Εν κινήσει οι τεκτονικές μεταβολές της αμερικανικής αναδίπλωσης. Του Γιώργου Τσίπρα
Είναι η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ ανακοινώνουν στρατιωτική επέμβαση και κατόπιν συναινούν σε ειρηνική επίλυση, ενώ ο υπουργός Εξωτερικών Κέρι απέδωσε εύσημα στο συριακό καθεστώς για τη συμμόρφωση! Στο μεταξύ, σπάζοντας ένα ταμπού τριών δεκαετιών και πάνω, οι πρόεδροι των ΗΠΑ και του Ιράν συνομιλούν στο τηλέφωνο. Οι τρεις απ’ τους τέσσερις πυλώνες της αμερικανικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή (το Ισραήλ, η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία) είναι δυσαρεστημένοι από τις μεταβολές αυτές, ενώ οι σχέσεις της Ουάσιγκτον με το Κάιρο έχουν διαταραχθεί.
Το Ριάντ για πρώτη φορά στις σχέσεις του με τις ΗΠΑ εκφράζει τόσο ανοιχτά τις διαφωνίες του σε περιφερειακά ζητήματα. Τι συμβαίνει αλήθεια;
Οι πολιτικές μεταβολές που γέννησε η Αραβική Άνοιξη και η υποχώρηση των ΗΠΑ λόγω της οικονομικής κρίσης, δεν είναι ολόκληρη η εικόνα. Η ανάδυση περιφερειακών δυνάμεων καθώς και η ανάδυση άλλων παγκόσμιων δυνάμεων που επιτείνουν την υποχώρηση των ΗΠΑ, διεκδικώντας άλλωστε ρόλο και στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, αποτελούν έναν επίσης σημαντικό παράγοντα. Σύμφωνα με τον Emile Hokayem, αναλυτή του International Institute for Security, «η περιοχή θα ενεργεί στο εξής πολύ περισσότερο από δικού της. Οι Αμερικανοί θα έχουν μεγάλες δυσκολίες».
Προσέγγιση ΗΠΑ – Ιράν
Παρά τις τυμπανοκρουσίες για την αμερικανο-ρωσική συνεργασία στο ζήτημα της Συρίας, ο Ομπάμα δεν έχει συνομιλήσει για το καυτό αυτό ζήτημα με τον Ρώσο ομόλογό του ούτε μία φορά εδώ κι έναν μήνα, από την παγερή συνάντηση του G20 στην Πετρούπολη, ενώ για το ίδιο ζήτημα συνομίλησε με τον Ιρανό ομόλογό του μετά από 34 χρόνια ανύπαρκτων διπλωματικών σχέσεων. Η αντίστιξη αυτή δηλώνει την πραγματική ροπή των πραγμάτων κάτω από τα επιφαινόμενα. Σύμφωνα με τον Tom Curry, δημοσιογράφο του NBC News, ο Ομπάμα με τη συμφωνία για τη Συρία ελπίζει για «διπλωματική λύση στο πρόβλημα της πυρηνικής φιλοδοξίας του Ιράν».
Χωρίς η Τεχεράνη να παύει να αποτελεί βασικό γεωπολιτικό αντίπαλο της Ουάσιγκτον στην περιοχή, έχουν και οι δυο πλευρές λόγους για προσέγγιση. Το Ιράν γιατί, ευρισκόμενο σε στασιμοπληθωρισμό, έχει αρχίσει να νιώθει τις συνέπειες των κυρώσεων. Ωστόσο, και ο προηγούμενος «μεταρρυθμιστής» πρόεδρος, ο Χαταμί (1997-2005), είχε προσπαθήσει ανεπιτυχώς να προσεγγίσει την Ουάσιγκτον. Τη διαφορά λοιπόν δεν την κάνει ο «μεταρρυθμιστής» Ροχανί, την κάνει η στροφή των ΗΠΑ. Οι τελευταίες έχοντας «γονατίσει» στην περιοχή έχουν συμφέρον μέσω της συντεταγμένης αναδίπλωσης να περισώσουν την επιρροή τους. Σε αντίθετη περίπτωση, παίρνουν το ρίσκο να γεμίσουν τα κενά της υποχώρησης οι ανταγωνιστές τους, κάτι που είναι αρνητικότερο από τα αρνητικά της προσέγγισης με την Τεχεράνη. Η τελευταία έχει λόγο για το αύριο του Ιράκ, για το αύριο του Αφγανιστάν όπως και για άλλα ζητήματα, ώστε με δεδομένη τη μειωμένη ισχύ της υπερδύναμης η αναχαίτιση του Ιράν ίσως περνά τακτικά μέσα από τη συνεννόηση μαζί του και όχι την ευθεία σύγκρουση. Άλλωστε, δίαυλοι συνεννόησης υπήρξαν και με το παραπάνω τα προηγούμενα χρόνια για το σιιτικό Ιράκ.
Όλα του γάμου δύσκολα
Το «κλικ» αλλαγής στάσης του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που αφήνει να εννοηθεί πως συζητά πλέον τον εμπλουτισμό ουρανίου εντός του Ιράν, υπερβαίνει την κόκκινη γραμμή που θέτουν Ισραήλ και φιλο-ισραηλινό λόμπι στις ΗΠΑ. Το τελευταίο δυσανασχετεί γενικότερα για την προσέγγιση με το Ιράν, το ίδιο και οι Ρεπουμπλικάνοι (με τους οποίους οι σχέσεις είναι στο χειρότερο σημείο) αλλά και η Σαουδική Αραβία.
Συνεπώς, μαζί παρμένες όλες οι αντιδρώσες δυνάμεις δεν είναι αμελητέες και υπονομεύουν τις προοπτικές της αμερικανο-ιρανικής προσέγγισης. Ήδη δέκα γερουσιαστές και από τα δύο αμερικανικά κόμματα δημοσίευσαν επιστολή στον Ομπάμα προειδοποιώντας τον εναντίον του Ιράν. Αν η προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν τελικά πραγματοποιηθεί, θα πρόκειται για το δεύτερο μεγάλο γεωπολιτικό σοκ για το Τελ Αβίβ μέσα σε λίγα χρόνια, μετά την Αραβική Άνοιξη. Στο Ισραήλ έγινε άλλωστε η πρώτη επίσκεψη Κέρι μετά τη συμφωνία για τη Συρία. Οι φωνασκίες Νετανιάχου την επομένη της εκλογής Ροχανί πως δεν διαφέρει σε τίποτα από τον Αχμαντινετζάντ, αδυνατούν να αποτρέψουν την αμερικανική ηγεσία από μια στροφή ανάγκης. Το Τελ Αβίβ θα αναγκαστεί να ξανασχεδιάσει τη στρατηγική του, τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ ή κάποια προβοκάτσια.
Το Ριάντ δέχτηκε και αυτό διπλή ψυχρολουσία με τη μη-επέμβαση στη Συρία και τη διαφαινόμενη προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν – και δεν το κρύβει καθόλου. Βέβαια στην Αίγυπτο των στρατηγών η Σαουδική Αραβία συνεννοήθηκε μάλλον περισσότερο με τη Ρωσία παρά με τις ΗΠΑ. Αν το Ριάντ είχε δυσαρεστηθεί από την επίσκεψη Μόρσι στην Τεχεράνη, την πρώτη Αιγύπτιου προέδρου μετά την ιρανική επανάσταση του 1979 και αντέδρασε με την ανατροπή Μόρσι, έχει πολύ σοβαρότερους λόγους να δυσαρεστηθεί από την προσέγγιση των ίδιων των ΗΠΑ.
Τέλος, η Τουρκία, σε ψυχρότητα έτσι κι αλλιώς με το Ισραήλ εδώ και χρόνια, και σε ρήξη και με τη Σαουδική Αραβία από το περασμένο καλοκαίρι, δεν έχει τελευταία πολύ καλές σχέσεις ούτε με τις ΗΠΑ και γεύτηκε τη μεγαλύτερη απογοήτευση απ’ όλους από τη μη-επέμβαση στη Συρία. Η ανακοίνωση της αγοράς κινεζικού αντι-αεροπορικού συστήματος αξίας 3 δισ. δολαρίων όταν οι ΗΠΑ συναινούσαν στη ματαίωση της επέμβασης μάλλον δεν ήταν τυχαία, και σίγουρα δεν άρεσε στις ΗΠΑ. Ούτε βέβαια και στην Άγκυρα αρέσει η εξέλιξη στην οποία αφού η Τουρκία χαράμισε για τα μάτια των ΗΠΑ το προηγούμενο «ειδύλλιο» με την Τεχεράνη, η προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν περιορίζει τώρα επιπλέον τους ρόλους που θα μπορούσε να αναλάβει η Άγκυρα…
Ο κομπάρσος Ελλάδα
Τουρκία και Ισραήλ, οι δυο χώρες με τις οποίες η Ελλάδα έχει περισσότερη «επαφή», αναγκαστικά με την πρώτη, κατ’ επιλογή με τη δεύτερη, τσουρουφλίστηκαν αμφότερες από την Αραβική Άνοιξη και τις αλυσιδωτές εξελίξεις που έχει προκαλέσει. Η Ελλάδα δεν τσουρουφλίστηκε αλλά και δεν κέρδισε τίποτα, όπως θα ήταν «λογικό». «Ουτοπικά», μια άλλη Ελλάδα, μια Ελλάδα δύναμη ειρήνης, αντι-ηγεμονισμού, δημοκρατίας και φιλολαϊκής πολιτικής, θα συγκέντρωνε πολλαπλούς όρους να επωφεληθεί από τις ανατροπές και να τις ευνοήσει. Η υπαρκτή, θλιβερή Ελλάδα επιμένει σε μια πολιτική κομπάρσου χωρίς δικό του πολιτικό ρόλο και λόγο. Και δεν φταίει το μνημόνιο γι’ αυτό…
