του Γιώργου Δαρδανού*
Εκατόν ογδόντα χρόνια από τότε που ο Όθων δημοσίευσε το πρώτο διάταγμα με θέμα τη σύσταση σχολικών βιβλιοθηκών, αυτό που έχουμε ανά χείρας είναι μια ολόκληρη «βιβλιοθήκη» από σχετικές υπουργικές αποφάσεις, καθώς επίσης και μια σειρά από κλειδωμένες, αραχνιασμένες αίθουσες-αποθήκες με σπασμένα θρανία και πεταμένους υπολογιστές όπου στέλνονται μαθητές για τιμωρία. Μέσα τους καθρεφτίζονται η απουσία σοβαρού σχεδιασμού, η αδιαφάνεια, η λεηλασία και η αδιαφορία.
Στις 28 Φεβρουαρίου 2018 (Β΄688/28-2-18) δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως μία ακόμη απόφαση για την ίδρυση Δικτύου Σχολικών Βιβλιοθηκών (Φ.14/22511/Δ1)· μια απόφαση ασαφής και γενικόλογη για ένα θέμα που θα έπρεπε να θεωρείται «καυτό» μια και μπορεί να λειτουργήσει ως αναπτυξιακός μοχλός της κοινωνίας μας και να αποτρέψει την πνευματική μας χρεωκοπία· μια απόφαση που πολύ απλά θυμίζει αυτές των προκατόχων του που «έμειναν» στα χαρτιά.
Την απόφαση αυτή χαρακτήρισε, ευλογώντας τα γένια του, το ίδιο το υπουργείο Παιδείας «πολιτική πράξη-ορόσημο στην ιστορία του εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς συμπληρώνει ένα έλλειμμα δεκαετιών, που στέρησε τη δυνατότητα από το σύγχρονο σχολείο να απαντήσει στις ανάγκες που προέκυψαν από τις μεταβαλλόμενες εξελίξεις στις τεχνολογίες, τις επιστήμες και τις τέχνες» (sic!)
Ανακινούμε το θέμα με την ελπίδα ότι η σημερινή πραγματικότητα με τις ανάγκες της, θα υπερβεί τα φαινόμενα ύπνωσης του κρατικού μηχανισμού και ότι θα προλάβουμε να αναχαιτίσουμε τις αναμενόμενες άσχημες εξελίξεις οι οποίες οφείλονται σε επιπόλαιες εκτιμήσεις; σε ψυχική ολιγωρία; σε πολιτικό δαλτωνισμό; το μέλλον θα δείξει.
Ελπίζουμε ότι οι πνευματικοί άνθρωποι, τα πνευματικά ιδρύματα και οι φορείς των διδασκόντων θα αναλάβουν συντονισμένη προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή.
* * *
Για να κατανοήσουμε το εύρος της υπόθεσης «σχολική βιβλιοθήκη» ας πάρουμε λίγο τα πράγματα από την αρχή: Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1996-2000, έφερε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία και τον εμπλουτισμό 765 σχολικών βιβλιοθηκών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οι βιβλιοθήκες εμπλουτίστηκαν με 6001 τίτλους βιβλίων που επιλέχθηκαν με αυστηρά κριτήρια ως τα πλέον κατάλληλα από μία επιτροπή 60 «ειδικών» οι οποίοι έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους στο έργο αυτό. Τα βιβλία αγοράστηκαν από τους εκδότες, πληρώθηκαν από την Πολιτεία και στάλθηκαν με την εθελοντική εργασία κρατικών υπαλλήλων οι οποίοι συλλαμβάνοντας τη σπουδαιότητα της υπόθεσης αυτής αποφάσισαν να βοηθήσουν έμπρακτα για την επίτευξη του εξαιρετικού αυτού σκοπού.
Οι σχολικές βιβλιοθήκες ήταν και είναι ακόμη, δυστυχώς, μια περιττή πολυτέλεια η οποία κάτω από τις υπάρχουσες δυσμενείς συνθήκες (συγχώνευση σχολείων και έλλειψη αιθουσών, απουσία βιβλιοθηκονόμων, απουσία πόρων κ.ά.) κυριολεκτικά αχρηστεύθηκε
Τι γίνεται όμως σήμερα μ’ αυτές οι βιβλιοθήκες;
- Λειτουργούν;
- Κάτω από ποιες συνθήκες;
- Με ποιους υπεύθυνους;
- Με ποια βιβλία;
- Εμπλουτίστηκαν έκτοτε;
Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι άκρως απογοητευτικές:
- Οι σχολικές βιβλιοθήκες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είτε λειτούργησαν για λίγο αποσπασματικά με κάποιον «ανειδίκευτο βιβλιοθηκονομικά» καθηγητή είτε, απουσία υπευθύνου, δεν άνοιξαν ποτέ για τους μαθητές.
- Όσοι βιβλιοθηκονόμοι είχαν προσληφθεί απολύθηκαν.
- Στην πραγματικότητα η σχολική βιβλιοθήκη δεν συνδέθηκε ποτέ με τη μαθητική διαδικασία αφού δεν εντάχθηκε οργανικά στο πρόγραμμα σπουδών – το ένα και μοναδικό βιβλίο στα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα, το «κοράνι της ελληνικής εκπαίδευσης», καλά κρατεί.
- Γιατί να διαβάσουν τα παιδιά μας κι άλλα βιβλία;
- Γιατί να δημιουργήσουμε ενεργούς πολίτες με κριτική κι όχι σχηματική σκέψη, γνώμη και άποψη;
Οι σχολικές βιβλιοθήκες ήταν και είναι ακόμη, δυστυχώς, μια περιττή πολυτέλεια η οποία κάτω από τις υπάρχουσες δυσμενείς συνθήκες (συγχώνευση σχολείων και έλλειψη αιθουσών, απουσία βιβλιοθηκονόμων, απουσία πόρων κ.ά.) κυριολεκτικά αχρηστεύθηκε. Δεν έχει πια νόημα να αναζητήσουμε ούτε τα 60.431.000 ευρώ που αφορούσαν ευρωπαϊκά κονδύλια (1) αποκλειστικά για τις σχολικές βιβλιοθήκες – έγιναν καπνός (2).
Οι ελάχιστες οραματικές προσπάθειες που έγιναν έκτοτε προς την κατεύθυνση της δημιουργίας και εύρυθμης λειτουργίας τους ακυρώθηκαν με παραπλανητικές και παγιδευτικές διακηρύξεις περί ψηφιακής επανάστασης. Για παράδειγμα, πολλές εκατοντάδες υπολογιστές αγοράστηκαν επί υπουργείας της κυρίας Διαμαντοπούλου για τους μαθητές, οι οποίοι όμως έπαιζαν ηλεκτρονικά παιχνίδια και έστελναν μεταξύ τους μηνύματα…
Όπως φαίνεται όμως τελικά, το πάθημα δεν μας έγινε μάθημα, πράγμα που φυσικά δεν συνάδει με κανέναν τρόπο και σε κανένα επίπεδο με τις παγκόσμιες πρακτικές. Σε όλες τις αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες χώρες η σχολική βιβλιοθήκη αποτελεί ζωντανό κύτταρο του εκάστοτε εκπαιδευτικού ιδρύματος και σημαντικότατο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Δεν χρειαζόμαστε, λοιπόν, κι άλλους νόμους για το θέμα αυτό, μας φτάνουν οι υπάρχοντες. Μπορούμε να τους θέσουμε σε «ορθή» εφαρμογή; Τι πρέπει να γίνει άμεσα;
* * *
Ας ξεκινήσουμε από την ήδη υπάρχουσα δομή, από τις βιβλιοθήκες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης:
Α) Καταγραφή των βιβλιοθηκών που «ζουν» ακόμη και των συνθηκών «διαβίωσής» τους. Δηλαδή πόσες, ποιες, πού και πώς λειτουργούν.
Β) Καταγραφή των βιβλίων που περιέχουν οι υπάρχουσες αυτές βιβλιοθήκες. Πόσα και ποια;
Γ) Καμία αγορά νέων τίτλων πριν ολοκληρωθεί η καταγραφή.
Δ) Σταδιακή πρόσληψη εξειδικευμένων βιβλιοθηκονόμων που θα φροντίσουν για την εύρυθμη λειτουργία τους.
Ε) Σύσταση ειδικής επιτροπής που θα επιλέξει νέους τίτλους βιβλίων για τον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών, αγορά και αποστολή των νέων βιβλίων – είναι αυτονόητο ότι χωρίς εμπλουτισμό ο ρόλος των βιβλιοθηκών ακυρώνεται.
ΣΤ) Εύρυθμη λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών του 21ου αιώνα τόσο σε εκπαιδευτικό επίπεδο – χρήση της στην καθημερινή εκπαιδευτική πράξη για να σταματήσει η παιδείας μας να είναι αόματη και ανάπηρη – όσο και άνοιγμά της στις απομονωμένες τοπικές κοινωνίες.
Όσο αφορά τώρα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση:
Πιλοτική λειτουργία 50 σχολικών βιβλιοθηκών σε μεγάλα πολυθέσια σχολικά συγκροτήματα για εξαγωγή συμπερασμάτων και διόρθωση λαθών.
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ζούμε έναν πραγματικό τραγέλαφο. Ας πει κάποιος στο Υπουργείο και σε όσους έκαναν copy-paste τα όσα αναφέρει η υπουργική απόφαση από άλλες παρόμοιες παλαιότερες, πώς δεν γίνεται να λειτουργεί κάτι το οποίο δεν υφίσταται (3). Πώς θα λειτουργήσουν ανύπαρκτες βιβλιοθήκες; Σε κανένα από τα δέκα χιλιάδες και πλέον δημόσια Νηπιαγωγεία και Δημοτικά Σχολεία της χώρας μας δεν υπάρχει ούτε μία οργανωμένη σχολική βιβλιοθήκη.
* * *
«…Επειδή θεωρώ ότι κάποιοι οδήγησαν τον κ. Υπουργό να υπογράψει μια απόφαση με εμφανή τον κίνδυνο να τον γελοιοποιήσουν…», γράφει ο Γιώργος Ζάχος (4) σε σχετικό άρθρο του στην ηλεκτρονική εφημερίδα για την παιδεία esos.gr στις 19/03/2018 και αναφέρει τις προτάσεις που έχει ήδη καταθέσει. Και καταλήγει: «Οι εκθέσεις ιδεών και οι μεγαλοστομίες δεν αποτελούν στοιχεία εφαρμόσιμων πολιτικών που έχουμε ανάγκη στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.
Σε κάθε περίπτωση πρέπει πρώτα να δημιουργήσουμε βιβλιοθήκες στα σχολεία μας και μετά να τις δικτυώσουμε! Δυστυχώς δεν μπορούμε ακόμη να δικτυώσουμε ανύπαρκτες οντότητες!»
Τι είναι αυτό που «αποφασίζει» η νέα υπουργική απόφαση χωρίς σχολικές βιβλιοθήκες, χωρίς βιβλιοθηκονόμους και, πρωτίστως, χωρίς βιβλία; Μόνο απορίες προκαλεί η ανάγνωσή της. Μαζί τους και φόβους για συνέχιση της παρακμιακής λογικής όλων των προηγούμενων χρόνων.
* Ο Γιώργος Δαρδανός είναι εκδότης (εκδ. Gutenberg), έχει διατελέσει πρόεδρος, αντιπρόεδρος και γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλίου (ΠΟΕΒ) επί 37 έτη.
(1) «Σχηματική Σκέψη», Γιώργος Δαρδανός (επιμ.), Gutenberg 2015, σσ. 66-67
(2) «Σχηματική Σκέψη», Γιώργος Δαρδανός (επιμ.), Gutenberg 2015, σσ. 88-89
(3) «Σχηματική Σκέψη», Γιώργος Δαρδανός (επιμ.), Gutenberg 2015, σ. 65
(4) Ο Γιώργος Ζάχος είναι Διευθυντής της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τ. Πρόεδρος του Γενικού Συμβουλίου Δημοσίων Βιβλιοθηκών, Γενικών Αρχείων του Κράτους και Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης, τ. Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος.
