Τη Δευτέρα 20/1/2025 αναλαμβάνει επίσημα τα καθήκοντά του ο Ντόναλντ Τραμπ στο τιμόνι μιας Αμερικής σε μεγάλη κρίση, κι ενώ ολόκληρη η συλλογική Δύση μαστίζεται από έντονα κρισιακά φαινόμενα σε όλους τους τομείς. Πρόκειται για τη δεύτερη φορά που ο Τραμπ ορκίζεται πρόεδρος των ΗΠΑ, με τη διαφορά ότι τώρα κατόρθωσε να νικήσει καθαρά και με διαφορά το άλλο στρατόπεδο, των Δημοκρατικών (φανατικών της παγκοσμιοποίησης, των ιδεολογιών της, και βεβαίως βασικής συνιστώσας του «κόμματος του πολέμου» σε παγκόσμιο επίπεδο).
Όχι ο Τραμπ δεν θα φέρει την ειρήνη, αλλά θα προσπαθήσει να ενισχύσει τις ΗΠΑ, να τις ανασυγκροτήσει, να κερδίσει σημεία και δυνατότητες ηγεμονίας σε μια πιο περιορισμένη περιοχή του κόσμου από αυτήν που είχε συνηθίσει μέχρι τώρα η αμερικάνικη υπερδύναμη. Θα αποπειραθεί να ανασχέσει την καθοδική πορεία των ΗΠΑ και της Δύσης, και επίσης να ανακόψει την ανάδυση και ισχυροποίηση νέων κέντρων ισχύος, που ακριβώς αμφισβητούν τη Δυτική ηγεμονία και πρωτοκαθεδρία. Εδώ βρίσκεται η μεγάλη διαφορά του Τραμπ ΙΙ από τον Τραμπ Ι (2016-2020). Ο κόσμος έχει αλλάξει πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια. Ήταν πολύ διαφορετική η ισχύς των νέων μεγάλων κέντρων (Ρωσία, Κίνα, Ινδία), αλλά και περιφερειακών δυνάμεων (Τουρκία, Βραζιλία, Πακιστάν), σε σχέση με τον σημερινό συσχετισμό δύναμης σε πολλά πεδία. Επιπλέον έχουν συμβεί πολλοί γεωπολιτικοί μετασχηματισμοί, έχουν προχωρήσει συσπειρώσεις και μορφές συνεργασίας έξω από τα δυτικά στάνταρ (και πολλές φορές σε αντίθεση με αυτά), κι έχουν εξαπολυθεί μεγάλοι πόλεμοι (Ουκρανία και Μέση Ανατολή), διεθνοποιημένοι, στους οποίους συμμετέχουν πολλές χώρες και αντιτιθέμενα στρατόπεδα.
Σήμερα το τοπίο είναι πιο άγριο, πιο συγκρουσιακό, έτσι που τα κεντρικά συνθήματα του Τραμπ ΙΙ μοιάζουν εντελώς ρητορικά και μένει να αποδειχθεί η ικανότητα να πραγματοποιηθούν. Τα συνθήματα αυτά είναι το Make America Great Again (MAGA) και το λαϊκίστικο «I will fix it», σύμφωνα με το οποίο ο Τραμπ και το επιτελείο έχουν το Know How για να επιλύσουν και να επιδιορθώσουν όλα τα σπασμένα, όλα τα προβλήματα, όλα όσα κατέστρεψε η παγκοσμιοποιητική διαχείριση.
Η ικανοποίηση και των δύο στόχων δεν είναι διόλου εύκολη, για πολλούς λόγους. Το πρώτο που θα δούμε είναι μια «προσαρμογή» σε μια πεισματάρικη πραγματικότητα, άρα θα αρχίσουν τα σκόντα και οι συμβιβασμοί, όσο κι αν θέλει να μοιάζει φουριόζος και παντοδύναμος ο Τραμπ και να δημιουργήσει ένα μεγάλο ωστικό κύμα. Τέτοιο που, τουλάχιστον στην αρχή της προεδρίας του, να τον βοηθήσει να σταθεροποιηθεί στο εσωτερικό των ΗΠΑ· να ελέγξει και να κυριαρχήσει σε διάφορες περιοχές του «κήτους» και των σκοτεινών του σημείων, που δεν πρόκειται να σταματήσουν να τον υπονομεύουν. Παράλληλα θέλει να υπαγορεύσει νέους όρους στο Δυτικό στρατόπεδο, όπως έδειξε ακόμα και πριν αναλάβει, με δηλώσεις και παρεμβάσεις στην πολιτική ζωή ευρωπαϊκών χωρών. Το ωστικό κύμα Τραμπ ΙΙ είναι αλήθεια ότι προκάλεσε ήδη πολλούς τριγμούς, ιδιαίτερα στις ευρωπαϊκές χώρες. Πολλές ελίτ της Ευρώπης αναπροσανατολίζονται, κατανοώντας ότι ο Τραμπ θα συμπεριφερθεί σαν σκληρό αφεντικό και θα απαιτήσει μεγάλες ευθυγραμμίσεις· αν αυτές δεν γίνουν, θα ενισχύσει όλες τις ακροδεξιές δυνάμεις και θα αποσταθεροποιήσει τους ακροκεντρώους παγκοσμιοποιητές της Ευρώπης.
Όσα δεν φτάνει η αλεπού…
Στις 7/1 ο Τραμπ παραχώρησε συνέντευξη Τύπου, δίνοντας έμφαση σε ορισμένα ζητήματα, ενώ τήρησε σιγή ιχθύος για άλλα, πιο σημαντικά και κρίσιμα (όπως Κίνα, Ρωσία, Ιράν). Μεταφέρουμε ορισμένες απόψεις του που δείχνουν προτεραιότητες και νέα μέτωπα που τον έλκουν και θα τα χρησιμοποιήσει για διάφορους λόγους το επόμενο διάστημα: Θεωρεί τον Καναδά 51η πολιτεία των ΗΠΑ και δημοσιεύονται χάρτες που τον περιλαμβάνουν στις ΗΠΑ· ενδιαφέρεται να αγοράσει την Γροιλανδία και υπογράμμισε το ενδιαφέρον για τον Αρκτικό Ωκεανό· απείλησε τον Παναμά με επέμβαση για να αλλάξει το καθεστώς της διώρυγας· ανακοίνωσε ότι θα αλλάξει την ονομασία του κόλπου του Μεξικού σε «κόλπο της Αμερικής»· σχετικά με την Ευρώπη και τις χώρες του ΝΑΤΟ, απαίτησε να ανεβάσουν τις στρατιωτικές δαπάνες τους σε 5% από 2% του ΑΕΠ τους, αλλιώς δεν πρόκειται να τις στηρίξει σε περίπτωση κινδύνου και πολέμου.
Όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία, πρακτικά αναθεωρεί τα δημαγωγικά ότι «μία μέρα μετά την ανάληψη της προεδρίας θα σταματήσει αυτός ο πόλεμος»· τώρα ο Τραμπ και το επιτελείο του κάνουν λόγο για 100 μέρες ή και παραπάνω. Στη Μέση Ανατολή φαίνεται ότι άσκησε πίεση στους ισραηλινούς να αποδεχθούν μια κατάπαυση του πυρός, και ότι επιθυμεί να ρυμουλκήσει την Αίγυπτο και το Κατάρ προς τη Δύση.
Πρακτικά όμως αυτό το «ωστικό κύμα» έχει αποτελέσματα ή στρέφεται μόνο για αλλαγές μέσα στο Δυτικό στρατόπεδο, αφήνοντας προς το παρόν αλώβητους τους βασικούς του ανταγωνιστές (Κίνα και Ρωσία). Πρακτικά δηλαδή δημιουργεί προβλήματα μέσα στην ίδια του τη συμμαχία: Και ο Καναδάς και η Δανία είναι μέλη του ΝΑΤΟ, και έχουμε το πρωτοφανές γεγονός οι ΗΠΑ του Τραμπ να δείχνουν τα νέα αυτοκρατορικά σχέδιά τους πρώτα απ’ όλα ενάντια σε συμμάχους. Αυτό δηλώνει κατ’ αρχάς μια ουσιώδη αρχή του Τραμπισμού, δηλαδή την αποδέσμευση από συμφωνίες, διεθνείς συνθήκες και πιθανά και συμμαχίες. Φαίνεται πως ενδιαφέρεται να δημιουργήσει μια αγγλοσαξονική συσπείρωση και συμμαχία που να περιλαμβάνει Βόρεια Αμερική, Ευρωπαϊκές χώρες (κάθε μία ξεχωριστά), Ιαπωνία, Ν. Κορέα, Αυστραλία – εκτοπίζοντας τις ελίτ που μέχρι τώρα διεύθυναν ή είχαν τη διακυβέρνηση της Δύσης. Για παράδειγμα, είναι εντυπωσιακή η περιφρόνηση προς την Ε.Ε. και τις αρχές της, ενώ ο εκλεκτός του Τραμπ, ο Μασκ, επιτίθεται σε μια σειρά από κυβερνήσεις χωρών της Ευρώπης.
Ακόμα και το πεδίο αυτό, δηλαδή της αναμόρφωσης του Δυτικού στρατοπέδου με τις νέες συντεταγμένες των ΗΠΑ, δεν φαίνεται τόσο εύκολο έργο, ούτε αρκεί το ωστικό κύμα Τραμπ για να συμπαρασύρει ή να εκτοπίσει πολλές δυνάμεις που έχουν διαφορετικό προσανατολισμό μέσα στο Δυτικό στρατόπεδο. Η γεωπολιτική και ο παγκόσμιος χάρτης δεν μπορούν να τροποποιηθούν με το πνεύμα ενός επιχειρηματία ή ενός γενικά «πρακτικού» ανθρώπου που δεν του αρέσουν οι διαμεσολαβήσεις, τα βάζει ευθέως με το «κατεστημένο», θέλει να σαρώσει όλους τους ανταγωνιστές κ.ο.κ. Υπάρχει ένα όριο ή μερικά όρια που δεν μπορεί να ξεπεράσει. Δύο έχουν πρωτεύουσα σημασία: α) Η πορεία της παγκόσμιας οικονομίας, και ιδιαίτερα της οικονομίας της Δύσης, όπου τα υφεσιακά και κρισιακά φαινόμενα δεν φαίνεται να υποχωρούν στο άμεσο μέλλον· β) τα αναδυόμενα κέντρα σε όλο τον κόσμο έχουν επίγνωση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η Δύση και οι ΗΠΑ, και σχεδιάζουν τη στρατηγική και την τακτική τους δημιουργώντας νέες συμμαχίες και νέα δεδομένα, που είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπερπηδήσουν οι ΗΠΑ, ο Τραμπ και η Δύση συνολικά. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν μπορεί να κερδηθεί από το ΝΑΤΟ· το Ισραήλ χωρίς τη συνολική στήριξη από ολόκληρη την Δύση και τη συνεχή του τροφοδοσία σε πολεμοφόδια δεν μπορεί να νικήσει ούτε καν τη Χαμάς – πόσο μάλλον συνολικά τον πόλεμο στην περιοχή.
Δεν είναι μυστικό ότι η παραγωγή οπλικών συστημάτων και πολεμοφοδίων εντελώς απαραίτητων για τους πολέμους αυτούς έχει φτάσει σε ένα οριακό σημείο: η πολεμική βιομηχανία της Δύσης δεν είναι ακόμα σε θέση να τα παράξει σε χρόνους και ένταση που χρειάζεται.
Ακόμα, πολλές περιφερειακές δυνάμεις που έως πριν 2-3 δεκαετίες θεωρούνταν πιστοί σύμμαχοι της Δύσης έχουν κι αυτές αρχίσει να σχεδιάζουν τη στρατηγική τους με σχετική αυτονομία, ή και σε αντίθεση με τις ΗΠΑ σε πολλούς τομείς. Παράδειγμα η Τουρκία που, αν και είναι μέλος του ΝΑΤΟ, ακολουθεί μια επεκτατική πολιτική και αναπτύσσει διαφοροποιημένες συνεργασίες και παρεμβάσεις που δεν είναι αρεστές στις ΗΠΑ. Το ίδιο συμβαίνει και με χώρες του Κόλπου.
Για αυτό το «I will fix it» του Τραμπ δεν φαίνεται να είναι τόσο αποτελεσματικό…
The West and the Rest (Η Δύση και ο υπόλοιπος κόσμος)
Συχνά πολλοί αναλυτές, που υποστηρίζουν την ανωτερότητα της Δύσης έναντι ολόκληρου του κόσμου, χρησιμοποιούν την απαξιωτική έκφραση Rest (υπόλοιπο) για τη συντριπτική πλειοψηφία χωρών και ηπείρων που δεν ανήκουν στη Δύση. Η Δύση είναι κάτι καθαγιασμένο, με διαρκή και αδιαμφισβήτητη ανωτερότητα. Το Rest, το «υπόλοιπο», αποτελείται από καθυστερημένες χώρες, λαούς και έθνη που μάλλον φθονούν την πλούσια Δύση και αποτελούν εστία εκκόλαψης απειλών για τον Δυτικό κόσμο. Απειλών ποικίλων ειδών, σε όλα τα επίπεδα. Η Δύση έχει κάθε δικαίωμα να διατηρήσει την ανωτερότητά της, την ηγεμονία της, την πρωτοκαθεδρία της, γιατί αυτό είναι σωστό. Όταν ο πρόεδρος της Αμερικής αναφωνεί «Ο Θεός να ευλογεί την Αμερική», στην ουσία αισθάνεται ότι μπορεί να διαφεντεύει και ίσως να «εκπολιτίζει» μέσω της κυριαρχίας της Δύσης τους «βαρβάρους» όλου του κόσμου.
Εν πάση περιπτώσει, οι κινήσεις και οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και συσπειρώσεις που αναδύονται σε ολόκληρο τον κόσμο (π.χ. BRICS και άλλες ενώσεις), το μπλοκ δυνάμεων που εκφράζεται και σε πολλές ψηφοφορίες στον ΟΗΕ, δείχνουν μια άλλη κατάσταση: ο παγκόσμιος Νότος ή η «παγκόσμια πλειοψηφία» συγκεντρώνει τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό, πολλαπλάσιο από αυτό που κατοικεί στη Δύση· συγκεντρώνει όμως –κι αυτό είναι σημαντικότερο– και το μεγαλύτερο μέρος της πραγματικής παραγωγικής δραστηριότητας, και τις πρώτες ύλες. Μια μεγάλη ποιοτική διαφορά με άλλες εποχές είναι ότι πολλά κέντρα του δεν υπολείπονται τεχνολογικής προόδου και καινοτομίας σε πολλούς τομείς. Η τεχνολογική άβυσσος που κάποτε χώριζε τη Δύση από όλο τον υπόλοιπο κόσμο σήμερα έχει ξεπεραστεί. Σε ορισμένες περιπτώσεις χώρες του Rest βρίσκονται πιο μπροστά από πολλές Δυτικές χώρες. Το ειδικό βάρος, αλλά και οι πρωτοβουλίες που παίρνονται, π.χ. του χώρου των BRICS, δημιουργούν ένα νέο γεωπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον, που κάτω από ορισμένους όρους και προϋποθέσεις μπορεί να δημιουργήσει έναν μεγάλο τροπισμό (μια άλλη συμπεριφορά) και κατεύθυνση σε μια σειρά από ενδιάμεσες, μικρές ή μεγάλες χώρες.
Ακόμα πιο περίεργα, 30-40 χρόνια νεοφιλελευθερισμού και παγκοσμιοποίησης υπό την αιγίδα των ΗΠΑ και της Δύσης έχουν οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου, δυνάμει, η Δύση βρίσκεται περικυκλωμένη από το «Υπόλοιπο», το Rest. Τελεί δηλαδή υπό διαρκή πίεση και αμφισβήτηση, την ίδια στιγμή που μαστίζεται από μια πρωτοφανή και ολόπλευρη κρίση (οικονομική, κοινωνική, πολιτική). Ακόμα και με το ωστικό κύμα του Τραμπ δοκιμάζονται σε μεγάλο βαθμό οι δομές και οι ενώσεις που είχε σχηματίσει η Δύση, πράγμα που βάζει σε μεγάλο ρίσκο την απόπειρα να ανασυνταχθεί, αναδιαταχθεί και να αντεπιτεθεί για να επιβάλλει τις νόρμες και τα συμφέροντά της πλανητικά.
Αυτό το γεγονός οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο υβριδικός (ή και πραγματικός) παγκόσμιος πόλεμος που εξαπολύει ή τροφοδοτεί η Δύση, αποτελεί έναν πειρασμό και μια τάση που δεν θα υποχωρήσει τα επόμενα χρόνια. Το ξέρουν όλοι, και προετοιμάζονται γι’ αυτό. Τα άλλα κέντρα δεν πρόκειται να υποταχθούν, και ψάχνουν να βρουν έναν κοινό βηματισμό για να αποτινάξουν τη Δυτική κυριαρχία.
Κίνα και Ρωσία
Διαβάζοντας κανείς τις πιο πρόσφατες ομιλίες σημαντικών ηγετών, όπως ο Πούτιν (και ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, ο Λαβρόφ) ή ο Κινέζος πρόεδρος Σι, μπορεί να διακρίνει την επίγνωση που έχουν για τους νέους παγκόσμιους συσχετισμούς. Μιλούν πιο γειωμένα και συγκεκριμένα, ξέρουν ότι η αντίπαλη πλευρά παλινωδεί ή έχει έλλειψη μιας σαφούς στρατηγικής, προχωρούν σε εκτιμήσεις και σχεδιασμούς που αλλάζουν το τοπίο συνολικά.
Τόσο ο Πούτιν όσο και ο Λαβρόφ πρόσφατα σε μεγάλες συνεντεύξεις τους δείχνουν να έχουν μια άνεση και μια επίγνωση του παγκόσμιου σκηνικού και των τάσεων που διαμορφώνονται, ενώ με ψυχραιμία και υπολογισμό εκτιμούν και τις δικές τους δυνατότητες.
Από κινεζικής πλευράς προβάλλεται μια πιο «οικουμενική» πρόταση παγκόσμιας συνεργασίας και παγκοσμιοποίησης – με προτεραιότητα τη δημιουργία μιας παγκόσμιας πλειοψηφίας του Νότου, χωρίς όμως να κόβονται οι γέφυρες με όλο το παγκόσμιο εμπόριο και τις αλυσίδες αξιοποίησης. Με αυτόν τον τρόπο, και με πολλές αναφορές σε «σοφία», «πολυμέρεια» και «κινεζική ιδιαιτερότητα», τονίζεται το υπαρκτό στοιχείο πολλαπλών αλληλεξαρτήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, και δεν φαίνεται να θέλουν να ορθωθούν μεγάλες μπάρες «απομονωτισμού» ανάμεσα στους υπαρκτούς «κόσμους»: Βορρά-Νότου, Αμερικής, Ευρώπης, Ασίας, θαλασσών και μεταφορών, παγκόσμιου εμπορίου, χρηματιστηριακών ζωνών κ.λπ.
Και οι δύο αυτές δυνάμεις σε όλες τις παρεμβάσεις τους δείχνουν να έχουν μια παγκόσμια στρατηγική (που δεν συμπίπτει σε όλα τα σημεία και στους χρόνους υλοποίησης). Δεν υπάρχει σημείο της Γης ή τομέας της παγκόσμιας οικονομίας, της τεχνολογίας, του διαστήματος, των θαλασσών, της ενέργειας κ.λπ. για τον οποίο να μην έχουν μια ιδιαίτερη, δική τους πολιτική. Η ματιά τους αλλά και ο σχεδιασμός τους είναι παγκόσμιων διαστάσεων. Γνωρίζουν καλά τα πλεονεκτήματα που έχουν, αλλά και τις συγκεκριμένες αδυναμίες που τους διαπερνούν, και ψάχνουν να βρουν τρόπους συνεργασίας που να οδηγούν σε κοινούς στόχους απέναντι στη Δύση.
Όπως έχει τονιστεί και σε άλλες περιπτώσεις, στις γενικές τοποθετήσεις αυτών των παραγόντων και ηγετών λείπει εντελώς η αναφορά στον καπιταλισμό, στο καπιταλιστικό σύστημα και τις αντιφάσεις του. Δεν διαβάζεται η κρίση και ύφεση μέσα από μια ανάλυση της φύσης και των αντιθέσεων που διέπουν αυτό το σύστημα. Ο λόγος είναι μεγαλοκρατικός-κοσμοκρατορικός: εννοούν να κινούνται ως μεγάλες δυνάμεις (και προσπαθούν να κερδίσουν προνόμια σε αυτή τη βάση, άσχετα αν στη ρητορική τους γίνεται λόγος για ισότιμες σχέσεις ανάμεσα σε χώρες). Ως μεγάλες δυνάμεις ενδιαφέρονται για συσπειρώσεις που να ευνοούν τη δική τους ενδυνάμωση· σε μείζονες κρίσεις, π.χ. στο Ουκρανικό και την κλιμάκωση του πολέμου, δεν συμπίπτει η στρατηγική της Κίνας με αυτήν της Ρωσίας. Στη Μέση Ανατολή υπήρξε μια εντελώς υποτονική παρέμβαση, δεν καταδικάστηκε απερίφραστα το Ισραήλ, ούτε πάρθηκαν πρακτικά μέτρα εναντίον του, ενώ οι εξελίξεις στη Συρία έδειξαν πως ορισμένες δυνάμεις (Ρωσία, Ιράν, Τουρκία) μπορούν να τροποποιήσουν συμμαχίες, να «πάνε για άλλα χαρτιά» όπως λένε όσοι παίζουν με τράπουλα παιχνίδια, να μην τα σπάνε με δυνάμεις στο πεδίο, να δείχνουν έναν «ρεαλισμό» και έναν κυνισμό. Για παράδειγμα η ενδιαφέρουσα απάντηση του Λαβρόφ στην ερώτηση του Θανάση Αυγερινού για το Κυπριακό στην πρόσφατη συνέντευξή του, δείχνει μεγάλη ευλυγισία, αλλά και αποφυγή να πει οτιδήποτε που θα μπορούσε να ενοχλήσει την Τουρκία…
Σύνοψη
Στα εντελώς συνοπτικά και υπαινικτικά που παραθέσαμε τόσο για το τι συμβαίνει στη Δύση, όσο και για το πώς κατευθύνονται τα πράγματα στο «Υπόλοιπο», βγαίνει το συμπέρασμα ότι υπάρχει μια νέα και εξελισσόμενη πραγματικότητα που έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από όσα γνωρίσαμε μέχρι σήμερα.
Το ωστικό κύμα Τραμπ δεν φαίνεται να έχει τόση δύναμη ώστε να ανατάξει και να αναδιατάξει ή να παρεμποδίσει μια ιστορική αποδρομή· ωστόσο αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα επιχειρήσει να προχωρήσει την MAGA, και αυτό ενέχει μεγάλους κινδύνους για τον κόσμο αλλά και για τις κοινωνίες, τη δημοκρατία και την εθνική κυριαρχία πολλών χωρών.
Ακόμα, ενώ υπάρχουν δυνατότητες μιας πιο ανεξάρτητης πολιτικής, μιας πιο ουδέτερης στάσης στο γεωπολιτικό πεδίο, άρα και προοπτικές απόκτησης στοιχείων εθνικής κυριαρχίας (μιλάμε για μια χώρα σαν την Ελλάδα, με άλλη όμως πολιτική κατεύθυνση και εξωτερική πολιτική), η υποτελής, «δεδομένη» συμπόρευση με το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. στερεί κάθε δυνατότητα διαφορετικής πορείας και προσανατολισμού μέσα σε ένα περιβάλλον μεγάλων αναδασμών, και συγκεκριμένων απειλών από επεκτατικές δυνάμεις εντελώς δίπλα μας…
