Η πρόσφατη αλυσίδα γεγονότων που άρχισε με την εκδήλωση της ανταρσίας Πριγκόζιν-Βάγκνερ στις 24/6 επί ρωσικού εδάφους είναι ασφαλώς ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη, ικανή να επηρεάσει την πορεία των πραγμάτων σε διεθνή κλίμακα. Ξεκινώντας πρώτα απ’ όλα από τον επίσημα διακηρυγμένο στόχο της, του ξηλώματος του υπουργού Άμυνας και του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων, αλλά κατά τα φαινόμενα και της αντικατάστασης του ίδιου του Πούτιν. Παρά το έντονο και σκοτεινό παρασκήνιο που καλύπτει τις κινήσεις όλων των πλευρών, της ρωσικής σε πρώτο πλάνο αλλά και των Δυτικών και της κινεζικής, προκύπτουν σημαντικά στοιχεία σχετικά με την κατάσταση της Ρωσίας και του συστήματος γύρω απ’ αυτήν, αλλά και σχετικά με τις αντιδράσεις και τα εσωτερικά διλήμματα των άλλων παικτών του διεθνούς συστήματος.
Πρώτα απ’ όλα, είναι ενδεικτική η ατμόσφαιρα αβεβαιότητας και η αίσθηση του αμφίρροπου που συνοδεύει την πορεία των εξελίξεων. H ευκολία με την οποία οι στασιαστές κατέλαβαν στρατηγικές πόλεις (Ροστόφ πάνω στον Ντον, Βορονέζ) και κινήθηκαν προς τη Μόσχα με μια δύναμη που, όπως προκύπτει, δεν υπερέβαινε τους 5.000 άνδρες, εύλογα εγείρει ερωτήματα για μια στάση αναμονής ή και σιωπηρής στήριξης από μέρους τμημάτων του στρατού. Οι εξελίξεις στο σύνολό τους υποδηλώνουν μια σημαντική διασάλευση ισορροπιών εντός του ρωσικού συστήματος εξουσίας.
Ο πόλεμος φέρνει εντάσεις και ρήγματα εντός των ρωσικών ελίτ
Η ανταρσία Πριγκόζιν δεν υπήρξε κεραυνός εν αιθρία. Ήδη από τον Απρίλιο ο ίδιος έχει μπει σε διαρκή κόντρα με το Υπουργείο Άμυνας (Σοϊγκού και Γκερασίμοφ), καταγγέλλοντάς τους όλο και πιο ανοιχτά για ολέθρια διεξαγωγή του πολέμου, αλλά και για οικονομικές ατασθαλίες. Σε ένα πρώτο επίπεδο, είναι απολύτως εμφανές ότι τα ρήγματα έχουν να κάνουν με τις πολυεπίπεδες δομικές αστοχίες που παρουσίασε εξαρχής η ρωσική πολεμική επιχείρηση, και τον ρόλο αυτών που τη διευθύνουν (Υπουργείο Άμυνας). Ας τα πάρουμε με μια σειρά:
- Πρώτα ήρθε η παρέμβαση των Τσετσένων υπό την ηγεσία του Καντίροφ για την αποσόβηση μιας ολοκληρωτικής κατάρρευσης κρίσιμων τομέων του μετώπου. Ο τελευταίος παρουσιάζεται έκτοτε σαν συμπράττων συνεταίρος στην εξουσία. Γίνεται μάλιστα έτσι ευρύτερα ορατός ο ρόλος μιας δομής ολιγαρχών-τοπαρχών που μοιράζονται τη ρωσική επικράτεια, έχοντας τα δικά τους ιδιαίτερα συμφέροντα και επιδιώξεις. Αυτούς η κεντρική πολιτική ηγεσία πρέπει να τους διατηρεί υπό έλεγχο, και ο πόλεμος αυτό το θέτει σε δοκιμασία.
- Στη συνέχεια, σε κάποια στιγμή, ανακαλείται από τη Συρία ο στρατηγός Σουροβίκιν για να μαζέψει τα στρατιωτικά αμάζευτα που πάλι πάνε για εκτροχιασμό. Είναι η φάση εξορθολογισμού του μετώπου, με εγκατάλειψη της πόλης της Χερσώνας και ενίσχυση των γραμμών άμυνας. Οι σχέσεις του με το Υπουργείο Άμυνας κινούνται σε μια τεταμένη ισορροπία και, αφού κάνει τη δουλειά, φαίνεται να υποβιβάζεται, τιθέμενος ολοκληρωτικά υπό τον έλεγχο των Σοϊγκού-Γκερασίμοφ.
- Τέλος, μπαίνει στο παιχνίδι της Ουκρανίας ο Πριγκόζιν-Βάγκνερ, με αιχμή την επιχείρηση κατάληψης της κομβικής πόλης Μπαχμούτ. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτός ο μισθοφορικός (μόνο;) μηχανισμός είναι κεντρικό τμήμα του συστήματος εξουσίας του Πούτιν.
Με βάση τα παραπάνω, και με τον πρόσθετο πολιτικά ευαίσθητο παράγοντα μιας κοινής γνώμης ήδη προβληματισμένης από τις μεγάλες απώλειες του πολέμου, η στάση Πούτιν δίνει δείγματα ανάγκης τήρησης όλο και πιο δύσκολων ισορροπιών ανάμεσα σε αντιτιθέμενους πόλους εξουσίας –Υπουργείο Άμυνας, Πριγκόζιν, τμήματα της ηγεσίας του στρατού που αντιδρούν– και με την ανάδυση και νέων (αυτόκλητων) πολιτικών συνεταίρων (Λουκασένκο). Βεβαίως μετά την εκδήλωση της ανταρσίας υπήρξε μια άμεση εξασφάλιση στεγανοποίησης του ίδιου του Πούτιν από τους, απ’ ό,τι φαίνεται, πιο κρίσιμους κρίκους της εξουσίας.
Είναι εύλογο να εκτιμήσει κανείς πως το στοιχείο αυτό συνδέεται με το ότι ο Πούτιν συνεχίζει να είναι για την ώρα το «αποφασιστικό σημείο συνοχής» του συστήματος. Υπάρχει όμως και ένα δεύτερο, πιο βαθύ επίπεδο, που αλληλοσυνδέεται με την πορεία και τις προοπτικές του πολέμου. Ένα σημαντικό τμήμα των ρωσικών οικονομικών ολιγαρχικών ελίτ χάνει πολλαπλά από τα όσα έφερε αυτός ο πόλεμος. Ιδιαίτερα αυτοί που τα συμφέροντά τους (και τα περιουσιακά τους στοιχεία) είναι συνδεμένα με την Ευρώπη. Η Ρωσία μετατοπίζεται προς τα ανατολικά (προς την Ασία, και κυρίως προς την Κίνα), και αυτό κατ’ ανάγκη δημιουργεί τεράστιες ανακατανομές ισχύος στο εσωτερικό της – και εξ αυτού μεγάλες εντάσεις και ρήγματα.
Η Ρωσία μετατοπίζεται προς τα ανατολικά (προς την Ασία, και κυρίως προς την Κίνα), και αυτό κατ’ ανάγκη δημιουργεί τεράστιες ανακατανομές ισχύος στο εσωτερικό της – και εξ αυτού μεγάλες εντάσεις και ρήγματα
Η «εταιρεία» Βάγκνερ βραχίονας του συστήματος εξουσίας του Πούτιν
Η «εταιρεία» έγινε γνωστή πολύ πριν παρέμβει στην Ουκρανία, σαν μακρύ χέρι των ρωσικών συμφερόντων διεθνώς. Δρα σε κρίσιμες περιοχές, κυρίως στην Αφρική: Λιβύη, Σουδάν, Μάλι, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Όλες τους «αόρατα» πεδία ενός γενικευμένου πολεμικού ανταγωνισμού ανάμεσα στη Δύση και τις ανερχόμενες κοσμοκρατορικές δυνάμεις (Ρωσία και Κίνα). Οι δραστηριότητες της εν λόγω εταιρικής δομής αφορούν επιπλέον και τον έλεγχο ορυχείων χρυσού σε κάποιες περιπτώσεις (στο Σουδάν και αλλού).
Όλα αυτά εντάσσονται στο πλαίσιο νέων τρόπων διεξαγωγής «ιδιωτικών» ληστρικών ιμπεριαλιστικών πολεμικών επιχειρήσεων όπου, σημειωτέον, οι ΗΠΑ πρωτοπορούν. Το γεγονός ότι μετά την ανταρσία ο Πούτιν είναι αναγκασμένος να πάρει το ρίσκο να απειλεί ότι θα «ανοίξει τον φάκελο» των οικονομικών δραστηριοτήτων της Βάγκνερ, και να αναφέρεται μάλιστα και στα σκανδαλωδώς υπέρογκα ποσά που έλαβε αυτή σαν κρατική επιχορήγηση, δείχνει το μέγεθος των διαγκωνισμών και των μετατοπίσεων που εξελίσσονται εντός του ρωσικού κατεστημένου, και το τι διακυβεύεται.
Πώς εμπλέκεται η Δύση σε όλα αυτά;
Πολύ δυσανάγνωστη και αντιφατική η εικόνα. Με κατασκότεινο παρασκήνιο. Τα πολυεπίπεδα ρήγματα που προκαλεί ο πόλεμος και μέσα στη Δύση διευρύνονται εντυπωσιακά (οι τάσεις αποδυτικοποίησης τμημάτων του παγκόσμιου Νότου είναι μόνο ένας από τους Δυτικούς πονοκεφάλους). Σειρά εξελίξεων δείχνει ότι, εκτός από την κούρσα των ανταγωνιστικών κινήσεων ανακατάταξης επιρροής ανάμεσα σε ΗΠΑ και BRICS (Κίνα), γίνονται παρασκηνιακές ζυμώσεις για κάποιου τύπου παύση του πολέμου, που ειδικά τις ευρωπαϊκές δυνάμεις τις έχει οδηγήσει σε ασφυξία από αμερικανικό χέρι.
Την ίδια στιγμή, είναι θορυβώδες ένα πολεμοκάπηλο ρεύμα που εμψυχώνεται περαιτέρω ή και σιγοντάρει τους κλονισμούς εντός Ρωσίας, και καλεί για συνέχιση του πολέμου «τώρα που έρχεται το τέλος του Πούτιν». Ο Ζελένσκι σέρνει αυτό τον χορό και, μέσα στην απίστευτη πολιτική ενδόρρηξη που υπάρχει στις ΗΠΑ, οι τοπάρχες αυτού του είδους που υπάρχουν στις επαρχίες της αυτοκρατορίας μπορούν –μέσω των κέντρων επιρροής που έχουν επενδύσει πάνω τους– να «κλειδώνουν» προς όφελός τους κάποιες φορές τις αποφάσεις του «κέντρου». Η υπόθεση «βρώμικη βόμβα» στη Ζαπορίζιε μπορεί να συνδέεται με τέτοια σχέδια πρόκλησης τετελεσμένων. Οι αποκαλύψεις για τις παρανομίες του υιού Μπάιντεν στην Ουκρανία μπορεί να λειτουργούν εκβιαστικά είτε προς τη μια είτε προς την άλλη κατεύθυνση.
Στον αντίποδα, το σύστημα Πούτιν φαίνεται να αξιοποιεί και το «μην με παραστριμώχνετε, γιατί αν βγω εκτός παιχνιδιού το χάος που θα επακολουθήσει τελικά θα πέσει στα κεφάλια σας». Και σε κάποιες στιγμές τα τέτοια μηνύματα είναι αξιοπρόσεκτα, όταν συνδυάζονται και με αμφίσημες εκδηλώσεις διάθεσης συνδιαλλαγής. Οι μέρες είναι αβέβαιες και γεμάτες ετερογονία των σκοπών. Οι σχεδιασμοί των διαφορετικών κέντρων εξουσίας μέσα σε κάθε μεγάλο παγκόσμιο παίκτη ξεπερνιούνται από τα πράγματα, και αποκτούν τη δική τους δυναμική. Οι αντιπαλότητες και οι συμπράξεις επίσης είναι δυνατό να ανακαθορίζονται με τους πιο παράδοξους συνδυασμούς.
