74 χρόνια από την παράδοση της πόλης στα ναζιστικά στρατεύματα
Του Μάνου Κατριβάνου*
Τέτοιες μέρες ήταν πριν από 74 χρόνια, που την πόλη της Θεσσαλονίκης βεβήλωνε η ναζιστική λαίλαπα, το «κατακάθι» αυτό της ανθρώπινης ιστορίας. Όλη σχεδόν η Ευρώπη είχε ήδη πέσει στα ματωμένα χέρια τους. Ήταν 9 Απρίλη 1941 όταν εισέβαλαν στην πόλη μας, την πρώτη από τις μεγάλες ελληνικές πόλεις που καταλήφθηκε από τα χιτλερικά στρατεύματα.
Οι περισσότεροι Θεσσαλονικείς κλείστηκαν στα σπίτια τους, κάποιοι απ’ αυτούς έντρομοι από την εφιαλτική επίδειξη στρατιωτικής ισχύος. Τα κλειστά παραθυρόφυλλα των κατοικιών ήταν μια πρώτης μορφής παθητική αντίσταση στον κατακτητή. Μοναδικό τους μέλημα, στα κατοχικά χρόνια που ακολούθησαν, θα ήταν να επιβιώσουν μέσα στο «καμίνι» της ιστορίας. Όσοι πρόλαβαν και είχαν προορισμό προς τα νότια της χώρας, έφυγαν.
Ο «φον» Περικλής και οι… γενναιόφρονες ναζί
Κάποιοι –ελάχιστοι– Θεσσαλονικείς επέλεξαν να προϋπαντήσουν τους κατακτητές, χαιρετώντας μάλιστα ναζιστικά. Μεταξύ αυτών που υποδέχονται τις πρώτες χιτλερικές ορδές, ο καθηγητής του πανεπιστημίου «φον» Περικλής Βυζουκίδης, ο οποίος τους προσφωνεί εκ μέρους των τοπικών Αρχών με τα ακόλουθα λόγια: «… Τώρα θα ’ρθουν πάλι καλύτερα χρόνια για την Ελλάδα, γιατί ανανεώνει τους δεσμούς της με τη Γερμανία. Χαιρετίστε μου τη χώρα σας και το Βερολίνο!…».
Ο τότε δήμαρχος, Κώστας Μερκουρίου, με διάγγελμα καλεί τους πολίτες «… να επιστρέψουν στις καθημερινές τους ασχολίες και να επιδείξουν εμπιστοσύνη προς το γερμανικό στρατό, που από την πρώτη στιγμή της εισόδου του στην πόλη ετήρησε στάση γενναιόφρονα και ιπποτική…». Μάλιστα, ο ίδιος ως δήμαρχος της πόλης, εγκρίνει στις 4 Ιούνη 1941 δάνειο 10 εκ. δρχ. προς τις Γερμανικές Στρατιωτικές Αρχές, ύστερα από διαταγή του κατοχικού υπουργού Oικονομικών, Σωτήρη Γκοτζαμάνη.
Άμεσα η οργάνωση της αντίστασης
Υπήρξαν βέβαια κι αυτοί οι Θεσσαλονικείς που από την πρώτη στιγμή επέλεξαν να αντισταθούν, οργανώνοντας τις πρώτες αντιστασιακές ομάδες στην Ελλάδα. Μόλις στις 15 Μάη 1941 δημιουργούν την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση σε ολόκληρη την Ευρώπη, την «Ελευθερία». Στα μέλη της οργάνωσης υπάρχουν πολίτες όλων των πολιτικών αποχρώσεων και απόψεων. Μεταξύ αυτών η ιστορική και πολιτική προσωπικότητα του γιατρού Γιάννη Πασαλίδη.
Το πρώτο σαμποτάζ κατά των κατακτητών θα γίνει στις 20 Μάη, με την ανατίναξη των εγκαταστάσεων καυσίμων της Βέρμαχτ στο σιδηροδρομικό σταθμό. Οι ήρωες που το πραγματοποιούν, δύο νεαροί, ο Αναστάσης Αναγνωστόπουλος και ο Χατζηθωμάς Χουρμούζης. Η Βέρμαχτ εντόπισε στη συνέχεια τον πρώτο και τον εκτέλεσε. Θ’ ακολουθήσουν πολλοί ακόμη ήρωες που θα δολοφονηθούν από τους ναζί, κυρίως φοιτητές, μια και η νεολαία της πόλης πρωτοστατεί στα πρώτα βήματα του αντιστασιακού αγώνα.
Όλες αυτές είναι ανθρώπινες ιστορίες. Γιατί σε κάθε ιστορική συγκυρία υπάρχει η προσωπική ευθύνη του καθενός για το πώς σκέφτεται, πώς πράττει και πώς αντιδρά. Και τελικά όλοι μας έχουμε την προσωπική μας διαδρομή.
Ανθρώπινες ιστορίες που με μία αναγωγή στη σημερινή πραγματικότητα μπορούν να μας παρέχουν χρήσιμα συμπεράσματα, να μας δυναμώσουν και να είμαστε πιο σίγουροι και περισσότερο έτοιμοι στους μελλοντικούς αγώνες του λαού μας.
Η Θεσσαλονίκη είναι έτοιμη, αν χρειαστεί, για μια νέα «Ελευθερία»…
* Ο Μάνος Κατριβάνος είναι ιδρυτικό μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (ΕΣΔΟΓΕ)
