Η τελευταία πράξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Κρήτη – Από τη γερμανική στην… αγγλογερμανική κατοχή
Του Ηλία Χαρίτου*
Αυτές τις ημέρες η Ευρώπη γιορτάζει την ήττα του ναζισμού. Στις 8 Μαΐου 1945 ο εκπρόσωπος της Βέρμαχτ, στρατάρχης Κάιτελ, υπέγραψε την άνευ όρων παράδοση των ναζιστικών στρατευμάτων στην Ευρώπη. Νωρίτερα, στις 30 Απριλίου 1945, την ημέρα της εισόδου των Σοβιετικών στο Βερολίνο, είχε αυτοκτονήσει ο Αδόλφος Χίτλερ στα υπόγεια της Καγκελαρίας ενώ η σημαία του Κόκκινου Στρατού κυμάτιζε το ίδιο βράδυ στο κτίριο του γερμανικού κοινοβουλίου, Ράιχσταγκ. Αργότερα, το 1946, μετά τη Δίκη της Νυρεμβέργης, ο στρατάρχης Κάιτελ θα απαγχονιστεί ως εγκληματίας πολέμου, συνέπεια της «άνευ όρων» παράδοσης που υπέγραψε.
Στη Ρωσία, την 9η Μαΐου, γιορτάζεται η ημέρα της νίκης. Το τέλος του μεγάλου πατριωτικού πολέμου. Οι Σοβιετικοί στρατιώτες επαναλαμβάνοντας τον άθλο του ρωσικού αυτοκρατορικού στρατού εναντίον του Ναπολέοντα, κατάφεραν να αναστρέψουν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γράφοντας το επικό νούμερο θυσίας των είκοσι επτά εκατομμυρίων νεκρών.
Από τότε, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, η Δύση ζούσε με το φόβο ότι την επόμενη φορά ο Κόκκινος Στρατός θα έφτανε μέχρι τον Ατλαντικό, ενώ οι ηττημένοι Γερμανοί βίωναν το στίγμα της συλλογικής ευθύνης για τα απίστευτα εγκλήματα που συντελέστηκαν, με την ανοχή και στήριξη του γερμανικού λαού (G. Aly: Το λαϊκό κράτος του Χίτλερ).
«Απορώ γιατί η γενιά του πατέρα μου δεν αυτοκτονεί μαζικά», αναρωτιέται ο φοιτητής της Νομικής Σχολής της Χαϊδελβέργης, παρακολουθώντας μία δίκη εγκληματιών πολέμου το 1958, στο σενάριο της ταινίας Σφραγισμένα χείλη που χάρισε το Όσκαρ στην Kate Winslet, το 2010.
Τον Μάιο του 1995, στον εορτασμό των πενήντα χρόνων της V.E. (Victory in Europe) Day το πανηγύρι ξεκίνησε στο Λονδίνο στις 8 του Μάη, μετακόμισε στο Παρίσι και ολοκληρώθηκε στη Μόσχα την επομένη. Το απόγευμα της 8ης Μαΐου πραγματοποιήθηκε μία εμβόλιμη γιορτή στο Βερολίνο, με τη συμμετοχή των τεσσάρων μεγάλων δυνάμεων. Παρευρέθησαν οι οικοδεσπότες, ο πρόεδρος της Γαλλίας, οι πρωθυπουργοί της Ρωσίας και της Βρετανίας και ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ. Για πρώτη φορά η Γερμανία γιόρταζε με τους νικητές. (X. Φλάισερ, Οι πόλεμοι της μνήμης).
Παππούδες και εγγόνια
Συνεπώς, αφού η Ιστορία ξαναγράφεται μέσα σε ένα χαζοχαρούμενο εορταστικό περιβάλλον, τα εγγόνια των μαχητών της Βέρμαχτ μάλλον δεν έχουν λόγο πλέον να είναι το ίδιο αυστηρά όσο οι πατεράδες τους, για τα αίσχη στα οποία συναίνεσαν, ανέχτηκαν ή συμμετείχαν οι παππούδες τους. Η οργή των γιων αντικαθίσταται, πλέον, από την κατανόηση των εγγονών.
Έγιναν όλα όσα έπρεπε για να επαληθευτεί το «κείμενο αποκαλυπτικής μελλοντολογίας» του Γιόζεφ Γκαίμπελς της 25ης Φεβρουαρίου 1945 (Μαρκ Μαζάουερ, Η αυτοκρατορία του Χίτλερ): «Η Γερμανία δεν θα βρίσκεται υπό εχθρική κατοχή το έτος 2000. Το γερμανικό έθνος θα είναι ο πνευματικός ηγέτης της πολιτισμένης ανθρωπότητας. Κερδίζουμε αυτό το δικαίωμα σε αυτό τον πόλεμο. Αυτή η παγκόσμια σύγκρουση με τους εχθρούς μας θα μείνει μόνο σαν άσχημο όνειρο στη μνήμη των λαών. Τα παιδιά μας θα ανεγείρουν μνημεία στους πατέρες και τις μητέρες τους για τα βάσανα που υπέφεραν, για τη στωική προσήλωση με την οποία τα άντεξαν όλα, για τη γενναιότητα που επέδειξαν, για τον ηρωισμό με τον οποίο αγωνίστηκαν, για την πίστη που έδειξαν προς τον Φύρερ τους και τα ιδανικά του σε δύσκολους καιρούς. Οι ελπίδες μας θα επαληθευτούν στον δικό τους κόσμο και τα ιδανικά μας θα είναι η πραγματικότητα».
Η τελευταία πράξη του πολέμου
Ένα περίεργο γεγονός που ίσως εξηγεί ενδιαφέρουσες πτυχές της Ιστορίας μέχρι τις ημέρες μας, είναι ότι η τελευταία πράξη του πολέμου στην Ευρώπη συνέβη στην Κρήτη, στις 10 Μαΐου του 1945, στη βίλα Αριάδνη, στην Κνωσό. Ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα οι Γερμανοί είχαν αποχωρήσει από τον Οκτώβριο του 1944, στην Κρήτη συμπτύχθηκαν στα Χανιά για να μην εγκαταλείψουν την οχυρή Σούδα. Ονειρεύονταν, καθώς φαίνεται, μία διχοτομημένη Κρήτη. Πόσο δίκιο είχε ο Νίκος Καζαντζάκης που στον Καπετάν Μιχάλη προτείνει στους Κρητικούς του 1866 να ρίξουν από μία πέτρα για να μπαζώσουν τη Σούδα, προκειμένου να γλιτώσουν, επιτέλους, από τους ξένους κατοχικούς στρατούς.
Κατά τον ιστορικό Anthony Beevor (Crete: the Battle and the Resistance) τον Μάιο 1945, οι Γερμανοί βρίσκονται πολιορκημένοι στα Χανιά, όταν ο Γερμανός στρατηγός Benthhag (Μπέντακ) λαμβάνει σήμα για να παραδοθεί στους Βρετανούς. Στο σπίτι του Ελ. Βενιζέλου, στη Χαλέπα, όπου στεγάζεται το γερμανικό στρατηγείο, τον επισκέπτεται στις 9 Μαΐου ο πληρεξούσιος αξιωματικός Denis Ciclitira, μαζί με τον Κώστα Μητσοτάκη που γνωρίζει γερμανικά. Με απόλυτη μυστικότητα την επόμενη ημέρα ο στρατηγός μεταφέρεται στο Ηράκλειο με αγγλικό αεροσκάφος που φτάνει στο Αεροδρόμιο του Μάλεμε.
Στη βίλα που έκτισε ο ανασκαφέας της Κνωσού, σερ Άρθρουρ Έβανς και χρησιμοποιήθηκε σαν στρατηγείο από τους Γερμανούς στην Κατοχή, υπογράφτηκε η άνευ όρων παράδοση των Γερμανών στην Κρήτη, τέσσερα χρόνια ακριβώς από τη Μάχη της Κρήτης, στο μακρόστενο δωμάτιο που χρησιμοποιούσε ο Έβανς για τραπεζαρία. Τους Βρετανούς εκπροσώπησε ο ταξίαρχος Kirwan, της 4ης μεραρχίας που κατέβηκε στην Αθήνα για να αντιμετωπίσει τον ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά (Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Δεκέμβριανά 1944, Η μάχη της Αθήνας).
Αγγλογερμανική… κατοχή
Ο Γερμανός στρατηγός όταν συνειδητοποίησε τι υπέγραψε, πάγωσε. Ωστόσο, κατά μία περίεργη συγκυρία οι Γερμανοί δεν παρέδωσαν τον οπλισμό τους. Η μυστικότητα της υπογραφής της γερμανικής παράδοσης και η πρωτοφανής απόφαση για τη διατήρηση του οπλισμού από τους ηττημένους Γερμανούς στρατιώτες της Βέρμαχτ, είχε να κάνει με το φόβο των Εγγλέζων μήπως καταλάβει τα Χανιά ο ΕΛΑΣ!
Έτσι ξεκίνησε στα Χανιά η αγγλογερμανική κατοχή. Οι Γερμανοί ένοπλοι υπό τις διαταγές των Εγγλέζων συνεισφέρουν στη διατήρηση της τάξης και στην αποτροπή των «κομμουνιστικών επιθέσεων».
Ο στρατηγός Μπέντακ περιγράφει, μετά από χρόνια, σε συνέντευξή του σε ελληνική εφημερίδα τους όρους της παράδοσης (Μάρω Δούκα, Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ). «Κατά τη συζήτηση για την συνθηκολόγησιν υποχρεώθη από τους Άγγλους να καταστείλει διά των όπλων τας επιθέσεις που εγίνοντο από οργανωμένας κομμουνιστικάς ομάδας. Θα μείνει τούτο εις την ιστορίαν του πολέμου ασφαλώς μοναδικό παράδειγμα: μια μεραρχία που έχει αναγκασθεί εις παράδοσιν να διατάσσεται από την νικήτριαν δύναμιν να διατηρήσει τα όπλα της δια να αντιμετωπίσει τας επιθέσεις ενός τρίτου!».
Τον Μάιο του 1945, ο Άγγλος ανταποκριτής της Ντέιλι Εξπρές περιγράφει από τα Χανιά απίστευτες εικόνες. Οι άντρες της γερμανικής φρουράς με κοντά χακί παντελονάκια, χακί μπότες, γεισωτούς σκούφους του Άφρικα Κορπς με το άσπρο, κόκκινο και μαύρο σήμα της Βέρμαχτ να πηγαινοέρχονται σαν να είχε σταματήσει ο χρόνος. Φορτηγά με το κίτρινο καμουφλάζ της ερήμου φορτωμένα με πάνοπλους νεαρούς ναζί. Τη γερμανική αστυνομία με κόκκινους και άσπρους δίσκους να καθοδηγούν την κίνηση των αυτοκινήτων. Τους Γερμανούς φρουρούς με τα λούγκερ στη μέση και τα ντουφέκια στον ώμο. Ο δημοσιογράφος κατάπληκτος καταλήγει στην ανταπόκρισή του ότι το σκηνικό είναι βγαλμένο από το Χόλιγουντ, όπου χιλιάδες κομπάρσοι συμμετέχουν σε ταινία με θέμα τον Ρόμελ στην έρημο.
Οι Γερμανοί στρατιώτες αποχώρησαν από την Κρήτη με πλοία στις 12 Ιουνίου 1945 με το σύνολο των προσωπικών ειδών τους, ένα μήνα μετά την παράδοση του Ράιχ.
Το μοναδικό ναζιστικό μνημείο στην Ευρώπη
Σε λίγες ημέρες, την 20ή Μαΐου, συμπληρώνονται εβδομήντα τέσσερα χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης. Ωστόσο, τρία χιλιόμετρα δυτικά από τα Χανιά, συνεχίζει να στέκει αγέρωχο το μοναδικό ναζιστικό μνημείο στην Ευρώπη. Το περίφημο γερμανικό πουλί (ή «το κακό πουλί της Κατοχής») που έστησαν οι αλεξιπτωτιστές της Βέρμαχτ μετά τη μάχη της Κρήτης και στο οποίο απέδωσε τιμές ο πρώτος κατοχικός «πρωθυπουργός» Τσολάκογλου. Ο θηριώδης αετός των αλεξιπτωτιστών που ήταν στην κορυφή του μνημείου καταστράφηκε από έναν κεραυνό κατά τη διάρκεια μίας έντονης καταιγίδας το χειμώνα του 2001.
Στα χρόνια της γενικής αμνησίας, τον Μάιο του 2005, κατά τον εορτασμό της Μάχης της Κρήτης, παρουσία του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Παπούλια, Γερμανοί βετεράνοι αλεξιπτωτιστές της Βέρμαχτ απαίτησαν να αποδώσουν φόρο τιμής στους νεκρούς συμμαχητές τους, στο Γερμανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο του Μάλεμε. Τους εμπόδισαν περίπου 70 ακτιβιστές, Έλληνες και Γερμανοί που διαδήλωσαν στην Κρήτη, υπερασπιζόμενοι την ιστορική μνήμη. Στα φυλλάδια που μοίρασαν έγραφαν ότι ήταν απαράδεκτο να πραγματοποιούν οι θύτες μνημόσυνα, την ώρα που τιμάται ο αγώνας του κρητικού λαού ενάντια στο φασισμό και κρατούσαν δίγλωσσα πλακάτ που καλούσαν τη Γερμανία να καταβάλει τις πολεμικές επανορθώσεις. Ήταν η απάντηση στην εύστοχη, κατά τον Χάγκεν Φλάισερ, «καλπάζουσα αμνησικακία» των ελληνικών κυβερνήσεων έναντι των Γερμανών εγκληματιών πολέμου.
* Ο Hλίας Χαρίτος είναι Πολιτικός Μηχανικός
