Η 28η Οκτωβρίου 1940 μπορεί να χαρακτηριστεί, χωρίς καμία υπερβολή, ως μια από τις σημαντικότερες μέρες της ιστορίας του ελληνικού λαού. Μια μέρα ξεχωριστή γιατί εκφράζει, συμπυκνώνει και ενεργοποιεί μια παλλαϊκή-πανεθνική διάθεση και πνεύμα που σφραγίζονται από υπέρβαση, μέθεξη, πνευματική κατάσταση αντίστασης και ελευθερίας που σπάνια εκφράζονται στη ζωή ενός λαού.
Η ανάταση ενός λαού που επιλέγει την αντίσταση και την υπεράσπιση της πατρίδας απέναντι σε έναν εισβολέα, είναι ένα μεγάλο μάθημα. Ένα «ανώνυμο θαύμα» του λαού απέναντι σε «κόσμο χαλασμένο» της άρχουσας τάξης, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γιώργος Σεφέρης: «Ο λαός έκανε μόνος του αυτό που έκανε – μόνος του. Οι έξι μήνες του πολέμου ήταν δυο πράγματα ξεχωριστά. Από το ένα μέρος ένα άνθισμα, μια ανώνυμη ανάσταση• και από το άλλο μέρος ο καρκίνος της “Μπρετάνιας” (εννοεί το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», όπου συγκεντρώνονταν οι κυβερνητικοί και οι διπλωμάτες)».
Η «ανώνυμη ανάσταση», το «ανώνυμο θαύμα» που περιγράφει ο Σεφέρης μοιάζει να είναι πιο κοντά σε αυτό που συνέβη εκείνη την ημέρα και τους μήνες που ακολούθησαν. Ο αστικός κόσμος, «κόσμος χαλασμένος» κατά τον ποιητή ετοιμάζονταν να φύγει μακριά ή να συνθηκολογήσει. Η ηγεσία του ΚΚΕ σε μεγάλη δυσκολία και σε ταλάντευση, διασώθηκε από το γράμμα του Ζαχαριάδη, που προσανατόλισε σωστά. Το γράμμα αυτό γράφτηκε στις 30 Οκτώβρη και σε πολιτικό επίπεδο έκφραζε αυτό που αυθόρμητα και ενστικτωδώς έλεγε και ήδη πραγματοποιούσε ο λαός. Αυτό το «συμβόλαιο» με το λαό θα επιτρέψει να συμβάλλει το ΚΚΕ στο μεγαλείο του ΕΑΜικού κινήματος που σφραγίζει όλη την μετέπειτα ζωή του τόπου για πολλές δεκαετίες.
Σε κάθε περίπτωση η αγνόηση του λαϊκού ριζοσπαστισμού και των βαθιών πόθων του για ελευθερία, ανεξαρτησία, δημοκρατία, η αγνόηση της σύνδεσης που έχουν τα εθνικά ζητήματα με τα κοινωνικά, η επίθεση ενάντια στα πατριωτικά αισθήματα του λαού όποτε αυτά εκφράζονται –ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες– οδηγούν στο ιστορικό περιθώριο. Γι’ αυτό είναι καλό να διδασκόμαστε από την ιστορία του τόπου και του λαού του.
Στο σημερινό μικρό μας αφιέρωμα φιλοξενούμε κείμενα του Νίκου Σταθόπουλου, του Κώστα Γκιώνη και του Θανάση Μουσόπουλου που καταπιάνονται με διαφορετικές πλευρές της επετείου αλλά και της περιόδου. Καλή ανάγνωση.
