Ένα κείμενο του Πάολο Βίρνο.
Ο μετασχηματισμός που συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες στην κοινωνική παραγωγή, βρήκε το κλειδί για να καταλάβει τις σύγχρονες μορφές ζωής, την έξαρση που ακολούθησε την «επικοινωνιακή δράση», την αλλαγή στη συνθήκη της δημόσιας σφαίρας και του ήθους.
Παράδειγμα. Τη δεκαετία του ’60 -έτσι μας θυμίζει η καλή πολιτική παράδοση- ο εργατικός αγώνας στόχευε στην αποσύνδεση των μισθολογικών αυξήσεων από την αύξηση της παραγωγικότητας. «Ο μισθός ως ανεξάρτητη μεταβλητή»: αυτή η τάση προσέλκυσε μεγάλο μίσος, αντίστοιχο μόνο μ’ εκείνο που έδειξε ο De Maistre, ενάμισι αιώνα πριν, για την «ανηθικότητα» των αβράκωτων. Μίσος, άλλωστε, υπαγορευμένο από συγκεκριμένους λόγους. Ο μισθός ο αποσυνδεδεμένος από την παραγωγικότητα χλευάζει οποιαδήποτε «θεωρία της δικαιοσύνης». Δεν πρόκειται, πλέον, για την παγίωση μιας «δίκαιης» τιμής του εμπορεύματος εργατική δύναμη. Αυτό που αμφισβητείται (διογκώνοντας στο άπειρο την εν λόγω τιμή) είναι η ίδια η ύπαρξη ενός ξενοίκιαστου εμπορεύματος. Τη δεκαετία του ’70, η υπόθεση έγινε εντελώς σαφής με το αίτημα ενός εισοδήματος ανεξάρτητου από την εργασία. Αίτημα, ή καλύτερα απαίτηση που, σήμερα, σε μια εποχή δομικής ανεργίας, εμφανίζει έναν ασυνήθιστο και γαλήνιο ρεαλισμό. Ε, λοιπόν, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ιδέα ενός «δικαιώματος στο εισόδημα» (εισόδημα αποσυνδεδεμένο από την εργασιακή επίδοση) έχει συμβολική αξία ανάλογη με την τριάδα του 1789: ελευθερία, ισότης, αδελφοσύνη. Ίσως λιγότερο κομψή και δίχως άλλο άχρηστη για τη συγγραφή των στίχων εθνικού ύμνου, αλλά ίδιας σημασίας ως εξέχων σταθμός του πολιτισμού.
Με μια αποφασιστική διαφορά: αυτό το τελευταίο δικαίωμα δεν προκύπτει στη βάση μιας χριστιανομπουρζουάδικης κουλτούρας, αλλά έχει υλιστικό θεμέλιο. Είμαστε «ίσοι», καταρχήν, απέναντι στον πατέρα θεό και κατόπιν ως δικαιικά υποκείμενα και πρωταγωνιστές της ανταλλαγής των εμπορευμάτων. Είμαστε «ελεύθεροι» γιατί η θέση του καθενός καθορίζεται μονάχα από τον αντικειμενικό οικονομικό μηχανισμό (όχι από ένα σύστημα προσωπικών εξαρτήσεων). Είμαστε «αδέλφια» εφόσον ανήκουμε στο ίδιο έθνος. Αλλά έχουμε το «δικαίωμα στο εισόδημα» γιατί υπάρχει ένα σώμα αισθαντικό που θέλει να γευτεί τις ηδονές της ζωής σε μια εποχή κατά την οποία η δραστηριότητα κάτω από ένα αφεντικό έχει κοινωνικό κόστος αδικαιολόγητο και παρασιτικό. Η σύγχρονη ζωντανή εργασία παύει να διαχειρίζεται τα κληροδοτήματα της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας, καθιστάμενη κυρίως νόμιμος κληρονόμος της υλιστικής παράδοσης. Παράδοσης προς διερεύνηση, απογραφή και αναστοχασμό.
Παράδειγμα. Τη δεκαετία του ’60 -έτσι μας θυμίζει η καλή πολιτική παράδοση- ο εργατικός αγώνας στόχευε στην αποσύνδεση των μισθολογικών αυξήσεων από την αύξηση της παραγωγικότητας. «Ο μισθός ως ανεξάρτητη μεταβλητή»: αυτή η τάση προσέλκυσε μεγάλο μίσος, αντίστοιχο μόνο μ’ εκείνο που έδειξε ο De Maistre, ενάμισι αιώνα πριν, για την «ανηθικότητα» των αβράκωτων. Μίσος, άλλωστε, υπαγορευμένο από συγκεκριμένους λόγους. Ο μισθός ο αποσυνδεδεμένος από την παραγωγικότητα χλευάζει οποιαδήποτε «θεωρία της δικαιοσύνης». Δεν πρόκειται, πλέον, για την παγίωση μιας «δίκαιης» τιμής του εμπορεύματος εργατική δύναμη. Αυτό που αμφισβητείται (διογκώνοντας στο άπειρο την εν λόγω τιμή) είναι η ίδια η ύπαρξη ενός ξενοίκιαστου εμπορεύματος. Τη δεκαετία του ’70, η υπόθεση έγινε εντελώς σαφής με το αίτημα ενός εισοδήματος ανεξάρτητου από την εργασία. Αίτημα, ή καλύτερα απαίτηση που, σήμερα, σε μια εποχή δομικής ανεργίας, εμφανίζει έναν ασυνήθιστο και γαλήνιο ρεαλισμό. Ε, λοιπόν, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ιδέα ενός «δικαιώματος στο εισόδημα» (εισόδημα αποσυνδεδεμένο από την εργασιακή επίδοση) έχει συμβολική αξία ανάλογη με την τριάδα του 1789: ελευθερία, ισότης, αδελφοσύνη. Ίσως λιγότερο κομψή και δίχως άλλο άχρηστη για τη συγγραφή των στίχων εθνικού ύμνου, αλλά ίδιας σημασίας ως εξέχων σταθμός του πολιτισμού.
Με μια αποφασιστική διαφορά: αυτό το τελευταίο δικαίωμα δεν προκύπτει στη βάση μιας χριστιανομπουρζουάδικης κουλτούρας, αλλά έχει υλιστικό θεμέλιο. Είμαστε «ίσοι», καταρχήν, απέναντι στον πατέρα θεό και κατόπιν ως δικαιικά υποκείμενα και πρωταγωνιστές της ανταλλαγής των εμπορευμάτων. Είμαστε «ελεύθεροι» γιατί η θέση του καθενός καθορίζεται μονάχα από τον αντικειμενικό οικονομικό μηχανισμό (όχι από ένα σύστημα προσωπικών εξαρτήσεων). Είμαστε «αδέλφια» εφόσον ανήκουμε στο ίδιο έθνος. Αλλά έχουμε το «δικαίωμα στο εισόδημα» γιατί υπάρχει ένα σώμα αισθαντικό που θέλει να γευτεί τις ηδονές της ζωής σε μια εποχή κατά την οποία η δραστηριότητα κάτω από ένα αφεντικό έχει κοινωνικό κόστος αδικαιολόγητο και παρασιτικό. Η σύγχρονη ζωντανή εργασία παύει να διαχειρίζεται τα κληροδοτήματα της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας, καθιστάμενη κυρίως νόμιμος κληρονόμος της υλιστικής παράδοσης. Παράδοσης προς διερεύνηση, απογραφή και αναστοχασμό.
(Η παράδοση της κριτικής σκέψης, μτφρ. Π. Καλαμαράς, εκδ. Ελευθεριακή Κουλτούρα)
Σχόλια
