Τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα του Θανάση Σκρουμπέλου, έχουν μια μοναδική ζωντάνια και μας μεταφέρουν πίσω στην ιστορία με τον πιο γλαφυρό και βιωματικό τρόπο. Ο τόπος των βιβλίων του είναι κυρίως η γειτονιά που μεγάλωσε: Ο Κολωνός.
Άλλωστε και κινηματογραφικά μάς έχει οδηγήσει εκεί…
Το νέο του μυθιστόρημα «Κατίνα Μπέλο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος, βασισμένο σε πολλά αληθινά γεγονότα, είναι στην πραγματικότητα δύο βιβλία σε ένα: Το ένα διαδραματίζεται στο μετεμφυλιοπολεμικό κράτος, στον Κολωνό, και το δεύτερο ξεκινά από τον Ισπανικό Εμφύλιο και τη Βαρκελώνη για να μας οδηγήσει στη ζοφερή πραγματικότητα των στρατοπέδων εξόντωσης.
Βασικοί ήρωες ο Ζαχαρίας και η μητέρα του η Κατίνα, που πίσω από το ελληνικό της όνομα κρύβει την εβραϊκή καταγωγή και το αληθινό της όνομα και επίθετο. Ο Ζαχαρίας είναι ανυποψίαστος. Δεν ξέρει πως είναι κι ο ίδιος Εβραίος στην πραγματικότητα. Οι αποκαλύψεις θα έρθουν και μέσα από ένα γραπτό που θα του δώσει η μητέρα του, όπου περιγράφει τις περιπέτειές της.
Πίσω από τη μητέρα που ράβει ήρεμα κρύβεται μια φλογερή αγωνίστρια. Που δεν το βάζει κάτω. Ο Ζαχαρίας ανακαλύπτει την ιστορία όχι μόνο των Ελλήνων Εβραίων, αλλά και της Ελλάδας, της Ισπανίας.
Ένα πραγματικά εξαιρετικό μυθιστόρημα, που μπορεί να εκληφθεί και ως χρονικό των ταραγμένων εποχών, αλλά και της ελπίδας που ανθούσε μέσα στις στάχτες. Οι ήρωές του δεν είναι ηττημένοι κι ας έχασαν τις μάχες.
Η αφήγηση φθάνει ως τη Μεταπολίτευση, με σύντομη αναφορά στη δικτατορία και κάποιες νύξεις για την αντίσταση που περιλάμβανε και τον ένοπλο αγώνα.
Πρόσωπα σχεδόν μυθικά θα παρελάσουν. Πρόσωπα που όντως γνώρισε και ο ίδιος ο συγγραφέας. Όπως ο Γιάννης Ρίτσος ή ο Ντάριο Φο και η Φράνκα Ράμε…
Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο
Καταπιάνεστε κυρίως με τον αφανισμό των Ελλήνων Εβραίων στο νέο σας μυθιστόρημα, προβάλλοντας μάλιστα πρόσωπα αγωνιστών της Αριστεράς. Πιστεύετε πως υπάρχουν σήμερα ακόμη περισσότεροι λόγοι για να αναδείξουμε αυτή την πτυχή της Ιστορίας;
Όχι μόνο σήμερα αλλά και αύριο και χθες και πάντα. Ο αφανισμός και η εξολόθρευση 60 χιλιάδων Ελλήνων Εβραίων με φριχτό και απάνθρωπο τρόπο καθώς και η αρπαγή των περιουσιών τους από τους Ναζί και τους Ρωμιούς συνεργάτες τους είναι ένα έγκλημα που δεν έχει πάει ακόμη σε δικαστική αίθουσα. Εκκρεμεί. Δικαιοσύνη δεν έχει αποδοθεί σε ένα τέτοιου μεγέθους κακούργημα. Καθώς και η επίσημη πλευρά της πολιτείας δεν φρόντισε και να το αναδείξει και να απαιτήσει Δικαιοσύνη και ούτε να το απλώσει ώστε να γίνει και γνωστό στους πολίτες. Και αυτό όχι για επικοινωνιακούς λόγους αλλά για λόγους δικαίου, λόγους κοινωνικούς (τι κοινωνία φτιάχνουμε και τι πολίτες) και λόγους παιδείας για να μην επαναληφθεί ποτέ τέτοια ληστρική θηριωδία κατά της ζωής και της περιουσίας Ελλήνων πολιτών. Διότι ακόμη και σήμερα οι πολλοί παραβλέπουν αυτήν την πλευρά. Ότι ήταν Έλληνες πολίτες Εβραίοι κομμάτι του ελληνικού έθνους. Και ήταν πλήγμα, εθνικό, πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό ο αφανισμός τους. Η Θεσσαλονίκη δεν έγινε ποτέ ξανά αυτό που ήταν: μια κοσμοπολίτικη πόλη όπου η διαφορετικότητα τροφοδοτούσε δημιουργικότητα και στο κοινωνικό και στο πολιτικό επίπεδο και στην πολιτιστική λάμψη συνέβαλε.
Η Κατίνα Μπέλο, η ηρωίδα του βιβλίου σας, έχει στοιχεία από κάποιο πραγματικό πρόσωπο;
Όπως πάντα όλοι οι ήρωές μου πατούν σε κάποια κοντινά μου πρόσωπα και βιώματα. Η μάνα μου έραβε, σκυμμένη στο παράθυρο πάνω από τα νυφικά που της παράγγελλαν. Είναι μια εικόνα που ’χει χαραχτεί μέσα μου. Ωστόσο μυθιστόρημα είναι, που πάει να πει ότι η πραγματικότητα είναι διαθλασμένη μέσα από ιδέες, φόβους, πλάνες, επιθυμίες, νίκες, ήττες, εμμονές του συγγραφέα. Το βιβλίο μου έχει τον τίτλο Κατίνα Μπέλο, αποδίδοντας χρέη προς τη μάνα μου. Όμως δεν είναι ντοκιμαντέρ, είναι μυθοπλασία, λογοτεχνία.
Το βιβλίο μου έχει τον τίτλο Κατίνα Μπέλο, αποδίδοντας χρέη προς την μάνα μου. Όμως δεν είναι ντοκιμαντέρ, είναι μυθοπλασία, λογοτεχνία
Σε ποιο βαθμό υπάρχουν και δικά σας προσωπικά βιώματα; Ταυτίζεστε με τον Ζαχαρία του βιβλίου;
Ο Ζαχαρίας ο τσιφ Ζακό είναι και αυτός μια λογοτεχνική περσόνα. Αναγκαστικά φέρει ως λογοτεχνικό όχημα πολλά δικά μου βιώματα, αλλά και φίλων και συντρόφων. Έχει αρετές που εγώ δεν είχα, ή που θα επιθυμούσα να έχω, αλλά έχει και δράση και βιώματα από αυτά που εγώ είχα. Γι’ αυτό και σε πληθώρα σημείων είναι αναγνωρίσιμη η δράση και το βίωμα και οι αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα.
Ατιμωρησία των δωσίλογων, λήθη, παραχάραξη τις Ιστορίας… Τι μένει από τους αγώνες και τις θυσίες;
Η υπόθεση της Δημοκρατίας είναι μια καθημερινή διεκδίκηση και αγώνας. Κατά τις συνθήκες άλλοτε επικρατεί η αντίδραση που καταπολεμά τη Δημοκρατία, φασισμός, ρουφιανόδουλοι, απληστία πλουτοκρατισμού, και άλλοτε υπερισχύουν ή αν θέλετε λειτουργούν υπέρ του κοινωνικού συνόλου και των πολιτών οι θεσμοί. Εδώ στον τόπο μας και λόγω σύστασης του Νεοελληνικού κράτους πάνω σε μια μίξη συνταγματικών προοδευτικών θεσμών μαζί με ρουσφετολογία, επεμβάσεις προστατών μεγάλων δυνάμεων και πολιτικού εθελοδουλισμού –τα τζάκια για να ’χουν εύνοια των ισχυρών προστατών– οι θεσμοί δεν λειτούργησαν για μακρές περιόδους. Και όποτε λειτούργησαν χύθηκε αίμα για να λειτουργήσουν. Θέλει αρετή και τόλμη η Δημοκρατία. Ακόμη και τώρα κυριαρχεί η εθελόδουλη αντίληψη κάποιου εξωελλαδικού ισχυρού παράγοντα που θα μας σώσει. Κάποτε ήταν το ξανθό γένος, μετά οι Φραντσέζοι του Ναπολέοντα, μετά η Ινγκλετέρα, μετά οι Αμερικάνοι και πάει λέγοντας. Δεν γίνεται έτσι δουλειά.
Η ιστορία της ΕΔΑ έχει εκτιμηθεί όσο θα έπρεπε;
Η ΕΔΑ είχε λάμψη, είχε προσωπικότητες που είχαν αναδυθεί μέσα από αγώνες σκληρούς για τη Δημοκρατία. Η μετεμφυλιακή Ελλάδα, το κράτος της, ήταν στηριγμένο πάνω σε λειτουργούς που οι περισσότεροι κατά τη διάρκεια της κατοχής δεν ήταν και τόσο καθαρός ο ρόλος τους. Με δωσιλογικό παρελθόν οι περισσότεροι, που είχε ξεπλυθεί ως αντικομουνιστική δραστηριότητα. Δηλαδή ρουφιάνοι των Γερμανών, ταγματασφαλίτες που σκότωναν και κατέδιδαν όσους αντιστέκονταν στις κατοχικές δυνάμεις, λαμόγια νεόπλουτοι που ’χαν αναδυθεί πάνω σε αρπαγές περιουσιών, βαθμοφόροι που λειτουργούσαν σαν το μακρύ χέρι των Γερμανών (βλ. Ειδική Ασφάλεια, μεσεγγυούχοι, υπουργοί και λοιπό συνονθύλευμα που υπηρετούσαν τις κατοχικές δυνάμεις). Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν οι χρήσιμοι και οι ευέλικτοι για τα όσα θέλουν οι κατά καιρούς ισχυροί (οι Γερμανοί στην κατοχή, οι Άγγλοι μετά) και ήταν αυτοί και οι αντιλήψεις τους που φτιάξανε το μετεμφυλιακό κράτος. Κράτος ρουσφετιού, διαφθοράς και εχθρικό ως προς τον κόσμο και σε ό,τι το νέο που θα στήριζε δημοκρατικούς θεσμούς και πρόοδο. Γιατί θα χάνανε τον λουφέ. Η ΕΔΑ ήταν η κατάλληλη τότε πολιτική και κοινωνική δύναμη που άνοιγε την πόρτα προς κάθε τι προοδευτικό και δημοκρατικό, σε όλα τα επίπεδα. Η πολιτιστική της Άνοιξη, με Μίκη, Ρίτσο, Βάρναλη, Γλέζο, Δεσποτίδη, Αναγνωστάκη κ.ά. Με την ποίηση να γίνεται κτήμα και του κάθε πολίτη μέσα από το τραγούδι του Μίκη, με την Επιθεώρηση Τέχνης να φέρνει ό,τι καινούργιο και πρωτοπόρο από την Ευρώπη και τον κόσμο. Με τις δύο εφημερίδες της, Αυγή και Δημοκρατική αλλαγή. Με τους Λαμπράκηδες, με το ήθος των πολιτικών της προεξάρχοντος του μεγάλου Ηλία Ηλιού κουβαλούσε το καινούργιο που ήταν ώριμοι οι καιροί να ’ρθει και το αποζητούσε και ο μπαϊλντισμένος από το φοβικό κράτος κόσμος. Κόπηκε απότομα η Άνοιξη ξανά από τους «χρήσιμους», πρώτα με την αποστασία και μετά με τη Χούντα. Όχι, ακόμη δεν έχει εκτιμηθεί η εθνική, κοινωνική και πολιτιστική προσφορά της ΕΔΑ, ούτε και από την ίδια την Αριστερά. Σήμερα προσπαθούν νεότεροι ιστορικοί, αλλά θέλει δουλειά πολύ και προς τα κάτω, προς τον κόσμο. Δουλειά που και η λογοτεχνία βοηθά να απλωθεί και πέρα από τους επαΐοντες και ειδικούς.
