Η μελέτη «Εισαγωγή στην Παιδική και Εφηβική Λογοτεχνία ‒ Έργα και συγγραφείς» της Ελένης Κονταξή και της Τασούλας Τσιλιμένη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ροπή» μας παρουσιάζει με αναλυτικό και ενδιαφέροντα τρόπο πώς διαμορφώθηκε το σώμα της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας στην Ευρώπη ξεκινώντας από τάσεις και ρεύματα που διαμορφώθηκαν κυρίως από τον 17ο αιώνα.
Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει επιστημονική προσέγγιση αυτού του τμήματος της λογοτεχνίας, το οποίο αν και μας έχει δώσει μοναδικά αριστουργήματα, εν τούτοις θεωρείται από πολλούς υποδεέστερο της «λογοτεχνίας ενηλίκων».
Να πω για τον «Πινόκιο»; Για τα παραμύθια του Άντερσεν και του Όσκαρ Ουάιλντ, για τον «Μικρό πρίγκιπα», τον «Πήτερ Παν», την «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων»; Για τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα και τη Άλκης Ζέη; Για τον Ιούλιο Βερν;
Τα βιβλία αυτά, έχουν σημαδέψει την παιδική και εφηβική ηλικία εκατομμυρίων ανθρώπων. Είναι ευτύχημα να υπάρχουν μελέτες οι οποίες όχι μόνο τα τοποθετούν εκεί που τους αξίζει, αλλά μας βοηθούν και να τα κατανοήσουμε καλύτερα.
Η συζήτηση με τη μία εκ των συγγραφέων, την καθηγήτρια Τασούλα Τσιλιμένη, έχει φυσικά το δικό της ενδιαφέρον. Η Τασούλα Τσιλιμένη είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο οποίο διδάσκει θέματα Παιδικής-Εφηβικής Λογοτεχνίας, Αφήγηση και Μυθοπλασία Δημιουργική Γραφή κειμένων βραχείας φόρμας. Εκτός από άρθρα, μελετήματα και βιβλία για τη θεωρία και τη διδακτική της Παιδικής Λογοτεχνίας, γράφει λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και για ενήλικες.
Τι περιλαμβάνει η «Εισαγωγή στην παιδική και εφηβική λογοτεχνία»;
Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να αναδείξει τα έργα και τους δημιουργούς που από το 17ο αιώνα έως τις αρχές του 20ού αιώνα έχουν επηρεάσει την εξέλιξη του σώματος της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Διαφαίνονται κυρίως οι τάσεις και τα ρεύματα που διαμορφώθηκαν στο χώρο της Ευρώπης. Γίνεται αναφορά στα αναγνώσματα των παιδιών πριν από την ύπαρξη και την διαμόρφωσή της, δηλαδή στα πρώτα παιδικά και εφηβικά βιβλία που είχαν έντονο διδακτικό περιεχόμενο, στα λογοτεχνικά κείμενα των ενηλίκων που ιδιοποιήθηκαν τα παιδιά, λόγω έλειψης αναγνωσμάτων για τα ίδια. Διαφαίνονται επίσης ευρύτερες τάσεις και ιδέες κάθε εποχής που επηρέασαν και καθιέρωσαν την παιδική λογοτεχνία.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτό το θέμα και ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε;
Η ιδέα προέκυψε μέσα από το αντικείμενο το οποίο διδάσκω με την κ. Κονταξή στο πανεπιστήμιο. Ένα από τα πεδία των ενδιαφερόντων μου είναι η μετάφραση και η μεταφορά των κειμένων από την γλώσσα-πηγή στη γλώσσα-στόχο. Έχω αρκετές μελέτες και έρευνες δημοσιευμένες σε περιοδικά για το θέμα αυτό. Από αυτές τις μελέτες προκύπτουν ποικίλα συμπεράσματα που αφορούν σε ζητήματα μετάφρασης αλλά και σε άλλα, όπως η επίδραση θεματολογική, μορφολογική, ειδολογική μεταξύ των χωρών. Διαπιστώνει κανείς τον διάλογο μεταξύ των εθνικών λογοτεχνικών και την εξέλιξη τους αλλά και τη διαμόρφωση της εθνικής λογοτεχνίας κάθε χώρας. Υπήρχε ένα βιβλιογραφικό κενό, μολονότι υπάρχουν αποσπασματικές αναφορές και μελέτες καταξιωμένων ερευνητών. Εμείς συστηματοποιήσαμε τα στοιχεία και επιχειρούμε να δώσουμε μια ικανοποιητική εικόνα της πορείας της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας για παιδιά.
Ποιοι συγγραφείς σας απασχολούν περισσότερο;
Γίνεται κατανοητό ότι ένα τέτοιο εγχείρημα ήταν ένα ρίσκο και εκείνο που μας απασχολούσε ήταν όχι τόσο να μην αδικήσουμε κάποια έργα, όσο να μην στερήσουμε προβολής, δημιουργούς καθοριστικής σημασίας κάθε εθνικής λογοτεχνίας. Η συνολική παραγωγή από τον 17ο αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού δεν μπορεί να χωρέσει σε έναν τόμο. Εκ των πραγμάτων έπρεπε να βασιστούμε σε κάποια. Η αναγνωσιμότητα των βιβλίων, η μετάφρασή τους σε πολλές γλώσσες, η αναγνωρισιμότητά τους και η απόδοση βραβείων σε κάποια, η απασχόληση της κριτικής και άλλα, ήταν κάποια από αυτά. Είναι προφανές ότι η γλώσσα έκδοσης των βιβλίων παίζει ρόλο στην μετακίνηση βιβλίων σε άλλες χώρες. Αναμφίβολα χώρες όπως η Ελλάδα και άλλες της νοτιοανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων αδικούνται έναντι άλλων. Στο βιβλίο φροντίσαμε να εκπροσωπηθούν σε ικανοποιητικό βαθμό οι περισσότερες χώρες, που ακολουθούσαν ούτως ή άλλως τις λογοτεχνίες προηγμένων οικονομικά χωρών.
Διαθέτουμε συγγραφείς και έργα που εκπροσωπούν τη χώρα μας επάξια ανάμεσα στις άλλες χώρες. Έργα της Ζ. Σαρή, της Άλκης Ζέη, του Μ. Κοντολέων, και άλλων νεότερων συγγραφέων, έχουν μεταφραστεί σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες και αυτό δείχνει την προσπάθεια και την αναγνώριση
Συχνά θεωρείται πως η παιδική-εφηβική λογοτεχνία είναι ένα είδος κάπως «υποδεέστερο» της λογοτεχνίας ενηλίκων. Γιατί συμβαίνει αυτό κατά τη γνώμη σας; Ειλικρινά είναι ένα θέμα που δεν μπορώ να το εξηγήσω. Έχω κάνει μάλιστα και σχετική έρευνα με αναγνωρισμένους συγγραφείς που εκδίδουν κυρίως για ενήλικες, αλλά φλερτάρουν και με την παιδική λογοτεχνία. Και είναι οξύμωρο καθώς όλοι αναγνωρίζουν την σπουδαιότητα του παιδικού βιβλίου στη ζωή του παιδιού και του εφήβου και στη συνέχεια καταγράφεται αυτή η «απαξίωση». Πιστεύω όμως ότι όλο και περισσότερο κερδίζει έδαφος η λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους, καθώς εκτός από ένα αξιόλογο σε ποσότητα έργο που είναι στη διάθεση των μελετητών, διαθέτει και ποιότητα εφάμιλλη με αυτή της λογοτεχνίας ενηλίκων. Πιστεύω ότι όσοι παρακολουθούν το παιδικό-εφηβικό βιβλίο έχουν εξαιρετική γνώμη και την εκτιμούν ισάξια με την λογοτεχνία ενηλίκων.
Πώς κρίνετε το επίπεδο της παιδικής-εφηβικής λογοτεχνίας στη χώρα μας;
Το βιβλίο αυτό μας έδωσε την ευκαιρία να λειτουργήσουμε, γενικά, συγκριτικά τόσο μεταξύ των εθνικών λογοτεχνιών, όσο και να διαπιστώσουμε τη θέση της δικής μας παιδικής, εφηβικής λογοτεχνίας έναντι των άλλων. Έχει γίνει πολλή δουλειά από φορείς, όπως ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), όσο λειτουργούσε, το υπουργείο Πολιτισμού με την απονομή κρατικών βραβείων, των εκδοτών και άλλων συναφών φορέων που με ποικίλες δράσεις και κυρίως με την υποστήριξη των ίδιων των δημιουργών (συγγραφέων και εικονογράφων), να παραχθεί ένα σώμα και να προωθηθεί ώστε να δημιουργηθεί ένας διάλογος με τις λογοτεχνίες των άλλων χωρών και να εξελιχθεί υιοθετώντας νεοτροπικές τάσεις σε θεματολογία, ύφος, μορφολογία, εκδοτικά χαρακτηριστικά κ.λπ. Επίσης η διδασκαλία της παιδικής λογοτεχνίας στα πανεπιστήμια προωθεί την έρευνα και με τις δημοσιεύσεις μελετητών προωθείται το ελληνικό βιβλίο. Η εκπροσώπηση και συμμετοχή μας σε παγκόσμιας αναγνώρισης φορείς, απόσπαση τιμητικών διακρίσεων κ.λπ., αποδεικνύουν την ποιότητα της εφηβικής λογοτεχνίας στη χώρα μας. Διαθέτουμε συγγραφείς και έργα που εκπροσωπούν τη χώρα μας επάξια ανάμεσα στις άλλες χώρες. Έργα της Ζ. Σαρή, της Άλκης Ζέη, του Μ. Κοντολέων, και άλλων νεότερων συγγραφέων, έχουν μεταφραστεί σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες και αυτό δείχνει την προσπάθεια και την αναγνώριση. Η εποχή μας προσφέρει μέσω της τεχνολογίας πρόσβαση σε σημαντικά έργα και αυτό συμβάλλει πάντα, μέσω της «μίμησης», στην εξέλιξη ενός σώματος. Δεν θεωρώ ότι υστερεί η εθνική μας λογοτεχνία σε κάτι. Εκείνο που χρειάζεται είναι μια καλή στήριξη και προβολή από την επίσημη πολιτεία. Οι δημιουργοί και οι περισσότεροι εκδότες εργάζονται με υπευθυνότητα και συνέπεια.
