Περισσότερο χαοτικός και επικίνδυνος ο κόσμος, δεκαέξι χρόνια μετά
του Σπύρου Παναγιώτου
Συμπληρώθηκαν 16 χρόνια από τις 11 Σεπτέμβρη του 2001. Δεκαέξι χρόνια από την πιο μεγάλη και αιματηρή τρομοκρατική επίθεση που γνώρισε ο κόσμος μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Τα πιο σημαντικά στοιχεία, όσο αφορά τον σχεδιασμό, την εκτέλεση και τις δυνάμεις που οργάνωσαν ή ήξεραν για εκείνο το χτύπημα, παραμένουν άγνωστα για την κοινή γνώμη. Και θα παραμείνουν άγνωστα για καιρό ακόμα.
Το βέβαιο είναι ότι η ανθρωπότητα πλήρωσε τίμημα πολύ βαρύτερο από εκείνο των αθώων θυμάτων της Νέας Υόρκης. Δύο μακρόχρονοι πόλεμοι σε Αφγανιστάν και Ιράκ, ήταν το άμεσο αποτέλεσμα της αντίδρασης των ΗΠΑ. Εκατομμύρια τα θύματα των πολεμικών μετώπων και της ανατίναξης ολόκληρων χωρών με πρόσχημα την αντιμετώπιση της «ασύμμετρης απειλής» της ισλαμικής τρομοκρατίας, την οποία είχαν εκθρέψει οι υποτιθέμενοι διώκτες της. Σε τρισεκατομμύρια δολάρια ανέρχονται οι πολεμικές δαπάνες που καρπώθηκαν μια χούφτα πολυεθνικές του στρατιωτικού συμπλέγματος. Η πιο επιθετική μορφή του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού προωθήθηκε σε παγκόσμια κλίμακα, ολοκληρώνοντας την καταστροφή σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη, ακόμα και στις περιφέρειες των ίδιων των ιμπεριαλιστικών κέντρων και μητροπόλεων. Οι δημοκρατικές ελευθερίες συρρικνώθηκαν στον υπέρτατο βαθμό. Η παγκόσμια κρίση του 2008 συνεχίζεται και απειλεί με νέες υποτροπές. Όλα πιστοποιούν τις ολέθριες συνέπειες των όσων ακολούθησαν, για τους λαούς και τους εργαζόμενους του Κόσμου. Την ίδια στιγμή, το πολυετές βούλιαγμα των ΗΠΑ στο πεδίο των μετώπων οδήγησε σε επέκταση του πολέμου. Η καταστροφή της Λιβύης πρώτα και η, σε εξέλιξη, σύγκρουση στη Συρία, ήταν το άμεσο αποτέλεσμα των αιματηρών πολεμικών συγκρούσεων που εγκαινιάστηκαν μετά τις 11/9.
Δεκαέξι χρόνια μετά, το κρίσιμο ερώτημα παραμένει. Πού οδηγείται ο κόσμος, ποιές τάσεις διαμορφώνονται μετά τα τραγικά γεγονότα των τελευταίων χρόνων;
«Δύση» της Δύσης
Η παγκόσμια κατάσταση παραμένει χαοτική. Μια παγκόσμια πολυσχιδής κρίση συνεχίζεται, πρόκειται στην πραγματικότητα για κρίση ηγεμονίας των ΗΠΑ και συνολικά του δυτικού κόσμου. Κρίση ηγεμονίας δεν σημαίνει βέβαια απώλεια της ηγεμονίας και ανατροπή του συσχετισμού. Σημαίνει, όμως, ένα τεράστιο αγκομαχητό για τη συγκρότηση των φυγόκεντρων τάσεων και αγωνιώδη προσπάθεια διατήρησης του ελέγχου των εξελίξεων.
Αυτή η προσπάθεια των ΗΠΑ, διατήρησης της παντοκρατορίας της, δεν γίνεται ενάντια σε δυνάμεις, ή σε ένα στρατόπεδο δυνάμεων, που φιλοδοξούν να ακολουθήσουν ένα αντίπαλο πολιτικό σχέδιο. Αντίθετα, ο ανταγωνισμός οξύνεται ανάμεσα σε δυνάμεις που ασπάζονται ένα ενιαίο ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο και αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια υπηρετώντας τις ίδιες αρχές και κανόνες μέσα από την πορεία της ιμπεριαλιστικής παγκοσμιοποίησης που επιβλήθηκε από τη Δύση.
Κίνα, Ρωσία, Ινδία και οι ισχυρές δυνάμεις της Ε.Ε., βρίσκονται σήμερα σε οξύτατο γεωπολιτικό και οικονομικό ανταγωνισμό, φιλοδοξώντας η κάθε μια για το εαυτό της να συγκεντρώσει πλεονεκτήματα και προβάδισμα έναντι του αντιπάλου. Οι συμμαχίες που συνάπτονται στα πλαίσια αυτού του ανταγωνισμού είναι περισσότερο ευμετάβλητες και ρευστές από ότι στο παρελθόν. Αντίθετα, σήμερα οδηγούνται σε ορισμένες περιπτώσεις σε ακραίες αντιπαραθέσεις, ενδεικτικές της παγκόσμιας αστάθειας και ρευστότητας.
Η αίσθηση της αποδυνάμωσης των ΗΠΑ, τις αδυναμίας της να επιβάλει και να ελέγξει τις παγκόσμιες εξελίξεις, αξιοποιείται από τις αναδυόμενες παγκόσμιες δυνάμεις σε έναν αγώνα δρόμου για τον έλεγχο των σφαιρών επιρροής ή για να κερδηθεί χρόνος για την προώθηση ανταγωνιστικών σχεδίων. Αυτή η διπλή αντίφαση, η εναγώνια δηλαδή προσπάθεια των ΗΠΑ διατήρησης της παγκόσμιας ηγεμονίας και η όλο και πιο δυναμική είσοδος των νέον παικτών στα παγκόσμια δεδομένα είναι που προσδίδει στις παγκόσμιες εξελίξεις τεράστια αστάθεια.
Συστημική ενδόρρηξη
Οι παγκόσμιες εξελίξεις δοκιμάζονται ταυτόχρονα από μια μεγάλης σημασίας εσωτερική αντιπαράθεση που σχετίζεται με τους όρους και τις προϋποθέσεις μιας νέας οριοθέτησης των κανόνων της παγκόσμιας διευθέτησης. Η εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ και το Brexit είναι οι πιο ορατές πλευρές αυτής της ενδόρρηξης. Οι πιο βαθιοί πυλώνες του συστήματος των ισχυρότερων χωρών του κόσμου, και πρώτα από όλους οι ίδιες οι ΗΠΑ, αλλά και των προχωρημένων εγχειρημάτων καπιταλιστικών ολοκληρώσεων όπως η Ε.Ε., βρίσκονται στη δίνη οξύτατων συγκρούσεων. Αναζητούν παράλληλα δρόμους συγκράτησης και περιορισμού της αποδυνάμωσης του δυτικού κόσμου σε μια απόπειρα ανάκτησης της παγκόσμιας ηγεμονίας.
Οι ΗΠΑ σπαράσσονται από μια τεράστια εσωτερική διαμάχη που παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις, εμπλέκοντας στη δίνη της το περιβάλλον και τις επιλογές του νέου πρόεδρου με το «παλιό πολιτικό σύστημα» και τους οικονομικούς παράγοντες της χώρας. Η κατάληξη αυτής της αντιπαράθεσης, παρά τις ορατές αναδιπλώσεις του Ντ. Τραμπ, δεν μπορούν να προβλεφθούν. Ένας ιδιότυπος εσωτερικός διχασμός, στα όρια εμφύλιας αναταραχής, είναι υπαρκτός, καθώς στην αντιπαράθεσή εμπλέκονται τμήματα της κοινωνίας που στον Τραμπ αναγνώρισαν, ή νόμισαν πως θα εκφραστούν, πολιτικές και στοιχεία απάλυνσης από τις ακραίες συνέπειες, οικονομικές και κοινωνικές, της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Κατά ανάλογο τρόπο, η Ε.Ε αναζητά μέσα από τη διαφαινόμενη συμμαχία Μέρκελ – Μακρόν, μια νέα διευθέτηση συγκράτησης των φυγόκεντρων τάσεων που τη μαστίζουν. Αναζητείται μια νέα ευρωπαϊκή εμβάθυνση με άξονες την κοινή οικονομία και εξωτερική πολιτική και άμυνα, σε απάντηση της ενδυνάμωσης του πόλου των κρατών του Βίσεγκραντ που όλο και πιο πολύ ρέπουν στους αμερικάνικους σχεδιασμούς και ιεραρχήσεις στη περιοχή.
Μέσα σε αυτόν τον διαιρεμένο κόσμο, απουσιάζει ένα σχέδιο που να συνενώνει όλες τις δυνάμεις όπως πριν. Η μονοπολικότητα αμφισβητείται και η ρευστότητα αυξάνει όσο ποτέ πριν.
Τάση για πόλεμο
Η δυτική εκστρατεία κατά τις «τρομοκρατίας» δεν οδήγησε σε έναν πιο ειρηνικό και ασφαλή κόσμο. Δίπλα στα παλιά μέτωπα, άνοιξαν καινούργια. Η Μέση Ανατολή συνεχίζει να διαλύεται, αναδεικνύονται νέες εστίες αντιπαράθεσης. Η διαμάχη στην Ουκρανία και η περικύκλωση της Ρωσίας από τη δυτική συμμαχία, απειλεί να ανατινάξει την ειρήνη για άλλη μια φορά στην Ευρώπη. Οι απειλές πυρηνικής αναμέτρησης στην Κορεατική χερσόνησο απειλεί ολόκληρη την περιοχή του Ειρηνικού. Την ίδια στιγμή, η επιθετικότητα περιφερειακών δυνάμεων (Ισραήλ, Τουρκία) και η διαμόρφωση όρων αστάθειας σε άλλες περιοχές (για παράδειγμα, Ινδία, Πακιστάν) φέρνει την παγκόσμια ειρήνη μπροστά σε τεράστιους κινδύνους.
Αν τις τελευταίες δεκαετίες οι πολεμικές συγκρούσεις γίνονταν κυρίως μέσω αντιπροσώπων, οι σύγχρονες εξελίξεις όλο και πιο πολύ οδηγούν σε αντιπαράθεση απευθείας τις μεγάλες δυνάμεις. Ακόμα και αν εκτιμήσουμε ότι καμιά από αυτές δεν επιθυμεί, αυτή την στιγμή, μια παγκόσμια σύρραξη, πόσο ήσυχοι μπορούμε να είμαστε με τη αίσθηση ότι τελικά θα επικρατήσει η «λογική» και δεν θα αποφευχθεί ένα ατύχημα ή μια προβοκάτσια;
Η ιστορία της ανθρωπότητας βεβαιώνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού.
