Ελάχιστα γνωστές έχουν γίνει οι διάφορες πτυχές του προγράμματος AntiNero, που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια στα δάση όλης της χώρας. Το πολυδιαφημισμένο πρόγραμμα μαμούθ, για το οποίο έχουν δεσμευτεί κονδύλια της τάξης του μισού δισ. ευρώ, εμφανίζεται ως η απάντηση στις μεγάλες δασικές πυρκαγιές (Megafires) που εμφανίζονται όλο και συχνότερα στην χώρα μας. Και αν ο επείγων χαρακτήρας του τόσο σημαντικού αυτού σκοπού, εκβίασε εκ των πραγμάτων τη συναίνεση κοινής γνώμης και ειδικών, τα πραγματικά δεδομένα, τα πρώτα δείγματα γραφής του προγράμματος, και οι πολλές σκιές, γεννούν εύλογα ερωτήματα και ενστάσεις ως προς την εφαρμογή του.
Αυτό το τόσο σημαντικό ζήτημα επεδίωξε να ανοίξει η σημαντική ημερίδα που οργάνωσε το Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος, την περασμένη Δευτέρα στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών.
Η Μαρία Καραμανόφ, πρόεδρος του Παρατηρητηρίου και συντονίστρια της ημερίδας, ανέφερε: «η εφαρμογή του προγράμματος AntiNero στην πράξη έχει δημιουργήσει πολλές πολλούς προβληματισμούς και ενστάσεις σε τρία επίπεδα. Πρώτο επίπεδο: προέρχεται από την επιστημονική κοινότητα των δασολόγων, οι οποίοι διατυπώνουν σοβαρές αντιρρήσεις για τις ενέργειες και τις πρακτικές που υιοθετούνται και χρηματοδοτούνται με πολύ μεγάλα ποσά από το ταμείο ανάπτυξης και τον κρατικό προϋπολογισμό και οι οποίες οδηγούν σε υποβάθμιση και κυρίως σε μείωση της ανθεκτικότητας των δασικών οικοσυστημάτων. Δεύτερο επίπεδο: προέρχεται από το νομικό κόσμο […], γιατί το νομικό πλαίσιο είναι εκείνο που καθορίζει πώς ακριβώς σχεδιάζονται οι παρεμβάσεις, με ποιες προδιαγραφές γίνονται και τι πρέπει να τηρείται, πώς κατανέμονται οι χρηματοδοτήσεις πού ανατίθενται τα έργα, πώς διασφαλίζεται ότι είναι σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές και με τις αρχές της δασικής οικολογίας. Τρίτο επίπεδο: είναι ο αντίκτυπος που έχουνε τα προγράμματα αυτά στις τοπικές κοινωνίες και σε αυτούς που εμπλέκονται με το δάσος είτε βιοποριστικά είτε με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Είναι αυτοί που στην πραγματικότητα βλέπουν τη ζωή τους κυριολεκτικά και μεταφορικά να χάνεται, συνεπεία των πυρκαγιών και η συμμετοχή τους, η αποδοχή τους και οι αντιδράσεις τους απέναντι σε οποιοδήποτε ανάλογο πρόγραμμα είναι πάρα πολύ σημαντικές παράμετροι, γιατί αυτοί μπορούν να συνδράμουν με πολύτιμα εργαλεία που διαθέτουν, όπως είναι η επιτόπια γνώση της περιοχής και των συνθηκών, η εμπειρία τους, ακόμα και η προσωπική τους συμμετοχή σε ώρα ανάγκης».
Καταστρατήγηση του νομικού πλαισίου
Τον λόγο πήρε πρώτη η Σοφία Παυλάκη, δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, κάτοχος ΜΔΕ στη δασική και περιβαλλοντική πολιτική, υποψήφια διδάκτορας Πανεπιστημίου Αιγαίου και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του επιμελητηρίου, η οποία μέσα από απτά παραδείγματα έδειξε τους μηχανισμούς μέσω των οποίων το πρόγραμμα AntiNero παρακάμπτει όλες τις δικλείδες ασφαλείας της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τις παρεμβάσεις σε δασικές περιοχές. Σύμφωνα με την κ. Παυλάκη, το AntiNero «μη νόμιμα θεωρείται ως απλό δασοτεχνικό έργο, για την περιβαλλοντική εκτίμηση του οποίου ακολουθείται μια λιγότερο αυστηρή αδειοδοτική διαδικασία από εκείνη που προβλέπει η περιβαλλοντική μας νομοθεσία». Άρα, αρκεί μια απλή δασοτεχνική μελέτη που εκπονούν οι εργολάβοι και εγκρίνουν τα κατά τόπους δασαρχεία, για σημαντικές παρεμβάσεις σε δασικές εκτάσεις σε όλη τη χώρα, κατά περίπτωση ακόμα και σε αυστηρά προστατευόμενες περιοχές.
Σύμφωνα με την κ. Παυλάκη ένα ακόμη σοβαρό πρόβλημα είναι η απουσία επιτόπιας παρουσίας των αρμόδιων υπαλλήλων των υποστελεχομένων δασικών υπηρεσιών, που αφήνει χωρίς έλεγχο τους εργολάβους και τα συνεργεία, που στερούνται βασικών γνώσεων δασολογίας και οικολογίας, με αποτέλεσμα να καταστρέφονται τα δάση και η βιοποικιλότητα οπουδήποτε επιχειρούν. Προς επιβεβαίωση του παραπάνω η κ. Παυλάκη καταθέτει την προσωπική της μαρτυρία με την «περίπτωση δασαρχείου όπου το σύνολο των απασχολουμένων στο συνεργείο που προσελήφθη από τον εργολάβο για τους καθαρισμούς ήταν αλλοδαποί εργάτες με τους οποίους οι δασικοί υπάλληλοι δεν μπορούσαν καν να επικοινωνήσουν αφού ουδείς γνώριζε τη γλώσσα του άλλου».
Η κ. Παυλάκη έκλεισε την τοποθέτηση της εκτιμώντας πως «κάθε χρόνο καίγονται πολύτιμα μοναδικά δασικά οικοσυστήματα και αμέσως μετά πάνω στις στάχτες τους ξεκινάει ο χορός των εκατομμυρίων για επενδύσεις αποκατάστασης, που δίνονται μέσα από ένα εντελώς θολό καθεστώς απευθείας αναθέσεων, χωρίς λογοδοσία και χωρίς τήρηση έστω και του στοιχειώδους νομοθετικού πλαισίου για το περιβάλλον, τα έργα και τον ανταγωνισμό. Το πρόγραμμα AntiNero αποτελεί ξεκάθαρα μία έκφραση αυτής της καταστροφικής αντίληψης του δάσους ως αποκλειστικά οικονομικού μεγέθους προς εκμετάλλευση».
Επιστημονικές και περιβαλλοντικές ενστάσεις
Στην συνέχεια τον λόγο πήρε, ο κ. Γεώργιος Καρέτσος, δασολόγος και τ. ερευνητής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ), ο οποίος αναφέρθηκε στην επιστημονική και περιβαλλοντική πλευρά μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης των δασών. Τόνισε πως «από τη δεκαετία του 1980 άρχισαν να συζητούνται τα ζητήματα της διατήρησης της βιοποικιλότητας, και η χώρα μας ως μέλος της ΕΕ υιοθέτησε νόμους, κανονισμούς, οδηγίες που εξυπηρετούσαν τους σκοπούς αυτούς. Παράλληλα όμως άρχισε και ο ίδιος ο μαρασμός της δασικής υπηρεσίας που κρίθηκε γραφειοκρατική και εμπόδιο στην «ανάπτυξη»».
«Από την ΕΕ είχε προβλεφθεί ένα μεγάλο ποσό για ευρείες αναδασώσεις στη χώρα χωρίς καμία εκτίμηση της εν λόγω ανάγκης. Εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχαν ικανές διαθέσιμες εκτάσεις για το σκοπό αυτό ούτε και διαθέσιμο φυτευτικο υλικό, παράλληλα συνέβησαν και μεγάλα καταστροφικά γεγονότα με τις πυρκαγιές στο Μάτι, την Πάρνηθα, τον Έβρο και τη Βόρεια Εύβοια […]. Είχε εκπονηθεί και το περίφημο πόρισμα Goldammer στο οποίο όλοι αναφέρονται χωρίς να εφαρμόζουν, και το οποίο προβλέπει ότι για τον περιορισμό των πυρκαγιών έπρεπε να ενισχυθεί το σκέλος της πρόληψης και κατ επέκταση η διαχείριση των ευάλωτων δασών. Η μετάφραση για τους κυβερνώντες που αγνοούν τι σημαίνει διαχείριση δάσους αποδόθηκε ως «καθαρισμοί δασών και αφαίρεση βιομάζας» η οποία θα μπορούσε να αποφέρει και κέρδη. Μεταφέρθηκαν λοιπόν κονδύλια ύψους περίπου 450 εκατομμυρίων ευρώ των αναδασώσεων στους καθαρισμούς των δασών».
Προστασία της φύσης ή εξυπηρέτηση συμφερόντων
Από ένα τέτοιο πρόγραμμα δεν θα μπορούσε να λείπει και η γνωστή «ελληνική» ιδιαιτερότητα. Κάπως έτσι σύμφωνα με τον κ. Καρέτσο, αντί πραγματικών κατά περίπτωση μελετών έχουμε «μελέτες copy paste». «Το θέμα ήταν να μοιραστούν τα χρήματα γρήγορα με απευθείας αναθέσεις και κάτω από τα μεγάλα δασοτεχνικά αναπτύχθηκε ένας στρατός μικρών εργολάβων που εγείρει αρκετές σκέψεις νομιμότητας της διαδικασίας». Ο κ. Καρέτσος αποκαλύπτει πως «η αφαιρούμενη βιομάζα θα διετίθετο προς αξιοποίηση στην εταιρεία Alpha Wood που ήταν η πλειοδότης, η οποία δεν παρέλαβε τίποτε από αυτήν την αφαιρεθείσα βιομάζα, λόγω του μεγάλου κόστους μεταφοράς. Tώρα το τι έγιναν αυτά τα προϊόντα ας αναρωτηθεί κανείς ή ας τα ψάξει στις γειτονικές περιοχές από τις καθαρισμένες».
Ο κ. Καρέτσος έκλεισε, με την επισήμανση πως παρεμβάσεις όπως το ANTINERO παράγουν εντέλει αποτελέσματα αντίθετα των διακηρυγμένων στόχων τους. Κάπως έτσι « οι δυναμικές επεμβάσεις μπορεί να δημιουργήσουν πλείστα προβλήματα, γιατί ξεφεύγουν από κάθε επιστημονικό σχεδιασμό. Τα αποκαλυμμένα εδάφη καθίστανται περισσότερο ξηροθερμικά και περισσότερο ευδιαυρωτα», ενώ στις όποιες επεμβάσεις «πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν όχι μόνο η βλάστηση και οι άλλες μορφές ζωής που συναποτελούν την ονομαζόμενη δασο-βιοκοινότητα. Τα δάση δεν είναι κήπος και τίποτε σε αυτά δεν αποτελεί ζιζάνιο για να αφαιρεθεί. Ας αποφύγουμε τα ολισθήματα γνωστού δημοσιογράφου που θεωρεί ότι τα παρθένα δάση δεν τα χρειαζόμαστε».
Τον κύκλο των ομιλητών έκλεισε η κ. Δέσποινα Παπαγεωργίου, δημοσιογράφος στα μέσα popaganda & Reporters United. Στην ομιλία της τόνισε τις αντιφάσεις του σχεδίου ANTINERO το οποίο όπως διακυρήττει έρχεται να προλάβει τις δασικές πυρκαγιές, όμως όπως αναφέρουν πολλοί ειδικοί και εθελοντές «το δόγμα τα τελευταία χρόνια είναι να σωθούν ζωές και περιουσίες, και όχι το δάσος, και τελικά καταλήγουμε να χάνονται και ζωές και περιουσίες και δασικές εκτάσεις».
Έκανε ακόμη αναφορές περιοχών όπως «την Βορειοανατολική Αττική, όπου είχαν επέμβει με βαριά μηχανήματα, είχαν αποψιλώσει μια ρεματιά και το δάσος εκατέρωθεν του δρόμου, το βαρύ όχημα είχε συμπαρασύρει νεαρά δέντρα διαλύοντας τα και στην υπόλοιπη «καθαρισμένη» έκταση είχαν αραιώσει δέντρα και αποψιλώσει τα εναπομείναντα καθιστώντας τα θλιβερά απομεινάρια του εαυτού τους». Ενώ μετέφερε αντίστοιχες εικόνες και από άλλες περιπτώσεις στο όρος Πατέρα, στην Πάτρα και αλλού.
Η κοινωνία φρουρός της φύσης
Η κυρία Παπαγεωργίου εκλεισε την παρέμβαση της, με μια αναφορά, στον μακρινό Αμαζόνιο. «Θα ξαναγυρίσω στους φρουρούς του δάσους του Αμαζονίου στους οποίους αναφέρθηκα στην εισαγωγή, όχι φυσικά γιατί το Ξυλόκαστρο είναι Αμαζόνιος όπως λίγο πολύ ειπώθηκε στον τηλεοπτικό αέρα, αλλά γιατί η μάχη μεταξύ ιθαγενών και εταιρειών που δίνεται στο μεγαλύτερο αυτό πνεύμονα της γης συμπυκνώνει τη σύγκρουση δύο κόσμων. Οι αυτόχθονες φυλές του Αμαζονίου ανέκαθεν έβλεπαν τον εαυτό τους ως μέρος της φύσης, ως κάτι αναπόσπαστο από αυτή, από την οποία εξαρτιόταν η επιβίωσή τους. Σε αντίθεση, ο δυτικός άνθρωπος ανέκαθεν έβλεπε τη φύση ως κάτι έξω από αυτόν το οποίο έπρεπε να καθυποτάξει μια θεώρηση που είναι άρρηκτα συνυφασμένη με το σημερινό οικονομικό σύστημα το οποίο βλέπει τα πάντα ως οικονομικό πόρο. (…) Χρωστάμε στη φύση και στις μελλοντικές γενιές ενός λεπτού κραυγή για κάθε στιγμή που θα σιωπήσουμε».
Μετά το πέρας των τριών ομιλιών ακολούθησαν ερωτήσεις και παρεμβάσεις του κοινού. Κοινό μοτίβο σε όλες τις παρεμβάσεις, οι σοκαριστικές εικόνες από τις περιοχές στις οποίες έχει εφαρμοστεί το ANTINERO, η προχειρότητα και η χωρίς σχεδιασμό δράση των εργολαβικών συνεργείων, η απουσία οποιουδήποτε ελεγκτικού μηχανισμού. Κοινή απαίτηση να προκύψει από την πρωτοβουλία του Επιμελητηρίου, μια μόνιμη δομή, κάτι σαν παρατηρητήριο, όπου θα μπορούν να γίνονται καταγγελίες, με σκοπό να κινηθούν και νομικές διαδικασίες όπου κρίνεται απαραίτητο.
INFO
Οι δράσεις του προγράμματος Αntinero I, II, III, ξεκίνησαν μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές στον Έβρο, και θα συνεχιστούν μέχρι και το 2025. Σκοπός του έργου σύμφωνα με τον αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας είναι «η μείωση του κινδύνου μετάδοσης και εξάπλωσης όλων των ειδών των πυρκαγιών (εδάφους, επιφανείας και κόμης), αλλά και η μείωση της ταχύτητας εξάπλωσης πυρκαγιών, της έντασης των πυρκαγιών και του κινδύνου δημιουργίας MEGA FIRE, σε συνδυασμό με τη διευκόλυνση της προσέγγισης των δασοπυροσβεστών στην περιοχή με ασφάλεια».
Για το πρόγραμμα έχουν εξασφαλιστεί κονδύλια ύψους 415,1 εκατ. ευρώ από πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης και τον τακτικό προϋπολογισμό. Το πρόγραμμα υλοποιεί η Γενική Διεύθυνση Δασών του ΥΠΕΝ, μέσω του PPF του ΤΑΙΠΕΔ, το οποίο είναι υπεύθυνο για τις αναθέσεις των μελετών και των έργων, σε εργολάβους με fast track διαδικασίες.
Οι βασικές δράσεις του προγράμματος αφορούν
- Καθαρισμούς δασικών οικοσυστημάτων σε όλη τη χώρα.
- Συντήρηση και βελτίωση δασικών οδικών δικτύων.
- Συντήρηση υφιστάμενων αντιπυρικών ζωνών.
- Διάνοιξη νέων Μικτών Αντιπυρικών Ζωνών, πλησίον οικισμών και εκατέρωθεν δασικών δρόμων.
Το πλήρες βίντεο της ημερίδας μπορείτε να το βρείτε στον σύνδεσμο: https://www.youtube.com/watch?v=omz88-cv4Yc
Στην έναρξη της ημερίδας προβλήθηκε σύντομο αλλά ιδιαίτερα αποκαλυπτικό βίντεο που επιμελήθηκαν η Φωνή του Δάσους, ο Πολιτιστικός Περιβαλλοντικός σύλλογος Ελυμνίων Μάκιστος, και οι Ενεργοί Πολίτες Κηρίνθου, με πρωτοβουλία της κ. Νέλλης Ψαρρού. Το εν λόγω βίντεο θα δημοσιοποιηθεί τις αμέσως επόμενες μέρες.
