ΣΥΝΕΝΕΥΞΗ στον Σπύρο Παναγιώτου
Ο πρέσβης επί τιμή Περικλής Νεάρχου μίλησε στον Δρόμο για όλο το πλέγμα των κινδύνων που αντιμετωπίζει η χώρα σε Αιγαίο και Κύπρο. Αν και η συζήτησή μας έγινε με αφορμή τις πρόσφατες απειλές πολέμου της Τουρκίας, ουσιαστικά απλώθηκε σε όλο τα φάσμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων και στο ταραγμένο τοπίο της Μ. Ανατολής.
Έχοντας μεγάλη εμπειρία στο διπλωματικό πεδίο, ο Περικλής Νεάρχου αναφέρεται στις τουρκικές βλέψεις στην ευρύτερη περιοχή, στη στάση των δυτικών «συμμάχων» μας, αλλά και στις διαχρονικές επιλογές των ελληνικών κυβερνήσεων.
Η επιθετικότητας της Τουρκίας στο Ν.Α. Αιγαίο συνεχίζεται με οξύ τρόπο. Μετά την αμφισβήτηση της ελληνικότητας του Αγαθονησίου έχουμε, με επίσημη επιστολή στον ΟΗΕ, μονομερή ορισμό της υφαλοκρηπίδας που συνοδεύεται με casus belli. Πώς βλέπετε τις εξελίξεις;
Η Τουρκία έχει δυο σενάρια βασικά. Το πρώτο αφορά το Αιγαίο καθαυτό. Κατά την τουρκική αντίληψη, από τις ακτές της Ρόδου και ανατολικά, δεν είναι Αιγαίο, είναι Ανατολική Μεσόγειος –όπως το λέει- και γι’ αυτόν τον λόγο τα διαχωρίζει κι έχει ένα χωριστό σενάριο για την κάθε περίπτωση. Στο Αιγαίο από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, και συγκεκριμένα από το 1996, ο Ναύαρχος Ερκαγιά, επικεφαλής τότε του τουρκικού στόλου, είχε εφεύρει την ιστορία των γκρίζων ζωνών. Είχε αναθέσει σε μία ομάδα ειδικών να βρουν δήθεν αμφισβητούμενης κυριότητας νησίδες και βραχονησίδες του Αιγαίου, για να προωθήσει διεκδικήσεις σε αυτές. Με βάση αυτό έφτιαξαν διάφορες λίστες. Μια λίστα 185 νησιών, άλλη 800 βραχονησίδων και πρόσφατα με 18 νησιά. Σήμερα διεκδικούν το Αγαθονήσι. Επικεντρώνονται σε ένα σημείο για να προετοιμάσουν διπλωματικά και να προβάλουν στη Διεθνή Κοινή Γνώμη ότι, τάχα, δεν παραβιάζουν αυτοί το Διεθνές Δίκαιο, αλλά η Ελλάδα έχει καταλάβει 18 νησίδες που είναι τουρκικές. Και δυστυχώς αυτό είναι πια επίσημη τουρκική θέση. Γνωρίζετε ότι διατυπώθηκε διαδοχικά από τους υπουργούς αμύνης, ευρωπαϊκών υποθέσεων και εξωτερικών. Άρα, το θέμα είναι πάρα πολύ σοβαρό. Κι αν δει κανείς τον κατάλογο των δήθεν τουρκικών νησίδων, μιλάμε ακόμα και για νησίδες νότια της Κρήτης, για νησίδες έξω από το Ηράκλειο και τη Σητεία, στο κεντρικό Αιγαίο, τις Κυκλάδες και στο Ανατολικό, βεβαίως, Αιγαίο. Δηλαδή, η Τουρκία δημιουργεί ένα πρόσχημα για να συγκαλύψει τις επιθετικές της δραστηριότητες και βλέψεις που δεν είναι άλλες από την ανατροπή του status quo στο Αιγαίο και την προώθηση είτε του συνεταιρισμού είτε της διχοτομήσεως του Αιγαίου στον 25ο μεσημβρινό.
Το δεύτερο σενάριο αφορά την ΑΟΖ από το Καστελόριζο μέχρι την Κύπρο. Οι Τούρκοι είναι πάρα πολύ προσεχτικοί και αποφεύγουν να κάνουν λόγο για ΑΟΖ. Μιλούν μόνο για υφαλοκρηπίδα και προβάλλουν τις γνωστές θεωρίες τους, ότι τάχα τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, δεν δέχονται τις συμφωνίες του Διεθνούς Δικαίου και προβάλλουν ειδικότερα τη θεωρία ότι εκτός των χωρικών υδάτων δεν υπάρχει τίποτε άλλο και ότι η υφαλοκρηπίδα στην περιοχή είναι προέκταση του ηπειρωτικού όγκου της Τουρκίας, η οποία προεκτείνεται μέχρι να συναντήσει την υφαλοκρηπίδα της Αιγύπτου. Αντιλαμβάνεστε ότι διαμορφώνεται μία πολύ επικίνδυνη κατάσταση, γιατί τώρα δεν μένουν μόνο στα λόγια. Αρχικά προσπάθησαν, και λυπάμαι να πω μέχρι τώρα επιτυχώς, να εμποδίσουν την Ελλάδα να εφαρμόσει στην πράξη το διεθνές θαλάσσιο δίκαιο, δηλαδή να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα. Προέβαλαν πάλι την απειλή πολέμου και δυστυχώς η Ελλάδα τότε, στα μέσα κυρίως της δεκαετίας του ’90, με τον κ. Σημίτη και τον Γ. Παπανδρέου, έκαναν τη μεγάλη στροφή στην ελληνική εξωτερική πολιτική. Έκαναν χρήση του μύθου ότι με τον εξευγενισμό θα λύσουμε και θα καταστήσουμε ευρωπαϊκά τα προβλήματα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος. Μέσα στο μάκρος των χρόνων βλέπουμε πώς έχουν εξελιχθεί τα πράγματα και ποια είναι η πραγματικότητα.
Για ποιο λόγο η Άγκυρα επιλέγει την συγκεκριμένη στιγμή να θέσει με οξύτητα τις διεκδικήσεις της;
Η Τουρκία επείγεται να δράσει γιατί σε διαφορετική περίπτωση θα την αφήσουν πίσω οι εξελίξεις. Ποιες είναι αυτές οι εξελίξεις; Πρώτα απ’ όλα είναι η συμφωνία για τον East Net. O East Net είναι ο αγωγός φυσικού αερίου από την Α. Μεσόγειο προς την Ευρώπη. Έχει επιτευχθεί συμφωνία καταρχήν μεταξύ Ελλάδος, Ισραήλ, Κύπρου και Ιταλίας με τη συμπαράσταση της Ε.Ε. για μερική χρηματοδότηση. Άρα, ο αγωγός αυτός παίρνει σάρκα και οστά. Η Τουρκία διεκδικεί όχι μόνο να συμμετάσχει στα ενεργειακά κοιτάσματα της Αν. Μεσογείου αλλά να γίνει και η μεταφορά τους μέσω Τουρκίας. Οπότε αυτή η εξέλιξη την ενοχλεί αφάνταστα γιατί την παρακάμπτει και αυτό έχει γεωπολιτικές συνέπειες. Κατά δεύτερο, προσπαθεί να στήσει ένα δεύτερο διαπραγματευτικό τραπέζι, ή -αν θέλετε- να βάλει το ξίφος πάνω στο διαπραγματευτικό τραπέζι στην Κύπρο. Εκεί επιχειρεί να εκβιάσει τις εξελίξεις για να πάρει εκ των προτέρων ικανοποίηση στο θέμα του φυσικού αερίου στην Κύπρο. Η Τουρκία παίζει σε αδρές γραμμές ως εξής: θέλει τον πλήρη γεωπολιτικό και στρατηγικό έλεγχο της Κύπρου και βεβαίως θέλει την αρπαγή των ενεργειακών πηγών που βρίσκονται στην ΑΟΖ της ελεύθερης Κύπρου με προσχήματα ότι υπάρχουν Τουρκοκύπριοι που έχουν δήθεν ίσα δικαιώματα, παρά το γεγονός ότι έχουν καταλάβει και κατέχουν παράνομα το Νησί. Παράλληλα, αμφισβητεί την ΑΟΖ με βάση τη θεωρία ότι είναι νησί, αλλά έχει ας πούμε μόνο χωρικά ύδατα το πολύ 12 μίλια και βεβαίως αμφισβητεί ιδιαίτερα το οικόπεδο 6 που βρίσκεται ακριβώς στη νοητή γραμμή που ενώνει την ελληνική ΑΟΖ με την αιγυπτιακή και στο σημείο όπου συναντώνται οι ΑΟΖ της Κύπρου και της Ελλάδος. Θέλει, λοιπόν, να διεμβολίσει δυναμικά αυτή την κατάσταση. Βεβαίως περιμένουμε να δούμε εάν θα τολμήσει στην πράξη να το κάνει. Να επιχειρήσει να διακόψει, για παράδειγμα, τις εργασίες και να χαλάσει τα σχέδια και τις συμβάσεις της Κύπρου με τις πολυεθνικές για την αξιοποίηση του φυσικού αερίου.
Δίπλα σε αυτά, διαφαίνονται δυσμενείς εξελίξεις για τα συμφέροντα της Τουρκίας στη Μ. Ανατολή και κυρίως στα μέτωπα της Συρίας και του Ιράκ. Αυτό σημαίνει ότι θα στρέψει το ενδιαφέρον της δυτικά, πιο επιθετικά από πριν;
Δεν πρέπει να προβάλλουμε αυτήν την ιδέα ότι θα χάσω εκεί και θα κερδίσω εδώ, ως αντιστάθμισμα. Όχι. Η Τουρκία έχει βλέψεις και εδώ και εκεί. Εκεί προς το παρόν δεν έχει ελπίδα να προωθήσει δυναμικά τις βλέψεις της, όπως ήλπιζε στην αρχή. Η παρέμβαση της Ρωσίας στη Συρία ματαίωσε τα σχέδιά της, η μεταστροφή που έγινε μετά εκ των πραγμάτων έδειξε τα όριά της. Η Τουρκία δεν μπόρεσε ούτε στη Συρία, ούτε στο Ιράκ να επιτύχει τους στόχους της, οπότε τώρα προσπαθεί και ελπίζει στην ένταση μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας. Ελπίζει ότι έτσι ίσως κατορθώσει να αποκτήσει έναν ρόλο. Ο στόχος της είναι να ελέγξει τη Β. Συρία και να μην επιτρέψει τη δημιουργία μιας αυτόνομης κουρδικής περιοχής που μπορεί να συνδεθεί με την ιρακινή και να είναι ο πυρήνας ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. Αυτός είναι ο κίνδυνος. Όσο κι αν προσπαθεί κι αν εκβιάζει, δεν έχει πείσει την αμερικανική, ούτε βεβαίως και τη ρωσική πολιτική. Άρα, έχουν οριοθετηθεί οι φιλοδοξίες της. Και βεβαίως δεν θέλει ούτε η Ρωσία ούτε η Αμερική μια επέκταση της Τουρκίας στην περιοχή, είναι σαφές. Άρα, νομίζει τώρα η Τουρκία ότι έχει μία ευκαιρία στα δυτικά.
Την ίδια στιγμή η κατάσταση στο Αιγαίο και στην Αν. Μεσόγειο αποτελεί σταθερό στόχο. Η Τουρκία κατασκευάζει ισχυρό στόλο και αεροπορία. Θέλει με την αεροναυτική ισχύ να κυριαρχήσει στην Αν. Μεσόγειο και βεβαίως να μπει στη μοιρασιά, όπως λέει, του ενεργειακού πλούτου της Αν. Μεσογείου μέσα από την ΑΟΖ της Ελλάδος και της Κύπρου.
Η Κυπριακή ηγεσία πώς στέκεται απέναντι σε αυτούς τους σχεδιασμούς της Τουρκίας;
Όλα αυτά δείχνουν πόσο στοιχίζει και πόσο απροσάρμοστη ήταν η πολιτική της Κύπρου και η ακολουθούμενη σήμερα αυτοκαταστροφική πολιτική από τον πρόεδρο και από την ηγεσία των δύο κομμάτων, του ΔΗΣΥ και του ΑΚΕΛ. Ακολουθούν μία πολιτική που εάν την εξετάσει κανείς στην ουσία είναι συμπληρωματική της τουρκικής στρατηγικής. Οι δύο ηγεσίες, όχι όλοι αλλά πολλά στελέχη από αυτές, υποστηρίζουν ότι καταλύτης για να πειστεί η Τουρκία να αναζητήσει λύσεις στο Κυπριακό ήταν η προοπτική της ένταξης στην Ευρώπη. Η προοπτική αυτή έχει μπει στο περιθώριο, ουσιαστικά γιατί η ίδια η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται να ενταχθεί στην Ε.Ε., ενδιαφέρεται να έχει οικονομικές, γεωπολιτικές και διπλωματικές σχέσεις. Τώρα προβάλλουν την ιδέα ότι θα μπορούσε το φυσικό αέριο να αποτελέσει δέλεαρ για την Τουρκία. Αυτό είναι μία πάρα πολύ επικίνδυνη άποψη, που υποβάλλεται κυρίως από τους Βρετανούς και ελπίζω να μην επικρατήσει γιατί είναι μία πάρα πολύ επικίνδυνη παγίδα. Να συζητάμε, δηλαδή, την παραχώρηση προνομίων την στιγμή που η Τουρκία δεν ζητάει κάποια πράγματα περιθωριακά. Προβάλλει τη θεωρία, όπως άλλωστε και έναντι της Ελλάδος, ότι η Κύπρος δεν έχει ΑΟΖ. Θέλει να λυθεί το πρόβλημα του αερίου και να γίνει η εκμετάλλευση μετά τη λύση του Κυπριακού. Επιδιώκει την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την εγκαθίδρυση μιας διζωνικής ομοσπονδίας με ίσο πολιτικό καθεστώς μεταξύ των δύο μερών. Δηλαδή της μειοψηφίας και της πλειοψηφίας. Με απλά λόγια, την υποδούλωση της πλειοψηφίας στη μειοψηφία και μέσω αυτής στην Άγκυρα. Ζητά την εφαρμογή των τεσσάρων ευρωπαϊκών ελευθεριών και το θέμα της οριοθετήσεως της ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας να τεθεί εκ των υστέρων, μετά τη λύση. Οπότε, με τη συμπαράταξη του «συνιστώντος τουρκοκυπριακού κρατιδίου» η Άγκυρα θα μπορούσε να πάρει ό,τι θέλει στην Κύπρο. Αντιλαμβάνεστε ότι είναι πάρα πολύ επικίνδυνοι σχεδιασμοί.
Γι’ αυτόν τον λόγο ελπίζω ότι θα υπάρξει περισσότερο ψύχραιμη αντιμετώπιση στην Κύπρο και θα αντιληφθούν τους κινδύνους οι ηγεσίες αυτών των κομμάτων που παίζουν μια τέτοια ιδέα, γιατί η λύση που θέλει η Τουρκία είναι απλή. Τα θέλει όλα. Στη φάση αυτή, όπως έχουν τα πράγματα, η Κύπρος πρέπει να αναδιπλωθεί από αυτήν την επικίνδυνη και αυτοκαταστροφική πολιτική. Θα πρέπει να αναζητήσει νέα στρατηγική, σταδιακά να κάνει μία απαγκίστρωση για να υπερασπίσει την Κυπριακή Δημοκρατία. Αυτό είναι το βάθρο του αγώνα της Κύπρου και το ισχυρό της χαρτί. Διαφορετικά, ανοίγουν πολύ άσχημες προοπτικές για τον κυπριακό ελληνισμό.
Ποια στάση κρατούν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ σχετικά με τις βλέψεις της Τουρκίας προς το Αιγαίο;
Ας ξεκινήσουμε από την αμερικανική πολιτική που μας επηρεάζει και περισσότερο. Η προηγούμενη αμερικανική πολιτική επί Ομπάμα και Κλίντον, ήταν ότι η Τουρκία πρέπει να συμμετάσχει στα ενεργειακά κοιτάσματα της Αν. Μεσογείου. Ήταν σαφής αμερικανική θέση με κύριο εκφραστή την πρώην υφυπουργό Β. Νούλαντ. Αυτή η πολιτική βεβαίως είναι ολέθρια για εμάς, γιατί ακριβώς ορίζει ότι στην πλάτη της Κύπρου και της Ελλάδος θα συμμετάσχει η Τουρκία. Άρα, είναι μία απαράδεκτη θέση. Σε ό,τι αφορά την Ευρώπη. Η Ευρώπη έχει τα δικά της προβλήματα με τη μετανάστευση, έχει πρόβλημα με τις ενταξιακές προοπτικές της Τουρκίας. Δεν θέλει πλήρη ένταξη της Τουρκίας αλλά όπως έχουν έρθει τα πράγματα ούτε η Τουρκία θέλει.
Σήμερα δραστηριοποιείται πάρα πολύ έντονα ο βρετανικός παράγοντας, που ρυμουλκεί τον αμερικανικό. Στη Γενεύη επιχειρήθηκε να παγιδευτεί η ελληνική πλευρά για να δεχτεί μία λύση. Ευτυχώς αποφύγαμε αυτόν τον σκόπελο. Αλλά δεν σημαίνει ότι δεν θα επανέλθουν ή ότι δεν εργάζονται προς την ίδια κατεύθυνση. Δεν είδα να υπάρξει έντονη προσπάθεια από την ελληνική πλευρά επανεξετάσεως της αμερικανικής πολιτικής ούτε των σχεδιασμών της Βρετανίας να ρυμουλκήσουν την αμερικανική πολιτική στην παλιά βάση.
Γύρω από τα εθνικά θέματα και το Κυπριακό κρίθηκε η πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας αλλά και οι κυβερνήσεις που βρέθηκαν στη δίνη των εξελίξεων. Είμαστε και σήμερα σε μια τέτοια δίνη. Το κοινωνικό πρόβλημα συναντιέται με το εθνικό. Και η κυβέρνηση δεν έχει πολιτική ή νομίζει ότι με παραχωρήσεις στη Δύση θα εξασφαλίσει μία ισορροπία…
Αυτό είναι το πρόβλημα, ο Πλάτων το λέει καθαρά: «εμείς οι ίδιοι είμαστε αίτιοι γιατί ηττηθήκαμε». Το λέει ξεκάθαρα ότι από δικά μας σφάλματα, από δική μας κακή πολιτική χάνουμε. Η Κύπρος τώρα, αντικειμενικά, δεν είναι σε δύσκολη θέση. Μόνοι μας καθιστούμε τη θέση της ανίσχυρη. Παρά τις αντιδράσεις της Τουρκίας, η Κύπρος εντάχθηκε στην Ε.Ε. Τότε θα έπρεπε να ειπωθεί ότι ζητούμε τη λύση του Κυπριακού με βάση το διεθνές πλαίσιο και το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Με αυτές τις αρχές που εγγυώνται τα δικαιώματα όλων, χωρίς οποιαδήποτε διάκριση εθνική ή θρησκευτική και μέσα στο πλαίσιο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όταν διακυβεύεται η ίδια η ύπαρξή σου, δεν μπορείς να δίνεις σημασία στις πιέσεις και να θέτεις την ύπαρξή σου σε κίνδυνο.
Το ίδιο συμβαίνει και με την Ελλάδα. Βλέπουμε ότι κατά τα τελευταία χρόνια αποδυναμώθηκε. Πέρα από το οικονομικό πεδίο υπήρξε και μία χαλαρότητα στο θέμα της αντιμετώπισης της στρατιωτικής ισχύος της χώρας. Η στρατηγική ισορροπία δεν είναι θέμα ποσοτικό, είναι θέμα ποιοτικών επιλογών και συμμαχιών, με τις οποίες θα εξασφαλίζεται μία στοιχειώδης ισορροπία, γιατί αυτό είναι και το βάθρο για την ειρήνη. Εάν η Τουρκία πιστεύει ότι έχει το πάνω χέρι μπορεί εκ του ασφαλούς να εκβιάσει στρατηγικά την Ελλάδα. Άμα σου πάρουν, δηλαδή, τώρα την ΑΟΖ, το Αιγαίο ή την Κύπρο κι εσύ ως κυβέρνηση λες ότι τώρα κάνεις οικονομική πολιτική, γιατί έτσι λέει η τρόικα, αντιλαμβάνεστε ότι δεν είναι σοβαρά πράγματα.
Τριπλός κίνδυνος για την Ελλάδα
Έλλειμμα πολιτικής λοιπόν από την ελληνική πλευρά σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης και έντασης των γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων. Τι θα μπορούσε να γίνει;
Τώρα έχουμε δυστυχώς οικονομική κρίση, η οποία δεν είναι όπως αυτές που ξέραμε στο παρελθόν. Είναι μία εκθεμελιωτική κρίση, η οποία δεν έχει διέξοδο, δεν έχει προοπτική. Δεν είναι δυνατόν να συνεχίζουν για όγδοο χρόνο την ίδια πολιτική, να βυθίζεται η χώρα και να λέμε ότι ναι δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά. Ασφαλώς θα πρέπει να υπάρχει άλλος δρόμος και υπάρχει άλλος δρόμος. Όσο δύσκολος και να είναι, όταν αυτά τα οποία διακυβεύονται είναι τόσο μεγάλα. Έγραψα πρόσφατα ένα βιβλίο με τίτλο: Η Ελλάδα σε κίνδυνο. Και τι λέω σ’ αυτό το βιβλίο; Ποιος είναι ο κίνδυνος; Είναι τριπλός κίνδυνος. Πρώτα απ’ όλα ο οικονομικός. Άμα συνεχιστεί αυτή η ιστορία με την οικονομική κρίση καταστρέφεται κάθε βάση εθνικής οικονομίας και παραδίδεται η χώρα σε ξένα συμφέροντα.
Μετά υπάρχει μία ανεξέλεγκτη εισβολή ξένου προσωπικού στη χώρα, που στην ουσία ισοδυναμεί με έναν συγκεκαλυμμένο εποικισμό. Αλλάζει, δηλαδή, η χώρα δημογραφικά, κι αυτό διασυνδέεται με την οικονομία. Στην ουσία παίρνουν τον πλούτο της χώρας και φέρνουν φτηνό προσωπικό. Μετατρέπουν την Ελλάδα σε χώρο. Υπάρχει ακόμα ένα μέγα γεωπολιτικό θέμα στα Βαλκάνια. Υπήρξε μία ευκαιρία για τη Δύση και το ΝΑΤΟ να επέμβει, κατά της Γιουγκοσλαβίας, να αλλάξουν τις ισορροπίες. Και θέλουν τώρα να παγιώσουν αυτές τις ισορροπίες και να μην γυρίσει η ρωσική επιρροή. Και ένας τρόπος για να το κάνουν αυτό είναι και η μετάλλαξη των πληθυσμών και των χωρών. Επιδιώκουν να καταστρέψουν την ελληνορθόδοξη ταυτότητα της Ελλάδος γιατί αυτό θα βολεύει με τις νέες γεωπολιτικές ισορροπίες στα Βαλκάνια. Και βολεύει επίσης την Άγκυρα, και το επιδιώκει για δικούς της λόγους. Άρα είναι ένας άλλος μεγάλος κίνδυνος πολύ που πρέπει να δούμε.
Ο τρίτος κίνδυνος είναι ότι μέσα από αυτή την αποδυνάμωση θα τεθούν σε κίνδυνο και εδάφη. Από την Κύπρο, στο Καστελόριζο, στο Αιγαίο, στη Θράκη. Υπήρχε διαχρονικά αυτή η απειλή αλλά τώρα έχουμε μια αποδυνάμωση την οποία η Άγκυρα αντιμετωπίζεται ως παράθυρο ευκαιρίας.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; σημαίνουν ότι γρήγορα θα πρέπει να συσπειρώσουμε τον κόσμο, πρέπει να δούμε τι θα γίνει, να πάρουμε αποφάσεις και να ενισχύσουμε όσο μπορούμε τη θέση μας. Αυτό είναι και το θεμέλιο της ειρήνης.
