Οι τελευταίες εξελίξεις στον χώρο της παιδείας (συγχωνεύσεις/ καταργήσεις σχολείων και πανεπιστημιακών σχολών, απολύσεις, καταστολή) έχουν ως στόχο τη συνολική υποβάθμιση του δημόσιου σχολείου (τον ίδιο στόχο εξυπηρέτησε και η επιλογή των θεμάτων των πρόσφατων πανελλαδικών εξετάσεων) και την αποκοπή από αυτό ενός ολοένα αυξανόμενου τμήματος της νεολαίας.
Επειδή το ζήτημα της παιδείας είναι άρρηκτα δεμένο με το πρόγραμμα παραγωγικής ανασυγκρότησης που έχει ανάγκη η πατρίδα μας, δημοσιεύουμε, σήμερα, το πρώτο μέρος από το άρθρο του Κ.Ι. Δεσποτόπουλου, υφηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύθηκε στο τεύχος αριθ. 5/29.07.1945 του περιοδικού Ανταίος.
«Τα στοιχεία της παιδείας είναι τρία: αυτός που δέχεται την παιδεία, αυτός που ασκεί την παιδεία, και το περιεχόμενο της παιδείας. Και τα τρία όμως αυτά στοιχεία, και ο δέκτης, ο λειτουργός και το περιεχόμενο της παιδείας τυχαία μόνο ως τώρα και λειψά παρουσιάστηκαν στην ιστορία. Ελάχιστοι άνθρωποι, και όχι οι καλύτεροι κάθε φορά, δέχτηκαν την παιδεία. Ελάχιστοι πάλι από όσους θα μπορούσαν, και όχι οι καλύτεροι, άσκησαν την παιδεία∙ ακόμη και μέσα στους λίγους αυτούς και τυχαίους δασκάλους και μαθητές δεν έγινε να συναντήσουν πάντα οι μαθητές τους δασκάλους, που θα ταίριαζαν καλύτερα σ’ αυτούς∙ και έτσι το περιεχόμενο της παιδείας δεν ταίριαζε τις πιότερες φορές στις ανάγκες του μαθητή∙ προσδιορίστηκε τυχαία και αυτό από την τυχαία συνάντηση του Α μαθητή με το Β δάσκαλο. Ελάχιστες είναι οι ευτυχισμένες παιδευτικές συναντήσεις και είχαν άλλωστε κοσμοϊστορικές συνέπειες.
»Γενικά και οι εφαρμογές και οι θεωρίες της παιδείας παραμέλησαν ως τώρα τον πρώτον αυτόν παράγοντα της παιδείας, τον προσωπικό παράγοντα. Ενδιαφέρθηκαν μόνο για το περιεχόμενο της παιδείας, για τις κατευθύνσεις δηλαδή της παιδείας∙ και βέβαια αστόχησαν κρίσιμα κ’ εκεί. Γιατί οι κατευθύνσεις της παιδείας είναι ασύλληπτες χωρίς τη σχέση τους με τα πρόσωπα της παιδείας. Ώς τώρα ήταν ολωσδιόλου ιδιωτική κ’ έτσι ιστορικά επεισοδιακή η αντιμετώπιση της παιδείας. Δούλεψαν πάντα με προϋπόθεση τον τυχαίο μαθητή, δηλαδή τον νέο προ πάντων κι’ έτσι άπλαστο άνθρωπο, που έχει τον πόθο, και βέβαια και σχετική άνεση, να δεχθεί την παιδεία. Και μελέτησαν πώς θα πλαστεί ο άπλαστος αυτός, πώς θα μορφωθεί ο αμόρφωτος αυτός με την πλαστική επενέργεια των μορφών του πολιτισμού, των μορφών πνεύματος και ζωής, που υπάρχουν από την προηγούμενη ιστορική δημιουργία. Έτσι, και το πιο ωραίο υπόδειγμα στις κατευθύνσεις της παιδείας ως σήμερα είναι η λεγόμενη ανθρωπιστική παιδεία, που αξιώνει βασικά την «ανιδιοτέλεια» στη μόρφωση και ζητάει να διαπλάσει αρμονικά όλες τις δυνάμεις και όλες τις κλίσεις της ψυχής, έτσι όπως στο κλασσικό άγαλμα όλα τα καθέκαστα συγκλίνουν αρμονικά στην ιδέα του όλου.
»Όσο πρόκειται ορισμένοι απλώς άνθρωποι να δεχτούν την παιδεία, το παιδευτικό αυτό πρότυπο κρατάει τη σχετική αξία του. Εμείς όμως δεν μπορούμε να δεχτούμε μια ολιγαρχική παιδεία∙ εμείς παιδεία θεωρούμε αυτή που απλώνεται σε ολόκληρο το λαό, που φέρνει σε επαφή με τον πολιτισμό, κ’ έτσι σε πνευματική αυτενέργεια, και το τελευταίο χωριατόπαιδο. Έτσι, εμείς πρέπει να δούμε πιο υπεύθυνα, πιο πλατιά, συνολικά δηλαδή, την αποστολή της παιδείας. Για μας δεν είναι νοητή η ιδιωτική, η ιστορικά επεισοδιακή παιδεία∙ για μας άρτια και άξια παιδεία είναι μόνο η ιστορικά συνολική, η αληθινά καθολική παιδεία, αυτή δηλαδή που κατέχει και συνθέτει και όλους τους ανθρώπους κι’ όλους τους σκοπούς μιας ιστορικής εποχής. Για μας η παιδεία από ιδιωτική γίνεται καθολική. Για μας παιδευτικό ιδανικό δεν είναι π.χ. να πλάσομε ένα gentleman απλώς όπως μπορεί να είναι για ένα κολέγιο της Αγγλίας ή να πλάσομε ένα ψυχικά αρμονισμένο και πνευματικά αισθαντικό άνθρωπο, που να χαίρεται με τέχνη όλα τα ευγενικά και τα ωραία έργα και θέματα της ζωής. Η πολιτεία η αληθινή, σαν ιστορικά υπεύθυνη οργάνωση, σαν ο μέγας ψυχοπλάστης και μαζί ιστοριοπλάστης, έχει να καθορίσει τις κατευθύνσεις της παιδείας, και βέβαια της παιδείας ολόκληρου του λαού της, αφού αναλογισθεί κι’ αναμετρήσει όλες τις ανάγκες κι’ όλες τις αξίες κι’ όλες τις δυνάμεις του λαού της».
Συνεχίζεται
Ερανιστής: Γιώργος Τοζίδης
