του Τόμας Φάτσι*
Μετά από μήνες διαμάχης, οι υπουργοί Ενέργειας της Ε.Ε. ενέκριναν τελικά το πρώτο ανώτατο όριο στις τιμές του φυσικού αερίου, το οποίο αναμένεται να τεθεί σε ισχύ τον Φεβρουάριο. Για να καταλάβουμε πώς λειτουργεί το ανώτατο όριο, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που προκαλεί την ενεργειακή κρίση. Είναι κοινή πεποίθηση ότι η εκτίναξη των τιμών του φυσικού αερίου αποτελεί συνέπεια της αύξησης των λογαριασμών από τον Πούτιν, σε αντίποινα για τη δυτική υποστήριξη προς την Ουκρανία. Αλλά οι αγορές ενέργειας δεν λειτουργούν έτσι.
Σήμερα, η τιμή του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου δεν καθορίζεται πλέον από μακροχρόνιες συμβάσεις που συνδέονται με την τιμή του πετρελαίου –όπως ήταν ο κανόνας μέχρι πριν μια δεκαετία– και ούτε μπορεί να αλλάξει μονομερώς από τη μια μέρα στην άλλη με βάση τα καπρίτσια των εξαγωγέων. Αντίθετα, συνδέεται με την τιμή στην οποία πωλείται το φυσικό αέριο σε εικονικές αγορές συναλλαγών, επονομαζόμενες και spot markets, όπως η TTF στο Άμστερνταμ. Αυτό σημαίνει ότι η τιμή του εξαρτάται ουσιαστικά από τις διακυμάνσεις των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Η μετάβαση από τα συμβόλαια με δείκτες πετρελαίου στην τιμολόγηση στην αγορά spot αποτελούσε ένα από τα αγαπημένα σχέδια της Κομισιόν από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, σύμφωνο με την πίστη των Ευρωπαίων τεχνοκρατών στις αρετές της οικονομικής φιλελευθεροποίησης και της αγοράς: την ιδέα ότι οι δυνάμεις της αγοράς θα παράγουν πάντα το βέλτιστο αποτέλεσμα – και τη βέλτιστη τιμή. Έτσι οι τιμές spot έγιναν ο κανόνας σε όλη την Ευρώπη. Όπως αποδεικνύεται, το να επιτραπεί στις χρηματοπιστωτικές αγορές –οι οποίες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε ανορθολογική συμπεριφορά, κερδοσκοπία και χειραγώγηση των τιμών– να καθορίζουν την τιμή του πιο κρίσιμου αγαθού μιας οικονομίας, της ενέργειας, ήταν πολύ κακή ιδέα.
Η ίδια η Ε.Ε. προκάλεσε την κρίση
Αυτό φάνηκε ήδη στις αρχές του 2021, ένα χρόνο πριν την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, όταν η τιμή του φυσικού αερίου που διαπραγματεύεται στο TTF, με το οποίο συνδέονται τα περισσότερα συμβόλαια φυσικού αερίου της Ε.Ε., άρχισε να σκαρφαλώνει. Μέχρι το τέλος του έτους, η τιμή του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου είχε φθάσει τα 100 ευρώ/MWh – η υψηλότερη τιμή που έχει καταγραφεί ποτέ, και μια εντυπωσιακή αύξηση 1.000% από την αρχή του έτους, όταν η τιμή ήταν περίπου 10 ευρώ/MWh.
Δεν υπήρχε καμία οικονομική βάση που να δικαιολογεί μια τόσο δραστική αύξηση. Ναι, υπήρξε ανάκαμψη της ζήτησης ενέργειας λόγω του ότι οι οικονομίες άρχισαν να ανοίγουν ξανά μετά το λουκέτο, αλλά η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου επίσης αυξήθηκε σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος… Ο κύριος παράγοντας που οδήγησε στην αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου TTF ήταν, πολύ απλά, η κερδοσκοπία (η οποία στη συνέχεια επιδεινώθηκε περαιτέρω από την πραγματική μείωση των προμηθειών που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία και το καθεστώς κυρώσεων).
Τώρα η Ε.Ε. οποίο ορίζει τη μέγιστη τιμή φυσικού αερίου στο TTF στα 180 ευρώ/MWh. Αυτό δεν είναι ένα ανώτατο όριο για την αύξηση των τιμών από τη Ρωσία (ή οποιονδήποτε άλλον): είναι ένα ανώτατο όριο για το σύστημα κερδοσκοπικών συναλλαγών που η ίδια η Ε.Ε. έχει σκόπιμα επιβάλει στις ενεργειακές αγορές της. Με άλλα λόγια, πρόκειται για άλλη μια περίπτωση που προσπαθεί να διορθώσει ένα πρόβλημα το οποίο η ίδια δημιούργησε. Το χειρότερο είναι ότι είναι πιθανό να αποτύχει: όχι μόνο η τιμή αυτή (και ακόμη και η τρέχουσα τιμή των 100 ευρώ/MWh) εξακολουθεί να αποτελεί τεράστια αύξηση σε σύγκριση με τις τιμές πριν από το 2021, αλλά υπάρχει επίσης ο κίνδυνος το μέτρο να οδηγήσει σε μείωση της προσφοράς φυσικού αερίου. Και ο χειμώνας έχει μόλις ξεκινήσει.
* Ο Τόμας Φάτσι είναι δημοσιογράφος, ερευνητής και συγγραφέας. Το παρόν άρθρο του, που εδώ αποδίδεται σε συντετμημένη μορφή, δημοσιεύθηκε στις 21/12/2022 στην ιστοσελίδα unherd.com
