Απόπειρα να ακυρωθούν οι επιτυχίες των συμμάχων του Άσαντ
του Σωτήρη Ρούσσου**
Η αμερικανική επίθεση στη Συρία αποτελεί χωρίς αμφιβολία μια ουσιαστική αλλαγή στον συσχετισμό δυνάμεων στον συριακό πόλεμο, και αναδεικνύει αυτό που ο Σεργκέι Λαβρόφ είχε δηλώσει για το διακύβευμα της σύγκρουσης αυτής. Δηλαδή ότι «ο τρόπος με τον οποίο θα επιλυθεί η συριακή κρίση θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το μοντέλο με το οποίο η διεθνής κοινότητα θα αντιδρά σε ενδοκρατικές συγκρούσεις στο μέλλον».
Χωρίς να μπορούμε να γνωρίζουμε ποιος είναι υπεύθυνος για την επίθεση με τα χημικά όπλα, θα πρέπει να αναζητήσουμε τα πιθανά κίνητρα, μιας που τόσο το καθεστώς Άσαντ όσο και οι τζιχαντιστές αντικαθεστωτικοί δεν φημίζονται για τον ανθρωπισμό και το σεβασμό τους σε στοιχειώδεις κανόνες πολέμου. Στη φάση που διανύαμε, το καθεστώς Άσαντ είχε διασφαλίσει τον έλεγχο των μεγάλων αστικών κέντρων και των βασικών οδικών αρτηριών της χώρας. Ουσιαστικά δεν αντιμετώπιζε πλέον στρατιωτική απειλή, και οι συνομιλίες στην Αστάνα αποσκοπούσαν στη μετατροπή της στρατιωτικής νίκης σε πολιτική, με την αποδοχή του ασαντικού καθεστώτος ως βασικού μέρους της μεταπολεμικής Συρίας από τους (ηττημένους στρατιωτικά) αντικαθεστωτικούς και τις χώρες που τους υποστηρίζουν.
Αυτό που αντιλαμβάνονταν πολλοί αναλυτές ήταν ότι θα υπήρχε μια μεταβατική περίοδος όπου η κυβέρνηση της Δαμασκού θα αναγνωριζόταν από όλους, ενώ τόσο οι αντιπολιτευόμενες ομάδες όσο και οι Κούρδοι θα απολάμβαναν εκτεταμένης αυτονομίας και αυτοδιοίκησης στις περιοχές που ελέγχουν μέχρι την τελική συμφωνία τερματισμού του εμφυλίου και επανένωσης της Συρίας. Αυτό το μεταβατικό καθεστώς δεν θα ήταν βέβαια εύκολο να επιτευχθεί, μιας και η κατάσταση στο έδαφος είναι περισσότερο περίπλοκη από ό,τι δείχνουν οι χάρτες, αλλά η στρατιωτική νίκη του Άσαντ και των συμμάχων του στο Χαλέπι διευκόλυνε την προώθησή του.
Διακηρυγμένος στόχος, η αποδυνάμωση του Ιράν
Η παραμονή του ασαντικού καθεστώτος στην κεντρική κυβέρνηση θα διατηρούσε στη ζωή τον στρατηγικό άξονα Τεχεράνης-Συρίας-Χεζμπολά, ο οποίος αποτελεί τον βασικό βραχίονα γεωπολιτικής επιρροής του Ιράν από τη Μεσοποταμία ως τη Μεσόγειο και τα σύνορα του Ισραήλ. Αυτό αποτελεί ήττα της πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας, των ΗΠΑ, του Ισραήλ και δυτικών μεγάλων δυνάμεων, που επιθυμούσαν την πτώση του Άσαντ ως εργαλείο για τη δραστική μείωση της επιρροής του Ιράν και την αποδυνάμωση της Χεζμπολά. Η τελευταία έχει μάλιστα αποκτήσει δυναμική περιφερειακού παίκτη μετά την αποφασιστική ανάμειξη της στον συριακό εμφύλιο και την παρουσία της στο Ιράκ.
Δεν φαίνεται λοιπόν ότι ο Άσαντ θα είχε λόγο να προβεί σε μια ενέργεια τόσο υψηλού ρίσκου, ιδιαίτερα έχοντας απέναντι του τον αστάθμητο παράγοντα της διακυβέρνησης Τραμπ. Αλλά ακόμη κι αν ο Άσαντ είχε αποφασίσει, σε μια στιγμή αυτοκαταστροφικής αλαζονείας, βαρβαρότητας και τυχοδιωκτισμού, να βομβαρδίσει με χημικά για να πιέσει τους αντιπάλους του στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης, είναι βέβαιο ότι οι Ρώσοι και Ιρανοί σύμμαχοί του θα τον απέτρεπαν. Οι Ρώσοι δεν είχαν κανέναν απολύτως λόγο να δοκιμάσουν τα νεύρα μιας αμερικανικής προεδρίας που φαινόταν λιγότερο εχθρική απέναντί τους, οι δε Ιρανοί επιθυμούν τη συνέχιση της οικονομικής ανόδου που τους προσφέρει η άρση των κυρώσεων και δεν έχουν λόγο να επιδεινώσουν τις σχέσεις τους με τη Δύση.
Εξίσου όμως προφανές είναι ότι μια σειρά από δυνάμεις, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, είχαν σοβαρούς λόγους να αποτρέψουν τη διατήρηση του Άσαντ στην εξουσία έστω και σε μεταβατικό στάδιο (άλλωστε ουδέν μονιμότερο του προσωρινού) και, κυρίως, να αποτρέψουν την αποκατάσταση του άξονα της ιρανικής επιρροής. Για τη διακυβέρνηση Τραμπ η αποδυνάμωση του περιφερειακού ρόλου της Τεχεράνης αποτελεί βασικό διακηρυγμένο στόχο. Η σκληρή κριτική του για τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, η στρατηγική ταύτισή του με τις προτεραιότητες ασφάλειας του Ισραήλ στην περιοχή και η εμπλοκή της Ουάσιγκτον στην Υεμένη υπέρ των σαουδαραβικών συμφερόντων προδικάζουν μια συγκρουσιακή πορεία των ΗΠΑ με το Ιράν και τους συμμάχους του: τον Άσαντ και τη Χεζμπολά.
Ξανά επί τάπητος το «αίτημα» απομάκρυνσης του Άσαντ
Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι, μετά την ανακατάληψη του Χαλεπίου από το φιλο-ασαντικό στρατόπεδο, υπάρχει μια αναζωπύρωση του δημόσιου ενδιαφέροντος του Τελ Αβίβ για τα τεκταινόμενα στη Συρία, ενώ μέχρι σήμερα το Ισραήλ είχε σταθεί μακριά από τη συριακή κρίση αποφεύγοντας δημόσιες θέσεις, αναλύσεις και εκτιμήσεις. Ακόμη και τα ισραηλινά think tanks είχαν μειώσει τις δημόσιες αναλυτικές προσεγγίσεις τους στο θέμα της Συρίας τα τελευταία χρόνια. Σήμερα βλέπουμε να επανέρχονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο θέμα, ιδιαίτερα σχετικά με τον ρόλο του Άσαντ στο μεταπολεμικό σκηνικό.
Η αμερικανική επίθεση επαναφέρει το θέμα απομάκρυνσης Άσαντ, προσπαθώντας ίσως να «στριμώξει» τους Ρώσους σε ένα συμβιβασμό – όπου θα θυσιάσουν τον Άσαντ για μια γενικότερη διευθέτηση. Μια τέτοια κίνηση δεν παίρνει υπόψη το βασικό κίνητρο της Ρωσίας, δηλαδή την αποκατάσταση του κύρους της ως μεγάλης δύναμης. Αν ακόμη ένας φίλος της Ρωσίας έχει την τύχη των προηγούμενων, Μιλόσεβιτς, Σαντάμ, Καντάφι, τότε η αποκατάσταση αυτή χωλαίνει πολύ.
Σε κάθε περίπτωση, η επίθεση αυτή δεν θα έχει κανένα νόημα αν δεν συνοδεύεται και από άλλα βήματα προς την κατεύθυνση της απομάκρυνσης Άσαντ. Οι ΗΠΑ «επανήλθαν» στη Συρία διαλύοντας την εντύπωση της αδράνειας και της απάθειας που είχε δημιουργηθεί στις πρωτεύουσες της Αραβικής Χερσονήσου και στο Τελ Αβίβ. Εδώ όμως τα πράγματα δυσκολεύουν. Οι αεροπορικές και πυραυλικές επιθέσεις δεν φτάνουν για να εκδιώξουν τον Άσαντ. Τα παραδείγματα του Σαντάμ και του Καντάφι είναι εύγλωττα. Χρειάζονται και χερσαίες δυνάμεις και, προς το παρόν, η διακυβέρνηση Τραμπ δεν φαίνεται διατεθειμένη να στείλει αμερικανικό στρατό.
Οι Κούρδοι, αν και εξαιρετικά αξιόμαχοι, δεν επιχειρούν μακριά από τις περιοχές τους και δεν έχουν λόγο να «απελευθερώσουν» τη Δαμασκό από τον Άσαντ. Οι «φίλιες» δυνάμεις των αντικαθεστωτικών είναι στρατιωτικά αδύναμες έως ανύπαρκτες. Τα πιο αξιόμαχα τμήματα είναι αυτά των τζιχαντιστών. Ουσιαστικά πρόκειται για το Μέτωπο αλ-Νούσρα που ανακοίνωσε την «αποδέσμευσή» του από την αλ-Κάιντα, μετονομάστηκε σε Μέτωπο Φατάχ αλ-Σαμ και πριν δύο μήνες συνενώθηκε με άλλες μικρότερες τζιχαντιστικές οργανώσεις υπό την ονομασία Ταχρίρ αλ-Σαμ.
Οι ΗΠΑ στρέφονται πάλι προς την Τουρκία
Συνεπώς, η αμερικανική στρατιωτική επέμβαση οδηγεί την Ουάσιγκτον προς την Άγκυρα. Ήδη η αναγωγή της ανατροπής του Άσαντ σε βασικό ζήτημα της αμερικανικής επέμβασης επιβεβαιώνει αντικειμενικά την ερντογανική θέση για αλλαγή καθεστώτος στη Δαμασκό, και πιθανόν να τον βοηθά και εκλογικά στο επερχόμενο δημοψήφισμα. Η ενδυνάμωση των αντικαθεστωτικών και η μετατροπή τους σε υπολογίσιμη δύναμη, που θα μπορεί να μετατρέπει τις πυραυλικές επιθέσεις σε κέρδη στο έδαφος, μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μέσω της Τουρκίας. Η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ μπορούν να βοηθήσουν με οικονομικά και άλλα μέσα, αλλά η Τουρκία κρατά τα γεωστρατηγικά «κλειδιά».
Πάντως, από τη στιγμή που δεν μπορεί να ανατρέψει άμεσα το ασαντικό καθεστώς, ίσως η διακυβέρνηση Τραμπ να θεωρεί καλύτερο να διατηρεί τη ρευστότητα και τη χαοτική κατάσταση στη Συρία, δυσχεραίνοντας έτσι τη λειτουργικότητα του άξονα Ιράν-Συρία-Χεζμπολά. Γενικότερα στην περιοχή αποκρυσταλλώνονται δύο συμμαχίες. Η μία περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, και η άλλη τη Ρωσία, το Ιράν, τη Χεζμπολά και το ασαντικό καθεστώς. Και στις δύο συμμαχίες οι δυνάμεις δεν έχουν ταυτόσημα συμφέροντα και ορισμένες φορές τα συμφέροντα αυτά αποκλίνουν. Η πρώτη προέρχεται κυρίως από τον ηγεμονικό τρόπο οργάνωσης του διεθνούς συστήματος στην πρώτη μεταψυχροπολεμική περίοδο, η δεύτερη απηχεί την κριτική αυτής της ηγεμονικής οργάνωσης – αλλά απέχει ακόμη πολύ από την ανατροπή και την αντικατάστασή της.
* Το σουκ της αραβικής πόλης τέμνεται σε μικρότερα εμπορικά τμήματα, που αποτελούν έναν λαβύρινθο από στενά σοκάκια, καθένα από τα οποία παίρνει το όνομά του από το προϊόν που διακινείται σ’ αυτό.
** Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr
