Μέρος ΙΓ΄ (τελευταίο)
Δείτε τα προηγούμενα: Μέρος Α΄, Β΄, Γ΄, Δ’, Ε’, ΣΤ’, Ζ’, H’, Θ΄, Ι’, ΙΑ΄, ΙΒ’
Ο Νίκος Ζαχαριάδης, την πρώτη μέρα του 1962, στέλνει επιστολή στην Εισαγγελία της Αθήνας, με κοινοποίηση στην Κ.Ε. του ΚΚΣΕ, ζητώντας την άδεια να γυρίσει στην Ελλάδα για να δικαστεί. Διαπιστώνοντας ότι η επιστολή κάπου «παράπεσε» και δεν έφτασε στον παραλήπτη της, αποφασίζει να παραδώσει ο ίδιος, ιδιοχείρως, στις 9 Μαρτίου, αντίγραφό της στην Ελληνική Πρεσβεία της Μόσχας. Με αναφορά σ’ αυτό το γεγονός, αρχίζει το γράμμα που στέλνει στο ΚΚΣΕ, τρεις μέρες αργότερα, από το Μποροβιτσί, για να υπερασπιστεί τον Αλέξη Πάρνη και να εκφράσει την απόλυτη αντίθεσή του «στη στάση που κρατούν απέναντι στον Α. Πάρνη όχι μόνο οι ηλίθιοι στο Βουκουρέστι (σημ.: έδρα της ηγεσίας του ΚΚΕ), αλλά και οι Σοβιετικοί παράγοντες». Επισημαίνει τις τρικλοποδιές που μηχανεύονται σε βάρος των έργων, την αγωνιστική διαμόρφωση και το ταλέντο του συγγραφέα. Επίσης αποκαλύπτει ότι με τον συνεχή κατατρεγμό του Πάρνη «έφτασαν κάποιες εποχές που αυτός και τα παιδιά του πείνασαν».
Ο Ζαχαριάδης δεν γράφει με μισόλογα, ούτε χαρίζεται σε κανένα. «Ο Κουίσινεν (σημ.: Φινλανδός, μέλος του Π.Γ. του ΚΚΣΕ που πρωτοστάτησε στην καθαίρεσή του) έχει αρπαχτεί από τις νεκρές ψυχές (σημ.: αναφορά στο ομώνυμο έργο του Γκόγκολ για τους τσαρικούς γραφειοκράτες) πασχίζοντας με τη στήριξή τους να στερήσει απ’ το ΚΚΕ όποιο τίμιο στοιχείο έχει απομείνει σ’ αυτό.» «Ο Πάρνης» γράφει «ποτέ δεν ήταν οπαδός του Ζαχαριάδη… Ουσιαστικά μας χωρίζουν με τον Πάρνη πολύ σοβαρές διαφωνίες. Όμως ο Πάρνης είναι παιδί του λαού μας, γέννημα θρέμμα ενός μεγάλου αγώνα. Η δίωξή του είναι έγκλημα». (Οι υπογραμμίσεις ίσως έχουν γίνει από τον σοβιετικό μεταφραστή του κειμένου από τα ελληνικά στα ρώσικα).
Ευθύς, άφοβος, επικεντρωμένος, ο Νίκος Ζαχαριάδης ρίχνει το βάρος του στη ζυγαριά για να καταγραφεί το γεγονός στα ανώτατα κλιμάκια με στόχο να σώσει τον Πάρνη από τα χειρότερα, έχοντας καλύτερη ενημέρωση από τον συγγραφέα που νιώθει ότι ροκανίζεται η θέση του και αντιδρά χωρίς, όμως, να γνωρίζει όλα όσα συμβαίνουν στα παρασκήνια και έρχονται σήμερα στην επιφάνεια μέσα από την ανακάλυψη του φακέλου «Αλέξης Πάρνης» στη Μόσχα.
Επιστολή Ζαχαριάδη για τον Πάρνη
Μποροβιτσί 12-3-1962
Προς την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ
Σύντροφοι!
- Σας πληροφορώ ότι ύστερα απ’ την διαπίστωση ότι το γράμμα μου στο Γενικό Εισαγγελέα της Αθήνας, (σας είχα στείλει αντίγραφο μαζί με τ’ ανάλογο ενημερωτικό σημείωμα την 1-1-1962), που το ταχυδρόμησα στην Ελληνική πρεσβεία της Μόσχας, δεν έφτασε στον παραλήπτη, υποχρεώθηκα στις 9 Μαρτίου τρέχοντος να πάω και να παραδώσω προσωπικά το σχετικό αντίγραφο στην Ελληνική πρεσβεία της Μόσχας. Περιμένω την απάντηση του Εισαγγελέα από την Αθήνα για να συνεχίσω τις ενέργειές μου στην ανάλογη κατεύθυνση, -έτσι όπως έχω εξηγήσει στο γράμμα της 1ης Γενάρη 1962.
2.Με την ευκαιρία θέλω να εκφράσω την απόλυτη αντίθεσή μου στη στάση που κρατάν απέναντι στον Α. Πάρνη όχι μόνο οι ηλίθιοι εκεί στο Βουκουρέστι, αλλά κι οι Σοβιετικοί παράγοντες.
Ο Πάρνης εδώ και πολύ καιρό καταδιώκεται και βρίσκεται σε καθεστώς απαγόρευσης. Δημιουργήθηκε ως συγγραφέας στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας για να ωριμάσει και να πετύχει τη γενική αναγνώριση στη Σοβιετική Ένωση. Το ταλέντο του είναι αδιαμφισβήτητο. Όμως τον καταδιώκουν γιατί αρνήθηκε να ταυτιστεί με την κλίκα των παραφρόνων που εδρεύει στο Βουκουρέστι. Έφτασαν κάποιες εποχές που αυτός και τα παιδιά του πείνασαν. Αργότερα η πίεση αλάφρωσε κάπως κι έτσι μπόρεσε και πάλι ν’ αποδείξει την αξία του. Όμως η κακή συμπεριφορά απέναντι του δεν άλλαξε. Ένα βιβλίο του έτοιμο να εκδοθεί έχει βαλτώσει. Και γενικά άρχισαν και πάλι να χειροτερεύουν οι συνθήκες γι’ αυτόν.
Εκεί στη Λευκορωσία έχουν κιόλας διακοπεί τα γυρίσματα μιας ταινίας με δικό του σενάριο, αν κι έχει υπογραφεί το νόμιμο συμβόλαιο κι έχει δοθεί η νόμιμη προκαταβολή. Οι Λευκορώσοι σύντροφοι του εξήγησαν ότι πήραν τη σχετική εντολή απ’ το γραμματέα της Κ. Ε. του ΚΚΣΕ σ. Πονομαριώφ που δήλωσε ότι δε θα πρέπει να στενοχωρούν τους Έλληνες συντρόφους, (εννοώντας την κλίκα του Βουκουρεστίου).
Ο διευθυντής του Μαλι Τεάτρ Τσαριώφ είπε στον Πάρνη, ότι υπάρχει κιόλας οδηγία απ’ την Κ.Ε. να σταματήσουν οι παραστάσεις του έργου «Νησί της Αφροδίτης». Δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι δεν καταλαβαίνετε τι πάτε να κάνετε.
Ο Κουίσινεν έχει αρπαχτεί απ’ τις νεκρές ψυχές πασχίζοντας με τη στήριξή τους να στερήσει απ’ το ΚΚΕ ό,τι τίμιο στοιχείο έχει απομείνει σ’ αυτό. Τάχα δε βλέπετε ότι η κλίκα Παρτσαλίδη-Κολιγιάννη οδηγεί το ΚΚΕ στο γκρεμό;
Εσείς τώρα θα πείτε ότι ο Ζαχαριάδης βάλθηκε να υπερασπίσει κάποιον οπαδό του. Σας πληροφορώ ότι ο Πάρνης ποτέ δεν ήταν οπαδός του Ζαχαριάδη. Μπορεί να θεωρεί ή απλά να τιτλοφορεί ως οπαδό τον εαυτό του, στα πλαίσια της διαμαρτυρίας ενός διανοούμενου που δε θέλει να συμφωνήσει μ’ όσα συμβαίνουν στο ΚΚΕ. Ουσιαστικά μας χωρίζουν με τον Πάρνη πολύ σημαντικές διαφωνίες. Όμως ο Πάρνης είναι παιδί του λαού μας, γέννημα θρέμμα ενός μεγάλου αγώνα και η δίωξή του είναι έγκλημα. Θέλετε να τον εξοντώσετε μόνο και μόνο για να λέτε αργότερα «νίβοντας τας χείρας» ότι «δείτε, εμείς κάναμε το σωστό!!». Όμως ο λαός μας και το ΚΚΕ δε θα συγχωρήσουν ποτέ ένα παρόμοιο έγκλημα. Μήπως νομίζετε ότι δε θα ‘ρθει ο καιρός να δώσετε λόγο για τον Πάρνη και γενικά το ΚΚΕ;
Ό,τι σας γράφω δεν είναι απλές κουβέντες. Είμαι αποφασισμένος να πραγματοποιήσω ότι έχω αποφασίσει μέχρι τέλους.
Με σεβασμό
ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ
Εν αγνοία του Πάρνη
Ο Αλέξης Πάρνης, σε όλο το μακρό του βίο, αγνοούσε εντελώς την ύπαρξη αυτού του γράμματος του Ζαχαριάδη προς το ΚΚΣΕ. Και δεν θα το μάθαινε ποτέ εάν ο Νίκος Παπαδάτος δεν έφερνε τον φάκελό του από τα σοβιετικά -νυν ρωσικά- αρχεία. Σήμερα, 57 χρόνια μετά! Αυτό ο Πάρνης το δέχτηκε ως μία μεγάλη αποκάλυψη, ένα μεγάλο δώρο, ως πλήρη δικαίωση από τον άνθρωπο στον οποίο πίστεψε και τον οποίο υπερασπίστηκε, συχνά με πολύ μεγάλο προσωπικό κόστος, αλλά με την ακλόνητη πεποίθηση ότι ήταν θέμα ήθους, δικαίου, αλληλεγγύης και συνέπειας. Η κατηγορηματική του δήλωση ότι «το γράμμα του Νίκου είναι για μένα σημαντικότερο από ένα βραβείο Νόμπελ» καταμαρτυρεί την αξία του. Με το γράμμα του Ζαχαριάδη, ο Αλέξης Πάρνης, στα 95 του, επισφραγίζει την αταλάντευτη στάση του, εφ’ όρου ζωής, κόντρα στις αυθαιρεσίες των ισχυρών. Ένα γράμμα καταχωνιασμένο σε ένα κιτρινισμένο φάκελο που έχει για τον συγγραφέα ασυγκρίτως μεγαλύτερη αξία από το βραβείο Νόμπελ με τις ανομολόγητες σκοπιμότητες και τα ουχί ευκαταφρόνητα λεφτά που το συνοδεύουν. Κι αυτό το γράμμα παρά λίγο δεν θα ανακαλυπτόταν ποτέ, γιατί κανένας από τους ιστορικούς και ερευνητές δεν είχε ενδιαφερθεί ή διανοηθεί να ψάξει για φάκελο του Πάρνη μέσα στον ωκεανό των ρώσικων αρχείων που σχετίζονται με την Ελλάδα και τους Έλληνες. Ο Πάρνης σχολιάζει με δέος το γεγονός ότι ο ίδιος ο Ζαχαριάδης δεν του μίλησε γι’ αυτό το γράμμα, παρ’ όλη τη στενή τους σχέση. «Δεν μου είπε τίποτα προφανώς γιατί δεν θα ήθελε να νομίσω ότι μου κάνει κάποια εκδούλευση ή χάρη» λέει ο Πάρνης προσπαθώντας να δώσει μια εξήγηση. «Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι ακριβώς εκείνο τον καιρό ο Νίκος ήταν σε πολύ μεγάλη φουρτούνα, μετά την επιστολή που παρέδωσε στην Ελληνική Πρεσβεία με την οποία ζητούσε να του επιτρέψουν να γυρίσει στην Ελλάδα για να του δοθεί η ευκαιρία στο δικαστήριο να εκθέσει αναλυτικά τις θέσεις και τις ευθύνες του». Στις 9 Μαρτίου 1962 παρέδωσε την επιστολή-αίτημα στην Ελληνική Πρεσβεία, στις 12 Μαρτίου έστειλε την επιστολή υπεράσπισης του Πάρνη στο ΚΚΣΕ! Δικαιολογημένα ο Πάρνης μένει εκστατικός. Ο ηγέτης και φίλος, ό,τι και να περνάει ο ίδιος, δεν ξεχνάει τον σύντροφό του που αδικείται και απειλείται. Πιθανότατα, φοβάται ότι θα έχει τη μοίρα πολλών άλλων «ζαχαριαδικών» που εξορίζονται στη Σιβηρία και αλλού. Τελικά, τον Ιούνιο, ο ίδιος ο Ζαχαριάδης, με νέα αυστηρότερη τιμωρία από τους Σοβιετικούς, πήρε την άγουσα, από το Μποροβιτσί στη μακρινή Σιβηρία! Εκδικητική εξορία χωρίς επιστροφή, επ’ αόριστον! Εντωμεταξύ, η ελληνική κυβέρνηση είχε απορρίψει την αίτησή του και ο Γεώργιος Παπανδρέου κατηγορούσε τον Καραμανλή ότι «κατεδέχθη να αλληλογραφή με τον στυγνότερο εγκληματία της συγχρόνου Ελλάδος»!
Ο Πάρνης, έχοντας πλέον εξαντλήσει τα εφόδιά του, αναζητεί ατομική διέξοδο. Τα έργα του είναι πλέον με τη βούλα του ΚΚΣΕ αποκλεισμένα από παντού. Ακυρώνονται οι εκδόσεις και κατεβαίνουν οι παραστάσεις. Ο αποκλεισμός είναι πλήρης. Τότε, ζητάει από τις σοβιετικές αρχές την άδεια να επιστρέψει στην Ελλάδα. Στο φάκελό του περιλαμβάνεται με ημερομηνία 16 Ιουνίου 1962 μία αναφορά της οποίας ο συντάκτης ενημερώνει τους προϊστάμενούς του ότι ο Πάρνης ζήτησε από τον αναπληρωτή προϊστάμενο του Τμήματος Βοήθειας στους Πολιτικούς Πρόσφυγες σ. Καρπέεφ να συνδράμει για να εκδοθεί διαβατήριο προκειμένου να φύγει από τη Σοβιετική Ένωση, την οποία αυτός απέρριψε ως αναρμόδιος.
Και σ’ εκείνη την κρίσιμη στιγμή, που η κεντρική ύπατη εξουσία έχει λάβει τις οριστικές της αποφάσεις, εμφανίζεται ο από μηχανής θεός που «αρπάζει» τον Πάρνη, όπως πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια, κατά τον Ευρυπίδη, ο Ορέστης άρπαξε από την Κριμαία, την αδελφή του Αντιγόνη από τα χέρια των Ταύρων. Και απ’ αυτό το σημείο αρχίζει η επόμενη φάση της συναρπαστικής ζωής του Αλέξη Πάρνη…
Στέλιος Ελληνιάδης
Πρώτα σκιρτήματα στην πατρίδα
Εντωμεταξύ, υπάρχει και μια άλλη παράλληλη εξέλιξη, στην Ελλάδα. Ο Μικρασιάτης Ορφέας Οικονομίδης, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, αρχισυντάκτης του «Ριζοσπάστη» το 1929, με φυλακές και εξορίες, αυτός που διέσωσε και δημοσίευσε τον περίφημο λόγο του Άρη Βελουχιώτη στη Λαμία, σε μία σειρά άρθρων ταξιδιωτικού χαρακτήρα στην εφημερίδα «Τα Νέα», αναφέρεται στον άγνωστο στην Ελλάδα συγγραφέα που κάνει πετυχημένη καριέρα στη Σοβιετική Ένωση (30 Ιουνίου 1961). Το σχόλιο του για το «Νησί της Αφροδίτης» είναι ευνοϊκό στην εφημερίδα που έχει μεγάλη κυκλοφορία και επιρροή στα πολιτικά και πολιτιστικά πράγματα του τόπου. 
Ο Οικονομίδης, πατέρας του ιστορικού και συγγραφέα Φοίβου Οικονομίδη, είναι μάλλον ο πρώτος στην Ελλάδα που παρουσιάζει τον Πάρνη και την απήχησή του στην ΕΣΣΔ. Σε δημοσιογραφική αποστολή, στο τρένο από το Βελιγράδι προς της Μόσχα, ο Οικονομίδης γνωρίζεται με τον χορογράφο καθηγητή Ζαχάροφ που επιστρέφει στη Σοβιετική Ένωση από τουρνέ στη δυτική Ευρώπη. Μιλώντας για τους Έλληνες της ΕΣΣΔ, ο καθηγητής προτείνει στον Οικονομίδη να συναντηθεί με τον θεατρικό συγγραφέα, για το έργο του οποίου μιλάει όλη η Μόσχα. «Να μην αμελήσετε να δείτε στο θέατρο το «Νησί της Αφροδίτης» του συμπατριώτη σας Αλέξη Πάρνη. Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα θεατρικά έργα των τελευταίων ετών. Τα ίδια μου ανέφερε λίγες μέρες αργότερα και ο συγγραφεύς Μπορίς Πολεβόι: Το έργο του συμπατριώτη σας Αλέξη Πάρνη είναι από τα καλύτερα που ανέβασε η θεατρική σκηνή μας κατά τα τελευταία χρόνια. Πραγματικά», συνεχίζει στην ανταπόκρισή του ο Οικονομίδης «όλη η Μόσχα μιλούσε για την επιτυχία που εσημείωνε το «Νησί της Αφροδίτης» στα θέατρα. Λέω στα θέατρα, γιατί δεν υπάρχει σχεδόν σοβιετική πόλις που να μην παίχθηκε το έργο. Μπορεί να πει κανείς ότι από την Άπω Ανατολή έως τα ακραία δυτικά σύνορα της Σοβιετικής Ενώσεως κι από την Βαλτική έως την Μαύρη Θάλασσα εσημείωνε επιτυχία το έργο του Πάρνη. Παιζόταν στο Βλαδιβοστόκ, αλλά και στο Μινσκ, στο Νόβγκοροντ, αλλά και το Σταυροπόλ, στο Σμόλενσκ και στο Μπέλγκοροντ, αλλά και στο Τσερκάς και το Γκρόζνο, στο Στάλινγκραντ και το Γιαροσλάβ, αλλά και στο Σταλιναμπάντ και το Μπαρναούλ – παντού. Συνολικά το ανέβασαν 214 σοβιετικά θέατρα. Κι’ όμως, εξακολουθεί ακόμα να παίζεται, σημειώνοντας πρωτοφανείς πιένες. Ούτε ‘‘κομμουνιστικό’’, ούτε καν ‘‘αριστερό’’ μπορεί να θεωρηθεί το «Νησί της Αφροδίτης» του Πάρνη. Αφιερωμένο στην Κύπρο, δεν περιέχει καμιά ακρότητα και παρουσιάζει μόνον τον άνθρωπο από τις καλές και τις κακές πλευρές του. […]»
Το απόκομμα της εφημερίδας υπάρχει αυτούσιο στο σοβιετικό φάκελο του Αλέξη Πάρνη μαζί με σημείωμα του σοβιετικού αρμόδιου που υπογραμμίζει ορισμένα σημεία του ρεπορτάζ, ιδίως το «ούτε ‘‘κομμουνιστικό’’, ούτε καν ‘‘αριστερό’’», που μάλλον θεωρεί επιβαρυντικά για τον Πάρνη. Αλλά το σημείωμα του Α. Τοπόρικοφ είναι αρκετά μεταγενέστερο (1 Μαρτίου 1962). Φαίνεται ότι επιστρατεύτηκε στην πολεμική εναντίον του Πάρνη στην τελική φάση της εξουδετέρωσής του.
Στη συνέχεια, ο Κώστας Νίτσος δημοσιεύει στο έγκυρο περιοδικό «Θέατρο» το «Νησί της Αφροδίτης» προκαλώντας το ενδιαφέρον του θεατρικού κόσμου γι’ αυτόν τον άγνωστο συγγραφέα που έχει θέσει τον αγώνα των Κυπρίων στο καλλιτεχνικό προσκήνιο και έχει καταφέρει να διεγείρει το ενδιαφέρον εκατομμυρίων εργατών και διανοουμένων της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών.
Εξελίξεις στην Ελλάδα και τον Κόσμο
Ελλάδα, 1961
Εγκαθίσταται στη Ρόδο η «Φωνή της Αμερικής» για να εκπέμπει την ψυχροπολεμική προπαγάνδα της CIA στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Καραμανλής υπογράφει την πρώτη συμφωνία για τη σύνδεση της Ελλάδας με την ΕΟΚ. Ο υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ, όπως καταγγέλλει ο υπουργός Εξωτερικών του νησιού Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, αρνείται να ενισχύσει στρατιωτικά τη νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία. Στις εκλογές του 1961 ψήφισαν τα δέντρα και οι πεθαμένοι! Αλλά αυτός δεν είναι ο μόνος λόγος για την πτώση της ΕΔΑ στο 14,63% (24 έδρες) από το 24,42% (79 έδρες) που είχε πάρει το 1958. Οι Κ. Καραμανλής και Γ. Παπανδρέου είχαν συμφωνήσει, εκφράζοντας και τη βούληση των Αμερικάνων, να περιορίσουν την ΕΔΑ σε ποσοστό μικρότερο του 20%, ώστε να χάσει τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης για να κυριαρχούν «τα δύο εθνικόφρονα κόμματα» που θα μοιράζονται την εξουσία σπρώχνοντας στο περιθώριο την Αριστερά. Με το ΚΚΕ δέσμιο των σοβιετικών αναγκών και ηγεσία κατώτερη των περιστάσεων και με την ΕΔΑ να κατεβαίνει στις εκλογές με χαλαρή γραμμή σύμπλευσης με την Ένωση Κέντρου, η Αριστερά έχει δικαιολογίες αλλά και ευθύνες για την εκλογική της αποδυνάμωση και την ανάδειξη του δημαγωγού, φιλονατοϊκού και αντικομμουνιστή Παπανδρέου που λανσάρεται ως υπερασπιστής των λαϊκών συμφερόντων και εγγυητής των δημοκρατικών θεσμών. Σύμφωνα με την απογραφή, ο πληθυσμός της Ελλάδας είναι 8.388.553 άτομα εκ των οποίων 1.852.709 ζουν στην «περιφέρεια πρωτευούσης».
Ελλάδα, 1962
Ο Μακάριος απειλεί με διώξεις τους κομμουνιστές. Ο Ρώσος κοσμοναύτης Γκαγκάριν αποθεώνεται στην Αθήνα. Μπάχαλο στη Βουλή για τη νοθεία και στην Εκκλησία για τα πόστα. Αφού ανέτρεψαν τον αρχιεπίσκοπο Ιάκωβο οι ανταγωνιστές του, το εκκλησιαστικό δικαστήριο τον αθωώνει για ομοφυλοφιλία. Ο πρόεδρος Κένεντι αποκαλεί δημοκρατικές τις εκλογές νοθείας στην Ελλάδα. Με τις ευλογίες του δικτάτορα Φράνκο, πραγματοποιείται ο γάμος του διαδόχου Χουάν Κάρλος με την πριγκίπισσα Σοφία στην Αθήνα, με προίκα 9 εκατ. που επωμίζεται το ελληνικό δημόσιο. Στη χώρα κυκλοφορούν 107.000 αυτοκίνητα, πλην των στρατιωτικών, τα 70.000 στην Αττική. Η κυβέρνηση αποφασίζει να καταργήσει έκτακτα μέτρα ασφαλείας από τον καιρό του εμφυλίου, αλλά δεν αναγνωρίζει το ΚΚΕ ούτε παραχωρεί αμνηστία στους φυλακισμένους και εξορισμένους. Πολλά εγκαίνια σε δημόσια έργα και εργοστάσια από τον Καραμανλή. Αυξάνεται η βασιλική χορηγία από 11,5 σε 17 εκατ. δραχμές. Η κυβέρνηση ζητάει από τους εφοπλιστές να μην ναυλώνουν πλοία για την Κούβα. Πτώση του αναλφαβητισμού στο 17,7%. Φοιτητική αναταραχή για 15% στην Παιδεία και βίαιες συγκρούσεις οικοδόμων -και καπνοπαραγωγών στην Αιτωλοακαρνανία- με την αστυνομία. Στο δεύτερο συνέδριο, η ΕΔΑ ευθυγραμμίζεται με την πολιτική του Χρουστσόφ. Δίδεται χάρη στον Γλέζο από τον βασιλιά Παύλο. Για να μειώσουν την ανεργία, ξεκινούν νέο πελώριο κύμα μετανάστευσης που θα φτάσει τους 500.000 ως το τέλος της δεκαετίας. Μέχρι το 1976, μόνο στη Γερμανία έχουν εγκατασταθεί 623.300 γκασταρμπάιτερς απ’ την Ελλάδα!
Διεθνή, 1962
Οι Δυτικοί απορρίπτουν την πρόταση της ΕΣΣΔ να καταστεί το Δυτικό Βερολίνο ανεξάρτητο κράτος. Ξεσπάει το τεράστιο σκάνδαλο με τη «θαλιδομήδη» στη Γερμανία: 5.000 βρέφη έχουν ήδη γεννηθεί φρικτά παραμορφωμένα! Η Αλγερία κηρύσσεται ανεξάρτητη με δημοψήφισμα στη Γαλλία, αλλά οι συγκρούσεις με τους Γάλλους φανατικούς συνεχίζονται. Οι Σοβιετικοί διακόπτουν κάθε βοήθεια στην Κίνα. Πραξικόπημα στην Αργεντινή και το Περού. Δολοφονίες αγωνιστών στη Λατινική Αμερική και λαϊκές εξεγέρσεις. Διαρροή ραδιενέργειας από την πυρηνική δοκιμή των Γάλλων στη Σαχάρα. Μεγάλες αμερικάνικες δυνάμεις αποστέλλονται στο Βιετνάμ. Ο Νάσερ δηλώνει ότι η Αίγυπτος είναι σοσιαλιστική και εναντίον του ιμπεριαλισμού. Απαγχονίζεται στο Ισραήλ ο Άιχμαν. Κρίση των πυραύλων στην Κούβα και άμεση απειλή πυρηνικού πολέμου. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Κένεντι παροτρύνει τους Αμερικάνους να χτίσουν ατομικά καταφύγια. Ανεξαρτησία της Τζαμάικα και του Τρινιντάντ. Επεμβάσεις στο Κονγκό, απόπειρα δολοφονίας του Νκρούμα στην Γκάνα. Συνεχείς διαμαρτυρίες για τις φυλετικές διακρίσεις στις ΗΠΑ με νεκρούς και τραυματίες. Τα ίδια στη Νότια Αφρική. Πρωτοφανής εισβολή της γερμανικής αστυνομίας στα γραφεία του «Σπίγκελ» με συλλήψεις δημοσιογράφων και κατασχέσεις εγγράφων. Η επίσκεψη Τίτο στη Μόσχα θορυβεί τους Αμερικάνους.
