπισή μου από τις αρχές ήταν αναμενόμενη: Αρμένης, αριστερός, σπουδαγμένος, πολύγλωσσος… συγκέντρωνα όλα τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου ύποπτου! [γέλια]
Ακολούθησε όμως μια μεγάλη περίοδος δουλειάς ανεκτής από το τουρκικό κράτος, και ταυτόχρονα πολύ δημιουργικής, σωστά;
Είναι αλήθεια. Μεταξύ άλλων από το 1998 και για τα επόμενα 10 χρόνια εξέδιδα τον «Οδηγό των Μικρών Ξενοδοχείων», που ήταν το best seller κάθε χρονιάς στην Τουρκία. Την ίδια περίοδο εγκαταστάθηκα με τη γυναίκα μου στο Σίριντζε, ένα παλιό μισογκρεμισμένο ελληνικό χωριό στα μικρασιατικά παράλια. Εκεί προσπαθήσαμε να χτίσουμε την ουτοπία μας, ασκώντας και μια έμπρακτη κριτική στο κυρίαρχο μοντέλο τουρισμού. Μετατρέψαμε το Σίριντζε στο πιο φημισμένο χωριό σε όλη την Τουρκία, ανοικοδομώντας το με αυστηρά παραδοσιακές μεθόδους και αυθεντικά υλικά. Επιπλέον, σταδιακά δημιουργήσαμε εκεί ένα Μαθηματικό Χωριό, ένα Θεατρικό Ινστιτούτο, μια Φιλοσοφική Σχολή, βιβλιοθήκη, αμφιθέατρα…
Τότε εκδώσατε και δύο από τα γνωστότερα επιστημονικά έργα σας…
Ναι, τo 2002 πρωτοκυκλοφόρησε το μοναδικό στο είδος του «Εθνολογικό Λεξικό της Τουρκικής Γλώσσας», με 15.000 λήμματα αρχικά, το οποίο εμπλουτίζω διαρκώς μέχρι σήμερα – έμμεσα θεωρήθηκε πολιτικό βιβλίο, αφού καταρρίπτει την κυρίαρχη εθνικιστική μυθολογία. Το ίδιο ισχύει και για άλλο ένα γνωστό έργο μου, το «Index Anatolicus», μια συλλογή που πρωτοδημοσιεύθηκε το 2010, με 16.000 αυθεντικά τοπωνύμια που εκτουρκίστηκαν μετά το 1923. Η δουλειά αυτή συνεχίζεται: μέχρι σήμερα έχουμε καταγράψει και τοποθετήσει στο χάρτη 56.000 τέτοια τοπωνύμια.
Και πότε ξανάρχισαν τα σοβαρά προβλήματα;
Μετά το 2007, όταν δολοφονήθηκε ο φίλος μου δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ – γεγονός που μου δημιούργησε την ηθική υποχρέωση να δραστηριοποιηθώ πάλι πιο ανοιχτά. Άρχισα να ερευνώ και να γράφω εναντίον του στρατιωτικού και εθνικιστικού κατεστημένου. Θα γελάσεις, αλλά τότε αυτό με καθιστούσε, αντικειμενικά, σύμμαχο του Ερντογάν! Τότε ξεκίνησαν και οι θανατικές απειλές εναντίον μου – και, όταν αποκαλύφθηκε η υπόθεση Εργκένεκον, το όνομά μου βρέθηκε στη λίστα θανάτου των επίδοξων πραξικοπηματιών. Την ίδια περίοδο ξεκίνησαν και οι κατηγορίες εναντίον μου για… οικοδομικές παραβάσεις στο Σίριντζε: συνολικά 19 μέσα σε μια πενταετία. Στόχος της Εισαγγελίας δεν ήταν να σταματήσει ό,τι κάναμε εκεί, αλλά να με καταστήσει όμηρο. Όμως η αντιπαράθεση μεταξύ ισλαμιστών και κεμαλιστών με κρατούσε σε σχετική ασφάλεια – που έληξε το 2013, όταν μίλησα για «υφέρποντα ισλαμισμό». Τότε ξαφνικά, μέσα σε ένα μήνα, ενεργοποιήθηκαν όλες οι εκκρεμείς δίκες: καταδικάστηκα σε 2 χρόνια φυλάκιση, μετά σε 4, μετά σε 11 και, τελικά, σε 16 χρόνια και 7 μήνες κάθειρξης – για υποτιθέμενες… πολεοδομικές παραβάσεις! Αρκεί να σας πω ότι, μέχρι να δραπετεύσω, ήμουν ο μοναδικός φυλακισμένος σε όλη την Τουρκία για παραβάσεις του πολεοδομικού νόμου αριθ. 2863!
Πώς αντιδράσατε;
Ήμουν στη Γερμανία όταν εκδόθηκε η πρώτη καταδικαστική απόφαση. Έκανα μια συνέντευξη Τύπου και αποδέχτηκα την πρόκληση: επέστρεψα στην Τουρκία για να μπω φυλακή. Όμως οι καταδίκες διαδέχονταν η μία την άλλη, σε βαθμό παραλογισμού. Δεν είμαι βέβαια ο μόνος σ’ αυτή τη θέση: Όλοι οι φίλοι και συνεργάτες μου είναι είτε στη φυλακή, είτε αυτοεξόριστοι. Ακόμη και υψηλά κυβερνητικά στελέχη παραδέχονταν ότι είναι γελοία κατάσταση και υπόσχονταν να βρουν λύση. Αλλά φάνηκε ότι δεν είχαν σκοπό να με απελευθερώσουν, παρόλο που η φυλάκισή μου κατέληξε να προκαλεί τεράστια αμηχανία στο καθεστώς Ερντογάν. Το μόνο που έκαναν ήταν ότι τελικά με έβαλαν σε φυλακή ανοιχτού τύπου – σαν να μου έλεγαν «άδειαζε μας τη γωνιά». Ε, στα τριάμισι χρόνια αποφάσισα ότι είχα δείξει αρκετή υπομονή… και να ’μαι εδώ, μαζί σας!
Βιώσατε λοιπόν τις τουρκικές φυλακές τόσο πριν όσο και μετά το πραξικόπημα…
Ναι, δυστυχώς, Και μπορώ να πω ότι η κατάσταση, που ήταν ήδη δύσκολη, αλλά τέλος πάντων υπήρχε μια διαχείριση, έγινε τραγική. Όταν βάζεις ξαφνικά 50.000 «κανονικούς» ανθρώπους στη φυλακή, το σωφρονιστικό σύστημα μπορεί να καταρρεύσει – σκεφτείτε ότι φυλακίστηκαν ακόμη και διευθυντές φυλακών και δεσμοφύλακες! Η διοίκηση έγινε παρανοϊκή, έφτασαν να απαγορεύσουν όλα τα βιβλία – μπήκαν στο κελί μου και πήραν ακόμη και το Κοράνι! Ρεζιλεύτηκαν βέβαια όταν το έκανα γνωστό, και μου τα επέστρεψαν όλα. Το θέμα είναι όμως ότι η Τουρκία βιώνει σήμερα μια συλλογική τρέλα. Η κοινή λογική έχει καταρρεύσει και, με τόσους φυλακισμένους, το σύστημα έχει φτάσει σε αδιέξοδο.
Ποια λύση βλέπετε;
Μα… γενική αμνηστία, τι άλλο;
Φαντάζεστε σοβαρά τον Ερντογάν να χορηγεί γενική αμνηστία;
Μιλώ για το τι θα γίνει μόλις φύγει ο Ερντογάν. Και το θέμα δεν είναι αν θα φύγει, αλλά πότε. Στην πραγματικότητα η κυβέρνηση είναι αδύναμη, κι αυτό που παρακολουθούμε είναι ένα συναρπαστικό υπερθέαμα τρέλας. Ακόμη και άνθρωποι που μέχρι πολύ πρόσφατα στήριζαν τον Ερντογάν έχουν μείνει έκθαμβοι. Η Νέμεσις θα έρθει – όλοι το ξέρουν, και όλοι αυτό περιμένουν.
Μέχρι τότε… ποια είναι τα σχέδιά σας;
Έχω οικογένεια στη Γερμανία, αλλά δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να ζήσω εκεί. Ήρθα στην Ελλάδα, που την αγαπάω. Θέλω να μείνω στη Σάμο, για να είμαι κοντά στο σπίτι μου. Από το χωριό μου, βλέπαμε τη Σάμο… Ελπίζω πάντως να μην χρειαστεί να μείνω για καιρό. Έχω πολύ δουλειά να κάνω πίσω!
* «Κάθε θνητός θα γευτεί τη φυλακή» (φύλλο 194).
