Τα γεγονότα στη Βολιβία είναι γνωστά. Για γενικότερες αποτιμήσεις θα χρειαστεί να αναμένουμε την έκβαση της αντιπαράθεσης, που κάθε άλλο παρά έχει λήξει. Ο πρέσβης της Αργεντινής στη Λα Παζ έλεγε χθες χαρακτηριστικά ότι «επικρατεί χάος και υπάρχει κενό εξουσίας». Άλλοι μιλούν για δυαδική κατάσταση, ιδίως μετά τη χθεσινή δυναμική «ανακατάληψη» του κοινοβουλίου από τους βουλευτές του MAS-IPSP* και την εκλογή δύο ιθαγενών στην προεδρία της Γερουσίας και της Βουλής – μια κίνηση που σαφώς μειώνει τη νομιμοποίηση, σε εσωτερικό και διεθνές επίπεδο, της αυτοανακηρυγμένης προέδρου Άνιεζ. Πόσο μάλλον που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή γερουσιαστών και βουλευτών ενός τμήματος της αντιπολίτευσης που διαφοροποιείται από το πραξικόπημα. Αλλά κάποια πρώτα συμπεράσματα μπορούν ήδη να βγουν, και το πρώτο είναι ακριβώς ότι πρόκειται για πραξικόπημα.
Ο χαρακτηρισμός δεν ισχύει μονάχα επειδή έτσι το αποκαλούν προσωπικότητες και ηγέτες διεθνούς κύρους. Μια σειρά δεδομένα το αποδεικνύουν. Το πρώτο είναι ότι το δίδυμο Μοράλες-Λινέρα εξακολουθεί να υποστηρίζεται από μια σαφή κοινωνική πλειοψηφία, παρόλη τη φυσιολογική «κούραση» μετά από τόσο μακρά διακυβέρνηση, και παρά τη σταδιακή δυσφορία νέων μεσαίων στρωμάτων που αναδείχθηκαν ακριβώς λόγω της εντυπωσιακής ανάπτυξης που επιτεύχθηκε τα προηγούμενα χρόνια. Αυτό φάνηκε στις τεράστιες προεκλογικές αλλά και μετεκλογικές συγκεντρώσεις του κυβερνώντος κόμματος, κυρίως όμως φάνηκε στις κάλπες. Εκεί, πέρα από τη μάχη των… δεκαδικών, η ήττα του βασικού υποψήφιου της αντιπολίτευσης είναι καταφανής – όσο κι αν το γεγονός αντιμετωπίζεται ως δευτερεύον από τις ελίτ και τα ΜΜΕ τους. Γι’ αυτό και, αντί να δεχθούν την υποχώρηση του Μοράλες για διεξαγωγή Β΄ γύρου, οι αντίπαλοί του προτίμησαν να τον ανατρέψουν.
Δεύτερο δεδομένο: οι Μοράλες-Λινέρα δεν παραιτήθηκαν επειδή αποφάσισαν να κάνουν κάτι άλλο στη ζωή τους. Εξαναγκάστηκαν υπό την απειλή των στρατιωτικών για γενικευμένη αιματοχυσία και των ελίτ για απόσχιση των πλούσιων επαρχιών σε περίπτωση επικράτησης των υποστηρικτών του MAS στους δρόμους. Το πώς κρίνει κανείς την παραίτησή τους και το κατά πόσο αιφνιδιάστηκαν από τις εξελίξεις είναι θέμα μελλοντικών απολογισμών, και δεν αναιρεί αυτό καθαυτό το γεγονός του εξαναγκασμού τους. Διότι αυτό που ξεκίνησε ως ενορχηστρωμένη από την Ουάσιγκτον και την ντόπια ολιγαρχία καμπάνια υπονόμευσης κλιμακώθηκε γρήγορα σε κάτι ποιοτικά ανώτερο: εξαπόλυση ακροδεξιών συμμοριών από τις πλούσιες επαρχίες της χώρας, έπειτα ανταρσία ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας, και κορύφωση με την «παρέμβαση» της στρατιωτικής ηγεσίας. Η αρχική απραξία μπροστά στα εγκλήματα των ομάδων κρούσης της λευκής ρατσιστικής ελίτ έδωσε τη θέση της σε προειδοποιήσεις για μακελειό: ο στρατηγός Κάλιμαν δεν είπε γενικά ότι ο Στρατός θα τηρήσει την τάξη, αλλά συγκεκριμένα ότι θα χτυπήσει τους υποστηρικτές του κυβερνώντος MAS αν κατέβουν μαζικά στους δρόμους για να υπερασπίσουν τον Μοράλες…
Αδυναμία πλήρους επικράτησης των πραξικοπηματιών
Ένα επόμενο συμπέρασμα, πέραν της διαπίστωσης ότι πρόκειται για πραξικόπημα, είναι ότι αυτό δεν έχει επικρατήσει πλήρως. Πέρα από τη χθεσινή «ανακατάληψη» των νομοθετικών σωμάτων από το MAS, το κοινωνικό μπλοκ που ανέδειξε και στήριξε τον Μοράλες από το 2005 μέχρι σήμερα αντιστέκεται ηχηρά,. Οι ιθαγενείς και οι λαϊκές τάξεις δείχνουν μεγάλο βαθμό αυτοοργάνωσης και αποφασιστικότητας. Τώρα είναι το στρατόπεδο των πραξικοπηματιών και των Δυτικών πατρώνων τους που πρέπει να αποφασίσει: θα επιχειρήσει να πνίξει στο αίμα την αντίσταση; Διότι είναι σαφές ότι θα χρειαστεί μεγάλη καταστολή για να υποταχθούν, έστω και προσωρινά, οι «βρωμοϊθαγενείς». Αντίθετα, δεν είναι διόλου σαφές μέχρι πού είναι διατεθειμένος να φτάσει ο Στρατός, γνωρίζοντας ότι η έκβαση μιας τέτοιας επιχείρησης είναι άγνωστη, και επίφοβες οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της. Οι δυσκολίες για τους πραξικοπηματίες επιτείνονται από το γεγονός ότι δεν είναι ενωμένοι ακόμη και στην τακτική που θα ακολουθήσουν. Η ενθουσιώδης στήριξή τους από τις ΗΠΑ και από αιματοβαμμένους συμμάχους της Ουάσιγκτον (όπως ο Χιλιανός πρόεδρος Πινιέρα) αντισταθμίζεται από την αντίδραση άλλων σημαντικών κρατών και ηγετών της υποηπείρου. Βέβαια οι Βολιβιάνοι πραξικοπηματίες απολαμβάνουν την κατανόηση της Μόσχας και του Πεκίνου – η πρώτη αναγνώρισε τα τετελεσμένα, το δεύτερο ούτε είδε ούτε άκουσε τίποτα… Οι δυσκολίες έχουν και επόμενα στάδια: πότε θα γίνουν και τι είδους θα είναι οι εκλογές που υποσχέθηκαν, όταν φοβούνται την κάλπη σήμερα ακόμη περισσότερο από χθες; Και πώς θα διασφαλιστεί η νομιμοποίηση και μακροημέρευση που ελπίζει να πετύχει κάθε «συνιστώσα» των πραξικοπηματιών για τον εαυτό της;
Σε κάθε περίπτωση, ολόκληρο το ιθαγενικό και λαϊκό στρατόπεδο έχει μεγάλη εμπειρία και αποδεικνύει ότι έχει επίσης μεγάλα αποθέματα αντοχής και πείσματος. Από την άλλη, τα δείγματα γραφής των πραξικοπηματιών (με κορυφαίο την αδυναμία τους να κρύψουν την απέχθεια και το ρατσισμό τους απέναντι σε μια ιθαγενική και λαϊκή πλειοψηφία) είναι… ενθαρρυντικά: δείχνουν ότι δεν τους αρκεί η απαλλαγή από τον Μοράλες. Θέλουν να ξεθεμελιώσουν όλα τα επιτεύγματα και τους θεσμούς που έδωσαν αξιοπρέπεια στους Βολιβιάνους. Ίσως ο καταστροφικός και βέβηλος οίστρος τους να αποδειχθεί και η Αχίλλειος πτέρνα τους, διότι όλα αυτά δεν είναι «διαβολικά πράγματα που επέβαλε ο Μοράλες». Είναι κατακτήσεις που ανήκουν στους πολλούς, οι οποίοι δεν εννοούν να τις αποχωριστούν. Ο Καμάτσο και οι λευκοί ολιγάρχες ονειρεύονταν την εποχή που απαγορευόταν στους ιθαγενείς να βαδίζουν στα πεζοδρόμια της Λα Παζ, του Σούκρε και της Σάντα Κρουζ. Οι Δυτικοί νοσταλγούσαν τον καιρό που οι πολυεθνικές τους λεηλατούσαν ανενόχλητες τη Βολιβία. Τώρα συνειδητοποιούν ότι η επιστροφή στο παρελθόν δεν είναι και τόσο εύκολη υπόθεση και –αν επιτευχθεί– θα κατατρέχεται από το φάντασμα μιας εύθραυστης προσωρινότητας. Το είχε πει και ο Τουπάκ Κατάρι, ο μάρτυρας ηγέτης των εξεγερμένων ιθαγενών λίγο πριν διαμελιστεί ζωντανός από τους «πολιτισμένους» Ισπανούς αποικιοκράτες: «Θα γυρίσω, και θα είμαι εκατομμύρια».
* «Κίνημα προς τον Σοσιαλισμό – Πολιτικό Εργαλείο Λαϊκής Κυριαρχίας»: ο τίτλος του κόμματος είναι ενδεικτικός της διαφορετικής λογικής των Βολιβιάνων για τους τρόπους άσκησης πολιτικής και για τη σπουδαιότητα της λαϊκής συμμετοχής.
