Σημαντικές, πολυεπίπεδες και ιδιαίτερα πυκνές εξελίξεις διαπερνούν το τελευταίο διάστημα, το διεθνές σκηνικό. Η πρόσφατη (το τριήμερο 20-22 Μαρτίου) επίσκεψη του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ στη Μόσχα και τα όσα συνομολογήθηκαν εκεί με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και τη ρωσική ηγεσία αποκτoύν εξ αντικειμένου κομβικά χαρακτηριστικά.
Τα χαρακτηριστικά της στιγμής
Είναι αρκετά χαρακτηριστικό ότι το ταξίδι Σι Τζινπίνγκ ήρθε την επομένη της έκδοσης εντάλματος σύλληψης του Βλ. Πούτιν για εγκλήματα πολέμου από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης. Μιας ομολογουμένως πρωτοφανούς κλίμακας ενέργεια που λέει πολλά για τις δυτικές επιλογές «κοψίματος γεφυρών» και αποφάσεων κλιμάκωσης της σύγκρουσης απέναντι στη Ρωσία αλλά και την Κίνα. Η γραμμή των ΗΠΑ παραμένει σταθερός μονόδρομος. Διπλή ανάσχεση Ρωσίας και Κίνας: Άμεση σύγκρουση μέχρις εσχάτων με τη Ρωσία. Διεύρυνση του εξοπλισμού της Ουκρανίας με όλο και βαρύτερα όπλα, τώρα μεταξύ πολλών άλλων και με αεροπλάνα. Και με πολλαπλασιαζόμενη την εκ του σύνεγγυς, στα σύνορα με τη Ρωσία, εμπλοκή του ΝΑΤΟ. Και σε δεύτερο βαθμό: Στρατηγική αντιπαλότητα με την Κίνα, με επιχείρηση ανοίγματος μετώπων ανάσχεσής της στον Ινδοειρηνικό και αλλού. Οι ΗΠΑ φαίνονται να έχουν συνδέσει εν πολλοίς τις προοπτικές τους για διατήρηση από μέρους τους της παγκόσμιας ηγεμονίας με την κατίσχυσή τους σε μια σύγκρουση με Ρωσία και Κίνα μέχρις εσχάτων. Παρά το ότι μια τέτοια πορεία δεν παύει να παράγει όλο και πιό υπολογίσιμους ενδοδυτικούς (και ειδικότερα ευρωπαϊκούς) τριγμούς, κάνοντας πιό επιρρεπές το διεθνές σύστημα σ’ ένα εκτός ελέγχου παγκόσμιας κλίμακας κραχ. Αλλά επιπλέον δείχνει να συμβάλει και στην ενίσχυση μιας αντισυσπειρωτικής τάσης «αποδυτικοποίησης» επιταχύνοντας την ανάδυση ενός πολυπολικού κόσμου, υπερβαίνοντας έτσι τους αρχικούς σχεδιασμούς και τις προθέσεις της αμερικανικής πολιτικής.
Έτσι η εικόνα γίνεται πολλαπλής όψης. Το ταξίδι Σι Τζινπίνγκ έρχεται επίσης σαν επόμενο βήμα μετά από την προσέγγιση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας που η ολοκλήρωσή της έγινε πρόσφατα υπό κινεζική μεσολάβηση. Αμφισβητώντας το μέχρι τώρα ουσιαστικό μονοπώλιο που απολάμβαναν οι ΗΠΑ, ως προς την άσκηση ρόλου αρχιτέκτονα συμμαχιών και συγκρουσιακών διαιρέσεων σε μια κρίσιμη περιοχή του πλανήτη. Μια σε κάθε περίπτωση κομβική εξέλιξη, ικανή να δώσει σημαντική τόνωση στην επιδίωξη της Κίνας να οικοδομήσει όρους άσκησης μεσολαβητικού ρόλου στο Ουκρανικό. Αλλά και να προωθήσει ευρύτερες βλέψεις της που θα την έφερναν σε ρόλο «αρχιτέκτονα» μιας νέας διεθνούς τάξης πραγμάτων. Άλλωστε τα όσα συμβαίνουν πρέπει να διαβαστούν μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης και αρκετά ετερογενούς διαδικασίας «αποδυτικοποίησης» για την οποία ήδη κάναμε λόγο, που εμπλέκει χώρες σε διαφορετικούς βαθμούς και ορμώμενες από διαφοροποιούμενα κίνητρα. Με πυρήνα τις χώρες BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική), περιλαμβάνει χώρες της Κεντρικής Ασίας (μέρη της πρώην ΕΣΣΔ), το Πακιστάν, και ακόμη τη Σαουδική Αραβία, τις χώρες του Κόλπου, την Αίγυπτο, την Αλγερία, αλλά και χώρες του υποσυστήματος της Λ. Αμερικής. Οι περισσότερες εμπλέκονται σε ένα κρίσιμο ρεύμα «αποδολλαριοποίησης» των συναλλαγών τους (εδώ το ενεργειακό παίζει κεντρικό ρόλο), και αναζήτησης δρόμων διασφάλισης των κρίσιμων εφοδιαστικών αλυσίδων σαν αντίδοτο μπροστά στην ογκούμενη τάση των ΗΠΑ να πολώσουν άνευ ορίων το διεθνές σύστημα εκβιάζοντας και υπαγορεύοντας τη θέλησή τους μέσω κυρώσεων και αποκλεισμών.
Η στρατηγική εταιρική συνεργασία Ρωσίας-Κίνας: Πορεία προς έναν πολυπολικό κόσμο
Ίσως η πρώτη απάντηση που έδωσε η συνάντηση της Μόσχας είναι η άμεση πολιτική στήριξη του Πούτιν από τον Κινέζο πρόεδρο απέναντι στην επιδίωξη απομόνωσής του με το διεθνές ένταλμα σύλληψης που εκδόθηκε εναντίον του. Με την έκφραση από πλευράς Σι Τζινπίνγκ, της προσδοκίας για την επανεκλογή Πούτιν και με την πρόσκλησή του να συμμετάσχει σε βαρύνουσες προσεχείς διεθνείς συναντήσεις που οργανώνει η Κίνα. Η αμοιβαιότητα που εκφράστηκε από πλευράς Πούτιν με στήριξη προς τον Σι Τζινπίνγκ και την πολιτική του γραμμή δεν πρέπει επίσης να υποτιμηθεί. Με δεδομένες τις υπολογίσιμες πολιτικές διαφοροποιήσεις εντός του ΚΚΚ σχετικά με τον πολιτικό προσανατολισμό της Κίνας και την επιδίωξη του Σι Τζινπίνγκ να τις θέσει υπό πλήρη έλεγχο όπως εκφράστηκε με την κατίσχυσή του στο πρόσφατο συνέδριο του κόμματος. Αλλά και με τα προβλήματα που στη συνέχεια αντιμετώπισε η πολιτική του της διαχείρισης του Covid-19. Σχετικά με αυτά, η σε διπλωματικούς τόνους υπόμνηση του Σι Τζινπίνγκ, της αναγκαίας σύνδεσης ανάμεσα στις κατευθύνσεις της εσωτερικής και της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας σε μια βάση «εκσυγχρονισμού» και «αρμονίας», είναι αρκετά εύγλωττη.
Η πρώτη απάντηση που έδωσε η συνάντηση της Μόσχας είναι η άμεση πολιτική στήριξη του Πούτιν από τον Κινέζο πρόεδρο απέναντι στην επιδίωξη απομόνωσής του με το διεθνές ένταλμα σύλληψης που εκδόθηκε εναντίον του. Με την έκφραση από πλευράς Σι Τζινπίνγκ, της προσδοκίας για την επανεκλογή Πούτιν και με την πρόσκλησή του να συμμετάσχει σε βαρύνουσες προσεχείς διεθνείς συναντήσεις που οργανώνει η Κίνα
Συνοψίζοντας τα βασικά σημεία των πολιτικών αποφάσεων της συνάντησης, όπως αυτά προκύπτουν από τις κοινές δηλώσεις των δύο ηγετών αλλά και από τοποθετήσεις με εκτενή άρθρα τους αντίστοιχα στον ρωσικό και τον κινεζικό Τύπο, προκύπτουν τα παρακάτω:
1) Τονίστηκε και από τις δύο πλευρές, η κοινή τους θέληση μονιμοποίησης και εμβάθυνσης της στρατηγικής εταιρικής σχέσης Κίνας-Ρωσίας. Με αφετηρία την όσο πιό εμφατικά διατυπωμένη κοινή εκτίμησή τους ότι το παγκόσμιο σύστημα βρίσκεται ήδη σε διαδικασία μεγάλων αλλαγών – «των μεγαλύτερων αλλαγών εδώ και έναν αιώνα. Οι χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο ανησυχούν βαθιά και επιθυμούν να βρουν από κοινού συνεργαζόμενες μια διέξοδο από την κρίση» όπως είπε ο Σι Τζινπίνγκ κατά την αναχώρησή του από την Μόσχα – δηλώθηκε ότι με την στρατηγική τους σχέση επιδιώκουν να διαμορφώσουν ως κοινός πόλος ισχύος, τους όρους μιας νέας (πολυπολικής) παγκόσμιας τάξης. Χωρίς αυτή να στρέφεται ως στρατιωτική συμμαχία κατά κάποιου τρίτου. Κρίσιμο χαρακτήρα έχουν σε συνάφεια με τα προηγούμενα οι δηλώσεις τους ότι ασκούν κυρίαρχη εξωτερική πολιτική, χωρίς καμία διάθεση να αυτοπεριοριστούν από τις υπαγορεύσεις «τρίτων». Τα παραπάνω πρέπει να ειδωθούν στις συνεπαγωγές τους. α) Προβάλλουν ως πόλος αμφισβήτησης της δυνατότητας των ΗΠΑ να υπαγορεύουν μονομερώς τη θέλησή τους επί του παγκόσμιου συστήματος. Αυτό έρχεται σε συνέχεια διαδοχικών, σαφών μηνυμάτων ιδιαίτερα από πλευράς Κίνας κατά την τελευταία διετία, ότι δεν είναι διατεθειμένη να προσαρμόσει την πολιτική της στις αμερικανικές υπαγορεύσεις. β). Δεν συγκροτούν μπλόκ αυτόματης στρατιωτικής συνδρομής και συμμαχίας, πράγμα που θα ήταν ασύμβατο με την διαδικασία «αποδυτικοποίησης» που ενθαρρύνεται κατά κύριο λόγο από την Κίνα. Χωρίς τίποτα να τις περιορίζει όμως ως προς την κατά περίπτωση αμοιβαία τους υποστήριξη με όλα τα μέσα απέναντι στη Δυτική επιθετικότητα. Οι κοινές στρατιωτικές παρουσίες τους είναι ενδεικτικές.
2) Η υποστήριξη της σύμπηξης στρατηγικού πυλώνα διεθνούς επιρροής και άσκησης κυρίαρχης εξωτερικής πολιτικής έχει υλικές προϋποθέσεις. Τα όσα σχετικά συμφωνήθηκαν δείχνουν τα για την ώρα σημεία στα οποία η Δύση εξακολουθεί να διατηρεί ισχυρή λαβή και συνεπώς τα θέματα στα οποία θα κριθεί ο ανταγωνισμός μαζί της. Η «αποδολλαριοποίηση» των συναλλαγών σε ένα διευρυνόμενο διεθνή χώρο προκρίνεται ως άμεση προτεραιότητα. Το θέμα είναι γεωπολιτικά – πολιτικοοργανωτικά τεράστιο και αφορά την αναδιάταξη του συνόλου των συστημάτων πληρωμών παγκοσμίως. Οι αποφάσεις τους για την εξασφάλιση των εφοδιαστικών αλυσίδων και των εμπορικών δρόμων (με ιδιαίτερη αναφορά στους κινεζικούς σχεδιασμούς «Δρόμων του μεταξιού» αλλά στους ρωσικούς «της Βόρειας θαλάσσιας διαδρομής» ) είναι καθοριστικές επίσης και δεν αφορούν μόνο τις διμερείς τους σχέσεις. Πολλά επίσης σημαίνει η εξαγγελία αποφασιστικής αύξησης της ενεργειακής κάλυψης των αναγκών της Κίνας από τη Ρωσία (υδρογονάνθρακες αλλά και πυρηνική ενέργεια) και αντίστοιχα η πρόθεση της κάλυψης του επενδυτικού κενού που άφησαν οι δυτικές εταιρείες που εγκατέλειψαν τη Ρωσία, από κινεζικές. Ως προς την εξαγγελόμενη αποφασιστική αύξηση της οικονομικής τους συνεργασίας και ολοκλήρωσης, θα δοκιμαστούν πάντως τα δομικά όρια του ρωσικού παραγωγικού χώρου αλλά και οι εξίσου δομικές και με μεγάλο ιστορικό βάθος, ανταγωνιστικές προδιαθέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες.
Οι τοποθετήσεις Ρωσίας και Κίνας για το Ουκρανικό. Συγκλίσεις και διαφοροποιήσεις
Η σχετική συζήτηση για το Ουκρανικό και οι συνακόλουθες διατυπώσεις διαμορφώθηκαν στη βάση του «Σχεδίου θέσεων για την επίλυση της κρίσης στην Ουκρανία» που κατέθεσε πρόσφατα η Κίνα.
Εδώ θα αρκεστούμε για την ώρα να συνοψίσουμε τα βασικά της τοποθέτησης της κάθε πλευράς από τα όποία φαίνονται και οι συγκλίσεις αλλά και οι σημαντικές αποκλίσεις που απορρέουν από τους διαφορετικούς ρόλους τους: Άμεση εμπλοκή της Ρωσίας σε σύγκρουση με τη Δύση (και με σοβαρότατες δυσκολίες απεμπλοκής). Αλλά και με όλα τα στριμώγματα που φέρνει η θέση της ως δύναμη εισβολής στην Ουκρανία. Έναντι της επιδίωξης μεσολαβητικού ρόλου από πλευράς Κίνας, ενταγμένου στην επιδίωξη της να γίνει ο θεματοφύλακας μιας «νέας παγκοσμιοποίησης». Σε αυτό το πλαίσιο προβάλλει όλο και ανοιχτότερα την αντίληψη της ότι η επίλυση του Ουκρανικού σχετίζεται με ευρύτερες παγκόσμιας κλίμακας συνολικές διευθετήσεις και εν τέλει με την αποδοχή από πλευράς ΗΠΑ / Δύσης αλλά και Ρωσίας, σημαντικών μετατοπίσεων στο διεθνές status quo. Γίνεται φανερό ότι ο πρώτος άμεσος στόχος των κινεζικών επιδιώξεων είναι το «πάγωμα» της σύγκρουσης. Ακόμη και αυτό όμως βρίσκει «κάθετα» αντίθετες τις ΗΠΑ που έχουν σπεύσει για την ώρα να «κλείσουν την πόρτα» δηλώνοντας ότι μια τέτοια εξελιξη θα επικύρωνε τις κατακτήσεις ουκρανικών εδαφών από τη Ρωσία. Η στάση της Ευρώπης υπό το βάρος της πιεστικής κρισιακής πραγματικότητας που έχει επιφέρει ο ασφυκτικός εναγκαλισμός της από τις ΗΠΑ, αποκτά καθοριστική σημασία. Έτσι η διατήρηση διαύλων επαφής με την Ευρώπη από πλευράς Κίνας γίνεται κρίσιμη παράμετρος που εξηγεί σχεδιασμούς και τακτικές κινήσεις της τελευταίας.
Θα κλείσουμε λοιπόν επί του παρόντος παραθέτοντας συνοπτικά τις θέσεις της κάθε πλευράς για το Ουκρανικό.
Η ρωσική θέση: «Εκτιμούμε την ισορροπημένη στάση που υιοθέτησε η ΛΔ Κίνας για την Ουκρανία / διευθέτηση της κρίσης. Το αδιαίρετο της ασφάλειας (βασική ρωσική θέση) παραβιάζεται κατάφωρα από το ΝΑΤΟ».
«Οι κινεζικές ειρηνευτικές προτάσεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως βάση για τη διευθέτηση της σύγκρουσης στην Ουκρανία, όταν το Κίεβο και οι δυτικοί σύμμαχοί του θα είναι έτοιμοι». «Ετοιμότητα για διπλωματική επίλυση της κρίσης».
Αλλά επίσης και σε σαφώς πιο επιφυλακτικό τόνο: «Πολλές από τις προτάσεις του ειρηνευτικού σχεδίου που δημοσιοποίησε η Κίνα συνάδουν με τις ρωσικές προσεγγίσεις και μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για μια ειρηνική διευθέτηση εάν και εφόσον η Δύση και το Κίεβο είναι έτοιμοι γι’ αυτήν. Ωστόσο μέχρι στιγμής δεν έχουμε διαπιστώσει τέτοια ετοιμότητα εκ μέρους τους».
Η κινεζική θέση: «Σταθερά κινούμενοι σύμφωνα με τους σκοπούς και τις αρχές του Χάρτη του ΟΗΕ, διατηρούμε μια αντικειμενική και αμερόληπτη στάση και προωθούμε ενεργά τη συμφιλίωση και την επανάληψη των διαπραγματεύσεων. Παραμένοντας σταθερά στη σωστή πλευρά της Ιστορίας».
Είπαν…
Βλαντίμιρ Πούτιν: «Η Ρωσία και η Κίνα ακολουθούν μια ανεξάρτητη και κυρίαρχη εξωτερική πολιτική. Εργαζόμαστε από κοινού για τη δημιουργία μιας περισσότερο δίκαιης και δημοκρατικής πολυπολικής παγκόσμιας τάξης, η οποία θα πρέπει να βασίζεται στον κεντρικό ρόλο του ΟΗΕ, του Συμβουλίου Ασφαλείας του, του διεθνούς δικαίου και των σκοπών και των αρχών του Χάρτη του ΟΗΕ.
Θωρούμε σημαντικό να συνεχίσουμε να διατηρούμε στενό συντονισμό στο πλαίσιο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και των BRICS, να συνεργαζόμαστε με τη G20, την APEC και πολλές άλλες πολυμερείς πλατφόρμες και, φυσικά, να συνεχίσουμε τις προσπάθειες να συνδέσουμε τις διαδικασίες ολοκλήρωσης στο πλαίσιο της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης και τη κινέζικη πρωτοβουλία «Μίας Ζώνης – Ενός Δρόμου» με στόχο τη δημιουργία της Ευρύτερης Ευρασιατικής Εταιρικής Σχέσης στο μέλλον.»
Σι Τζινπίνγκ: «Υπογράψαμε κοινή δήλωση για την εμβάθυνση της συνολικής εταιρικής σχέσης και της στρατηγικής συνεργασίας, εισερχόμενοι σε μια νέα εποχή, και κοινή δήλωση για το σχέδιο ανάπτυξης των βασικών τομέων της σινορωσικής οικονομικής συνεργασίας έως το 2030, που σκιαγραφεί ένα σχέδιο για την περαιτέρω ανάπτυξη των διμερών σχέσεων και της συνεργασίας σε όλους τους τομείς στο εγγύς μέλλον. Υπογράφτηκε μια ολοκληρωμένη δέσμη εγγράφων που αφορούν τη συνεργασία μας.
Μαζί με τον πρόεδρο Πούτιν, συνοψίσαμε τα αποτελέσματα της ανάπτυξης των διμερών σχέσεων τα τελευταία δέκα χρόνια και συμφωνήσαμε ότι ο σινορωσικοί δεσμοί έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τις διμερείς σχέσεις και ότι είναι ζωτικής σημασίας για τη σύγχρονη παγκόσμια τάξη και την τύχη της ανθρωπότητας.»
