Ερανιστής: Γιώργος Τοζίδης
Το τέλος της παγκοσμιοποίησης είναι πλέον ορατό. Δεν πρόκειται για διαπίστωση της στήλης αλλά για το συμπέρασμα μελέτης της Deutsche Bank(!). Οι στρατηγικοί αναλυτές της, Jim Reid, Nick Burns και Sukanto Chanda ισχυρίζονται ότι «φαίνεται πως πλησιάζουμε στο τέλος μίας ολόκληρης οικονομικής περιόδου. Συχνά, αυτές οι περίοδοι αρχίζουν και τελειώνουν σε μακρά κύματα. Τα τελευταία τριάντα χρόνια ένας τέλειος συνδυασμός παραγόντων -η επανένταξη της Κίνας στην παγκόσμια οικονομία τη δεκαετία του ΄70, η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και, σε κάποιο βαθμό, η οικονομική φιλελευθεροποίηση της Ινδίας- προσέθεσαν περισσότερους από ένα δισεκατομμύριο εργάτες στην παγκόσμια αγορά εργασίας». Οι παραπάνω εξελίξεις συνέπεσαν, σύμφωνα με τη Deutsche Bank, «με μία γενική έκρηξη του παγκόσμιου εργατικού πληθυσμού τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό» και με μία τεράστια δημογραφική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο, σε συνδυασμό με την υψηλή κερδοφορία και την αύξηση των καταναλωτικών δαπανών των εργατών, τροφοδότησαν την ανάπτυξη και αύξησαν την παραγωγικότητα. Αλλά αυτή η περίοδος των «baby-boomers» στις αναπτυγμένες οικονομίες έχει τελειώσει και η επέκταση του εργατικού δυναμικού στις αναδυόμενες οικονομίες επιβραδύνεται.
Αυτή η περίοδος, που χαρακτηρίστηκε με τον όρο «παγκοσμιοποίηση», φθάνει στο τέλος της και η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται μπροστά σε μία νέα τριακονταετή περίοδο υποτονικής ανάπτυξης, χαμηλότερης κερδοφορίας, υψηλότερου πληθωρισμού, μειούμενου παγκόσμιου εμπορίου και προσαρμογής στα νέα δημογραφικά δεδομένα. «Με δεδομένη τη δημογραφική επιδείνωση, φαίνεται μάλλον απίθανο τις επόμενες δύο δεκαετίες (πιθανώς περισσότερο) να επιστρέψουμε σε ρυθμούς πραγματικής ανάπτυξης παραπλήσιους με αυτούς της περιόδου πριν από την οικονομική κρίση. Προφανώς εάν υπάρξει μία διατηρήσιμη εξωγενής ώθηση στην παραγωγικότητα, τότε ένα περισσότερο αισιόδοξο σενάριο (σε σχέση με το παραπάνω) μπορεί να προκύψει. Σήμερα, πάντως, είναι δύσκολο να δούμε από πού θα μπορούσε να προκύψει μία τέτοια ώθηση – και, ακόμη και εάν συμβεί, δεν θα υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος για να αποτραπεί η αλλαγή οικονομικού και πολιτικού καθεστώτος με δεδομένες τις πιέσεις που ασκούνται στο σύστημα». Μέχρι το τέλος της επόμενης περιόδου, περίπου στο 2060, τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τους αναλυτές, θα είναι χαμηλότερο Α.Ε.Π., υψηλότεροι πραγματικοί μισθοί, υψηλότερο ονομαστικό ΑΕΠ (για τους περισσότερους) μεγαλύτεροι έλεγχοι στη μετανάστευση, υψηλότερους φόροι για τους πλούσιους και χαμηλότερα επίπεδα διεθνούς εμπορίου.
Η Deutsche Bank δεν είναι, φυσικά, η μόνη που προβλέπει ότι βρισκόμαστε μπροστά σε θεμελιώδη αλλαγή στην παγκόσμια οικονομία. Αμέσως μετά το δημοψήφισμα στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι αναλυτές της Barclays σημείωναν ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε σταυροδρόμι και ο γνωστός αναλυτής και τρόφιμος πολυεθνικών επιχειρήσεων Mohamed El-Erian προέβλεψε ότι «ο δρόμος που βαδίζουμε πλησιάζει στο τέλος του και η παγκόσμια οικονομία θα βρεθεί σε σταυροδρόμι μέσα στα επόμενα τρία χρόνια». Παράλληλα με τις παραπάνω προβλέψεις, διαμορφώνεται ένα αυξανόμενο ρεύμα αμφισβήτησης της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης, που κυριάρχησε στην οικονομική σκέψη από την εποχή της Thatcher και του Reagan. Τον Αύγουστο, ο J. Stiglitz έκανε την παρακάτω δήλωση στο Business Insider: «Ο νεοφιλελευθερισμός είναι νεκρός και στις αναπτυσσόμενες και στις αναπτυγμένες χώρες». Το «παράδοξο» είναι ότι αυτή η δήλωση του Stiglitz φαίνεται να αποτελεί την ηχώ της ανάρτησης που έκαναν, στο ιστολόγιό τους, τρεις οικονομολόγοι του ΔΝΤ, τον περασμένο Μάιο: «Η αύξηση της ανισότητας που προκλήθηκε από την οικονομική φιλελευθεροποίηση και τη λιτότητα υπονομεύει την ανάπτυξη, που είναι ο βασικότερος στόχος της νεοφιλελεύθερης οικονομικής σκέψης».
Έχουμε εισέλθει σε μία περίοδο μεγάλων πολιτικών και οικονομικών αλλαγών, σε παγκόσμιο επίπεδο. Η απουσία της Αριστεράς από το προσκήνιο αυτών των αλλαγών φέρνει την εποχή των τεράτων ακόμη πιο κοντά…
