Προφητε…troll
από τον Δημήτρη Ουλή
Πάσχα Κυρίου Πάσχα και πώς θα μπορούσα να αντισταθώ στον πειρασμό ενός ελάχιστου ανθρωπολογικού και θεολογικού σχολίου για τη θρησκευτικότητα των Νεοελλήνων, έτσι όπως αυτή ψηλαφείται κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. Έναν αιώνα μετά το κήρυγμα του Νίτσε για το θάνατο του Θεού, κι ενώ οι μνήμες των βατοπεδινών σκανδάλων, των χρυσαυγίτικων εναγκαλισμών και των αναρίθμητων ενδείξεων σκοταδισμού και διαπλοκής της Εκκλησίας παραμένουν ακόμα νωπές, με εντυπωσιάζει το γεγονός ότι τούτος ο λαός εξακολουθεί να θρησκεύει. Πρόκειται για θαύμα μεγαλύτερο ακόμα και από την αυτανάφλεξη του Αγίου Φωτός -να με συμπαθάτε κ. Δήμου- το οποίο θέτει εύλογα ερωτήματα: τι βρίσκεται στο μυαλό όλου αυτού του πλήθους που συρρέει στις εκκλησίες; Τι καταλαβαίνει από τα βιβλικά αναγνώσματα και τη θεολογία τους; Πιστεύει πραγματικά στην Ανάσταση του Χριστού; Κι αν ναι, πώς επηρεάζει μια τέτοια πίστη την καθημερινότητά του;
Ίσως να πρόκειται για διαστροφή του επαγγέλματος. Πιστεύω, ωστόσο, ότι έχουμε ανάγκη σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε μια συστηματική ανθρωπολογική καταγραφή της θρησκευτικής πίστης των νεοελλήνων, προκειμένου να αποφανθούμε για την περίφημη ελληνορθόδοξη ταυτότητά μας (την οποία επικαλούμαστε θριαμβολογικώς ως μορφή, αλλά αγνοούμε σκανδαλωδώς ως περιεχόμενο). Πιστεύω, με άλλα λόγια, ότι χρειαζόμαστε μια ανθρωπολογική μελέτη της ορθόδοξης νεοελληνικής ευσέβειας, προκειμένου να αντιπαρέλθουμε τις φαντασιακές αυταπάτες μιας άσπιλης και αμόλυντης χριστιανικής αυτοσυνειδησίας (η οποία συνέχει -τάχα- ολόκληρο το έθνος) και να διαπιστώσουμε, εντέλει, πόσο κατάστικτη είναι η ευσέβεια αυτή από δεισιδαιμονικές και μαγικές αντιλήψεις, παγανιστικά καθιζήματα, ανακλαστική εθιμοτυπία, πολιτισμικό εθνικισμό και αναφομοίωτα στοιχεία New Age: Πίστη, λόγου χάρη, σε μια «ανώτερη δύναμη» (ή στον Θεό που βρίσκεται «μέσα μας»), με ταυτόχρονη πίστη στην αστρολογία, το κάρμα και τη μετενσάρκωση.
Έχω τη γνώμη ότι μια τέτοια καταγραφή δεν θα λειτουργούσε μονάχα ως καθρέφτης συλλογικής αυτογνωσίας, αλλά και ως ασφαλές τεκμήριο των πραγματικών κοινωνικών απολήξεων της θρησκευτικότητας και ευσέβειάς μας. Θα μας βοηθούσε, δηλαδή, να θέσουμε τον δάκτυλον επί τον τύπο των ήλων, για να εξακριβώσουμε τη σχέση που έχει η θρησκευτικότητα της Μεγάλης Εβδομάδας με τις υπόλοιπες πενήντα μία εβδομάδες του χρόνου: ποιες είναι οι πραγματικές ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές συνεπαγωγές της συγκεκριμένης θρησκευτικότητας, πόση επιρροή ασκεί στη διαμόρφωση των δημοσίων πραγμάτων, ποιες είναι οι προοπτικές της στο πλαίσιο ενός παγκοσμιοποιημένου πλέον νεοφιλελευθερισμού. Γνωρίζω, βέβαια, ότι η ιεραρχία της Εκκλησίας θα συναινούσε με εξαιρετική δυσκολία σε μια τέτοια καταγραφή, καθόσον αυτή θα αποκάλυπτε όλη τη θρησκευτική παθολογία του ποιμνίου, τη θεολογική του αγραμματοσύνη και πνευματική του ορφάνια. Ως αθεράπευτα ρομαντικός, ωστόσο, θα ήθελα να μου επιτραπεί να πιστεύω ότι το πιο αποφασιστικό βήμα για τη θεραπεία μιας αρρώστιας είναι, κατ’ αρχάς, ο εντοπισμός της. Και στην περίπτωση της θρησκευτικής αρρώστιας: ο εντοπισμός και η καταγραφή εκείνου που είναι κάλπικο μέσα στο αληθινό.
