της Καίτη Μυλωνά*
Οι ΗΠΑ έστησαν την παγκόσμια οικονομία, όπως είναι σήμερα. Τα τελευταία 75 χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν στήσει την παγκόσμια οικονομία με τέτοιο τρόπο που να μπορεί να εξασφαλιστεί η κυριαρχία τους – ακόμα κι αν κάνει τον κόσμο φτωχότερο, πιο άρρωστο και λιγότερο ασφαλή στην πορεία.
Σε μια μυστική συνομιλία που καταγράφηκε στο Οβάλ Γραφείο το 1974, ο υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ περιέγραψε αυτό το έργο με εντυπωσιακές λεπτομέρειες: «Το κόλπο είναι να χρησιμοποιήσουμε την οικονομία για να οικοδομήσουμε μια παγκόσμια πολιτική δομή».
Τόσα χρόνια κι άλλα πιο πολλά προς τα πίσω οι ΗΠΑ κι άλλες χώρες, όλες από την Ευρώπη, παίζουνε τις ζωές μας στον μεταξύ τους ανταγωνισμό, επιβάλλοντας την κυριαρχία τους και μέσω πραξικοπημάτων.
Η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή η ελεύθερη ροή ανθρώπων, αγαθών, χρημάτων και ιδεών σε όλο τον κόσμο, ήταν ένα όχημα στο οποίο μπορούσαν να επιβιβαστούν μόνο οι εκλεκτοί των ΗΠΑ και οι στενοί τους συνεργάτες. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρξε ποτέ τίποτα ελεύθερο και τίποτα δωρεάν σε αυτό.
Όταν άρχισαν να αναδεικνύονται κι άλλες δυνάμεις τις οποίες δεν μπορούσαν να ελέγξουν (π.χ. Κίνα, Ινδία, Ρωσία), τσαλάκωσαν την παγκοσμιοποίηση και την πέταξαν στο καλαθάκι με τα άχρηστα και εφάρμοσαν το νέο/παλιό δόγμα του προστατευτισμού, αλλά μόνο για τις ίδιες και τους συμμάχους τους. Στους υπόλοιπους (Παγκόσμιο Νότο) άφησαν την «τσαλακωμένη» παγκοσμιοποίηση, ως πρόσχημα, για να τους ληστεύουν κανονικά. Και μετά ήρθαν άλλα κόλπα: μόχλευση του παγκόσμιου πολιτικού και οικονομικού συστήματος μέσω πολέμων και δι’ αντιπροσώπων και με πρόσχημα τον πανταχού παρόντα ρωσικό κίνδυνο στην Ουκρανία και το δικαίωμα στην αυτοάμυνα στο Ισραήλ. Και ως επιστέγασμα και οι ανάλογες πολιτικές.
Το τέλος της κυριαρχίας της Δύσης
Το όραμα της ενωμένης Ευρώπης με τις υψηλές ανθρωπιστικές και πολιτιστικές αξίες δεν ευοδώθηκε, απλά γιατί κάποιοι δεν το ήθελαν.
Ήδη βρισκόμαστε στο τέλος της κυριαρχίας της Δύσης μετά από πολλά-πολλά χρόνια, ο πολυπολικός κόσμος βρίσκεται στο προσκήνιο, ενώ οι ΗΠΑ –ως οιονεί χρεοκοπημένη χώρα– με την ολοένα μειούμενη στήριξή τους στην Ουκρανία και τη στήριξη στο Ισραήλ ενάντια στην ίδια την ύπαρξη του Παλαιστινιακού λαού, δίνουν την εντύπωση των τελευταίων σπασμών πριν την ήττα τους. Μαζί τους και η Βρετανία και η Ε.Ε. – αν και κάποιες χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία) δεν τους ακολουθούν πλέον, τουλάχιστον στην κήρυξη ενός περιφερειακού πολέμου στην Ερυθρά Θάλασσα και γενικά στη Μέση Ανατολή.
Από την άλλη πλευρά, ο πολυπολικός κόσμος (BRICS) κάνει την παρουσία του αισθητή στην αρχή της χρονιάς (ως συμβολισμός) με την επίσημη πλέον ένταξη 5 επιπλέον χωρών –η Σαουδική Αραβία, το Ιράν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αιθιοπία και η Αίγυπτος εντάσσονται στις τάξεις τους από την 1η Ιανουαρίου του 2024– ενώ η Αργεντινή απέρριψε την πρόσκληση αφού ο νέος ακροδεξιός της πρόεδρος Javier Milei ακύρωσε την επικύρωση της ενταξιακής διαδικασίας που είχε δρομολογήσει ο προκάτοχός του. Η απόφαση για την επέκταση των BRICS είχε ληφθεί στη Σύνοδο Κορυφής των BRICS, στα τέλη Αυγούστου 2023, στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Να σημειώσουμε ότι τουλάχιστον 30 κράτη θέλουν να δημιουργήσουν δεσμούς με τους BRICS. Η επόμενη Σύνοδος Κορυφής των BRICS είναι προγραμματισμένη για τον Οκτώβριο του 2024 στη ρωσική πόλη Kazan. Το θέμα της Συνόδου θα είναι «η ενίσχυση της πολυμερούς προσέγγισης για μια δίκαιη παγκόσμια ανάπτυξη και ασφάλεια».
Το ζητούμενο για την ανθρωπότητα, θεωρώ ότι περικλείεται στον τίτλο της επόμενης Συνόδου, που δηλώνει την πολυπολικότητα. Η πολυμερής προσέγγιση δεν είναι πάντα σαφής, στα αγγλικά υπάρχουν 2 λέξεις που στα ελληνικά μεταφράζονται και οι δύο ως «πολυμέρεια», είναι οι λέξεις: multtilateral και plurilateral. Ζητούμενο είναι η πολυπολικότητα να είναι multtilateral και όχι plurilateral.
Η διαφορά βρίσκεται στο ότι plurilateral σημαίνει πολλοί, όχι όλοι, που μπορεί να είναι και δύο μόνο, ενώ multtilateral σημαίνει όλοι.
Πρέπει να είναι σαφές ότι το «επίδικο» είναι το διεθνές εμπόριο. Γι’ αυτό γίνονταν, γίνονται και θα γίνονται όλοι οι πόλεμοι από τους προϊστορικούς χρόνους ακόμη μέχρι και σήμερα. Κι όταν δεν μπορούν να καθορίσουν (οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους) τους όρους, τότε αναλαμβάνει δουλειά το «μαστίγιο», με περιτύλιγμα ή χωρίς.
Παλιότερα είχαμε την GATT-Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου, η οποία μετεξελίχθηκε σε WTO/ΠΟΕ-Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. Ο ΠΟΕ ρύθμιζε και υποτίθεται ότι ρυθμίζει ακόμη, αλλά απαξιωμένος, το παγκόσμιο εμπόριο με κανόνες ίδιους για όλους. Οι ΗΠΑ έκαναν το «λάθος», όπως οι ίδιες είπαν, να βάλουν την Κίνα μέσα στον ΠΟΕ, θεωρώντας ότι θα μπορούν να την ελέγξουν και να τη λεηλατήσουν. Αλλά δεν τους βγήκε και έτσι άρχισαν να απαξιώνουν τον ΠΟΕ. Δήλωσαν και η Ε.Ε. και η Δύση σύσσωμη ότι, αφού ο ΠΟΕ δεν μπορούσε να «επιβληθεί», έπρεπε να δημιουργηθεί ένα άλλο σύστημα. Ακούστηκαν φωνές για ίδρυση νέου ΠΟΕ (χωρίς την Κίνα βέβαια), αλλά οι περισσότερες χώρες δεν συμφώνησαν και οι φωνές σίγησαν. Και τότε βρήκαν τις plurilateral/bilateral (διμερείς) συμφωνίες.
Σε άρθρο του, με τίτλο: «Ένας πολύπλοκος, κατακερματισμένος κόσμος απέναντι σε προκλήσεις που απαιτούν συνεργασία», που περιλαμβάνεται στο Δελτίο Διεθνών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ (τεύχος 16 – Δεκέμβριος 2023), ο Βαγγέλης Βιτζηλαίος γράφει:
«Ο γεωοικονομικός κατακερματισμός, όμως, που ευνοείται από τις γεωπολιτικές εντάσεις έχει υψηλό κόστος και διαμορφώνει ανησυχητικές προοπτικές για τον πλανήτη. Σύμφωνα με την αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια του ΔΝΤ Γκίτα Γκοπίνατ, ο κατακερματισμός στην παγκόσμια οικονομία και η στροφή προς το διμερές εμπόριο μπορεί να οδηγήσει σε έναν νέο “Ψυχρό Πόλεμο”».
Αυτές ακριβώς οι διμερείς συμφωνίες είναι που τα προοδευτικά/αριστερά κινήματα πολιτών σε όλον τον κόσμο (σε ένα από αυτά συμμετέχω, ως εκπρόσωπος των Φίλων της Φύσης) αποκαλούμε νεοαποικιοκρατικό σύστημα, αφού μέσω αυτών των συμφωνιών η Δύση θέλει να ελέγξει και να υφαρπάσσει τα αγροδιατροφικά προϊόντα και τον ορυκτό πλούτο με τα σπάνια μέταλλα του τρίτου κόσμου.
Γι’ αυτό έχει σημασία να υπάρξει ένας πολυπολικός κόσμος, χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς μια υπερδύναμη-δυνάστη, με πολλά νομίσματα για τις συναλλαγές στο εμπόριο και νέο σύστημα πληρωμών. Το σύστημα της μονοκρατορίας των ΗΠΑ τελειώνει και μαζί η υποκρισία και η δουλοπρέπεια της Ε.Ε., που θα μπορούσε –αν είχε σοβαρή ηγεσία– να είναι ανεξάρτητη και να συνεχίσει να παράγει αξίες.
Η Παγκόσμια Πύλη – The Global Gateway (GG)
Πώς αντιδρά η Ε.Ε.; Πώς αντιδρά η Ευρώπη (με την πολιτισμική έννοια);
Συντάσσεται με τις ΗΠΑ και χτίζει μια πολιτική, την Παγκόσμια Πύλη, ως αντίπαλο δέος προς την Κίνα, ως απάντηση στην πολιτική BRI (Belt and Road Initiative), το Νέο Δρόμο του Μεταξιού δηλαδή.
Τι σημαίνει όμως Global Gateway και ποια εργαλεία θα χρησιμοποιήσει η Ε.Ε. για να την κάνει πράξη;
Είναι σημαντικό να πούμε ότι η Commission θεωρεί την Global Gateway ναυαρχίδα (flagship) της πολιτικής της, προκειμένου να κρατήσει μια κυρίαρχη θέση στον διεθνή χάρτη.
Μέσω αυτής της πολιτικής η Ε.Ε. θέλει να αλώσει τις πρώτες ύλες/σπάνιες γαίες (CRM) των χωρών που τις κατέχουν. Έχει ολόκληρο πολιτικό κανονιστικό πλαίσιο με τον τίτλο: CRMsAct και μαζί με αυτό λειτουργεί και το CRMClub, για την επιτυχία της πολιτικής των επενδύσεων, δηλ της GG, μέσω της διπλωματίας. Η Commission δεν διστάζει να θελήσει και να επιχειρήσει να «χρησιμοποιήσει» κάποιες –όσες ανταποκριθούν– Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών (ΚτΠ) ως καταλύτες της στρατηγικής για τις επενδύσεις, ώστε η ΚτΠ να ελκύσει χρηματοδότηση στις «πράσινες» επενδύσεις, ως λόμπι. Ουσιαστικά θέλει τις Οργανώσεις της ΚτΠ ως άλλοθι για την κοινωνία, προκειμένου να περάσουν αυτές τις πολιτικές.
Ως εργαλείο χρησιμοποιεί τις Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου (FTAs), όλες διμερείς, που περιλαμβάνουν ειδικά κεφάλαια για την ενέργεια και τις πρώτες ύλες (Ε.Ε.-Χιλή, Ε.Ε.-Μεξικό, Ε.Ε.-Ινδονησία, Ε.Ε.-Ινδία, Ε.Ε.-Νέα Ζηλανδία, Ε.Ε.-Αυστραλία…). Το βάρος των διαπραγματεύσεων από την πλευρά της Ε.Ε. τώρα πέφτει στις κρίσιμες πρώτες ύλες – Critical Raw Materials-CRM, και γι’ αυτό η Ε.Ε. θέλει να ψηφιστούν από το ΕΚ και να υπογραφούν και από τις δύο πλευρές αυτές οι Συμφωνίες, και μάλιστα πριν από τις Ευρωεκλογές.
Μέσω της GG και των FTAs θα γίνουν τεράστιες επενδύσεις σε διάφορες περιοχές της Γης. Η Ε.Ε. υπόσχεται στις τρίτες χώρες ότι ανοίγονται πολλές ευκαιρίες για τις τοπικές κοινότητες, και με αυτόν τον τρόπο τις πείθει να υπογράψουν.
Το μέλλον μας ως διακύβευμα
Με αυτές όμως τις πολιτικές η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ υφαρπάζουν τον ορυκτό πλούτο των χωρών που κατέχουν τις σπάνιες γαίες/μέταλλα και αφήνουν στο πέρασμά τους φτωχές και κατεστραμμένες τοπικές κοινότητες και λεηλατημένο το φυσικό περιβάλλον. Γι’ αυτό γίνεται και ο πόλεμος στην Ουκρανία και στη Γάζα, για να «βάλουν πόδι» στο πλούσιο υπέδαφος της Ρωσίας στην πρώτη περίπτωση και αφού την μοιράσουν μεταξύ τους, και της Μέσης Ανατολής στη δεύτερη, αφού διαλύσουν τους θύλακες που αντιστέκονται.
Κι όλα αυτά στο κυνήγι της κυριαρχίας σ’ έναν κατακερματισμένο κόσμο που στόχος δεν είναι η ευημερία όλων των κατοίκων της Γης, αλλά η κυριαρχία μέσω της εξόντωσης του αντιπάλου.
Καινούργιες δυνάμεις και καινούργιες πολιτικο-οικονομικές δομές και συλλογικότητες ήδη βρίσκονται στο διεθνές προσκήνιο και υπόσχονται έναν πολυπολικό κόσμο και ένα πολυπολικό νομισματικό σύστημα με περισσότερη δικαιοσύνη και με ανάδειξη του Παγκόσμιου Νότου στο ύψος που του αξίζει. Ο παλιός κόσμος είναι σε αποδόμηση.
Το διακύβευμα πλέον δεν είναι αν θα υπάρξει αυτή η μεταστροφή προς τον πολυπολικό κόσμο, αλλά αν η νέα δομή ή οι νέες δομές που θα σχηματιστούν θα «νοιαστούν» πραγματικά για τους λαούς και τους πολίτες της Γης και δεν θα εγκαταστήσουν ένα άλλο δυναστικό σύστημα. Τα κινήματα πολιτών μεταξύ αυτών και τα αριστερά κινήματα σε όλον τον κόσμο δεν πρέπει να το επιτρέψουμε.
Είμαστε το 99% του πληθυσμού της Γης. Με αυτή τη δύναμη μπορούμε να σταματήσουμε την κυριαρχία των πολυεθνικών εταιρειών και των κρατών που λυμαίνονται τον κόσμο μας. Είναι επείγον, λοιπόν, να συμμετάσχουμε σε αυτήν την προσπάθεια για να αποκαλύψουμε την εξαγορά του κοινού μας μέλλοντος από τους παράγοντες της παγκόσμιας εταιρικής ισχύος. Είναι επείγον να κινητοποιηθούμε για την οικοδόμηση ενός ισχυρότερου δημοκρατικού πολυμερούς συστήματος, υπεύθυνου για το δημόσιο συμφέρον και δεσμευμένου για έναν βιώσιμο πλανήτη.
* Η Καίτη Μυλωνά είναι κτηνίατρος, Πολίτης του Κόσμου
