της Μαρίας Μαγγιώρου*
Ο καθηγητής Βασίλης Φούσκας, στο εκτενές άρθρο του σε πρόσφατο ένθετο του Δρόμου (19/4), τονίζει με έμφαση τον αυταρχισμό του νεο-φιλελευθερισμού και το πνεύμα ορντο-λιμπεραλισμού που τον διέπει. Η πνευματική έδρα του, γράφει, βρίσκεται στη μεσοπολεμική Γερμανία και την Αυστρία. Η «Ιστορική διαδρομή προς την πολυπλοκότητα» βαίνει παράλληλα με μια ιδεολογική διαδρομή που κατέληξε στον πλήρη εξευτελισμό του ανθρώπου με την «woke κουλτούρα».
Χαρακτηριστικό της γερμανικής κοινωνίας είναι η Σημασία της «σύνθεσης» και της αυστριακής ο συντηρητισμός-καθολικισμός του ουνιβερσαλισμού. Επομένως, το πάντρεμα του φιλελευθερισμού με την Τάξη (Ordnung) είναι όμοιο με το πάντρεμα Λόγου και Πίστης των νικητών του 13ου αιώνα επί της σκέτης μεσαιωνικής Τάξης. Είναι όμοιο και με το πάντρεμα Ατόμου και Κράτους των νικητών του 17ου για την αντικατάσταση της Πίστης / Εκκλησίας από το Κράτος / Μονοπώλιο της βίας.
Είναι γνωστό ότι στον 17ο αιώνα θεμελιώνονται ο καπιταλισμός και το Σύστημα Κρατών. Στα θεμέλιά τους βρίσκεται ο αγγλικός εμπειρισμός-ατομικισμός, για τον οποίο είναι αδιανόητη η ύπαρξη Κοινωνίας και η οργάνωσή της σε Πολιτεία. Οπότε, η προσφυγή του σε δανεισμό Σημασίας για την πολιτική εξουσία γίνεται αναγκαστική. Αναγκαστικά επίσης, το πολιτισμικό-οντολογικό αυτό δάνειο το αναζητά στην αντίπαλη ιδεολογία, όπου ο υπερβατικός ουνιβερσαλισμός επιβάλλει δεσποτικό αυταρχισμό. Έτσι, ο εφευρέτης του νεωτερικού κράτους, ο Τόμας Χομπς, πάντρεψε τον φιλελευθερισμό του ατομικισμού με την μακιαβελική κρατική εξουσία.
Όταν ήρθε η ώρα για την ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης, του νεο-φιλελευθερισμού, η ανάγκη να βγουν από τη μέση κράτος και το έθνος έκανε υποχρεωτικό το πισωγύρισμα που έγινε αισθητό σαν στροφή στο Μεσαίωνα (σαν «νεο-μεσαιωνισμός»): Ξαναμπήκε ο καθολικισμός-ουνιβερσαλισμός με όρους παπικής εξουσίας. Όλοι ένοιωσαν στο πετσί τους τον στεγνό-στυγνό αυταρχισμό που συνεπάγεται το πάντρεμα του ατομικισμού με την ιδεολογία-οντολογία του δικαιωματισμού-μετανθρωπισμού.
Η ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ του Β. Φούσκα για τον ορντο-λιμπεραλισμό του νεο-φιλελευθερισμού είναι αποκαλυπτική για την πίστη στο υπερβατικό Όλον που κάνει δυνατή την απόδοση δικαιωμάτων σε ζώα και σε πράγματα. Και ο λόγος για τον οποίο είναι δυνατή η συνύπαρξη ατομικισμού και ουνιβερσαλισμού είναι η υπέρτατη αξία του Ατόμου δεν συνεπάγεται πίστη στην αξία του Ανθρώπου ως διαφορετικού όντος από τα άλλα έμβια ακόμα και από τις μηχανές. Δεν συνεπάγεται ελευθερία, ούτε καν την ανθρωποκεντρική του γερμανικού ουμανισμού-ιδεαλισμού.
Ο γερμανικός ιδεαλισμός, ξεκινώντας από το μεσαιωνικό πάντρεμα Λόγου-Πίστης, εκδηλώθηκε αρχικά με τον γερμανικό ουμανισμό της Αναγέννησης καταλήγοντας σε δύο εκδοχές: στον κοσμικό καντιανό κοσμοπολιτισμό και τον υπερβατικό χεγκελιανό κρατισμό. Στον 21ο αιώνα έγινε σαφές ότι η καπιταλιστική ιδεολογία διχάστηκε, με το σκέλος του νέο-φιλελευθερισμού να παντρεύει το αυταρχικό «όρντο» του Χέγκελ (διαλεκτική Ανάγκης-Ελευθερίας) με τον στωικό κοσμοπολιτισμό του Καντ (του καθολικού νόμου με αχρονική ισχύ).
Ο αντι-ανθρώπινος ορντο-λιμπεραλισμός του νέο-φιλελευθερισμού έχει δύο πρόσωπα: τον σχετικισμό από τη μια και τον μηδενισμό από την άλλη. Αυτό συμβαίνει επειδή τον μεν θετικισμό-εμπειρισμό του ατομικισμού τον ξέπλυνε ο ιδεαλισμός του κοσμοπολιτισμού τον δε αξιακό κόσμο της Νεωτερικότητας τον γκρέμισε ο ναρκισσισμός -κυνισμός της Μετανεωτερικότητας.
Η ευκολία με τη οποία ο καπιταλιστικός φιλελευθερισμός μπαινοβγαίνει από τον θετικισμό έγκειται στο ότι είναι α-ιστορικός (εκτός από α-κοινωνικός, «απολίτευτος»). Η ατομικότητα νοείται ως αυτό-αναφορική υποκειμενικότητα εκτός κοινωνίας και ιστορίας, σαν εκ γενετής ολοκληρωμένη, χωρίς επιρροή από κοινωνία, χωρίς δεσμεύσεις και υποχρεώσεις, χωρίς παρελθόν, χωρίς διαφορά από τα άλλα έμβια. Και η ευκολία με την οποία φορτώνεται και ξεφορτώνεται την κρατική εξουσία έγκειται στο ότι (ομοίως εξω-ιστορικά και εξω-κοινωνικά) ταυτίζει την Εξουσία με την Ισχύ.
ΣΤΗ ΦΑΣΗ της Νεωτερικότητας, η «αστική δημοκρατία» ήταν το πάντρεμα της αντιπροσώπευσης (του ατομικισμού) με τον δεσποτικό κρατισμό (ρωμαϊκού-μακιαβελικού τύπου). Η δανεική ρωμαϊκή έννοια του Δημοσίου / Res Publica ήρθε και κόλλησε σαν ξένο σώμα πάνω στην «ανεξάρτητη σφαίρα» του Ιδιωτικού / της Οικονομίας (ανεξάρτητη ακριβώς όπως το ιδιωτικό-ανιστορικό-αντικοινωνικό άτομο). Και επειδή το κράτος ήταν ταυτόσημο με το πολιτικό σύστημα (σαν μείξη της πολιτικής εξουσίας με την απολιτική εξουσία της ισχύος) η Μετανεωτερικότητα είδε το ταυτόχρονο ξήλωμα του κράτους και της πολιτικής. Η κατάργηση του κοινωνικού κράτους συνοδεύτηκε μοιραία από την αχρηστία του ελέγχου του – από θεσμό εκπροσώπησης του λαού και από θεσμό ανεξάρτητης δικαιοσύνης.
Ταυτόχρονα, εξαερώθηκε ολόκληρο το σύστημα αξιών του Διαφωτισμού που στηριζόταν σε μια κάποια «πολιτική εξουσία» και τον θετικισμό. Στη θέση του «νέου ανθρώπου» του Διαφωτισμού ως Ατόμου ως «πολίτη», έχουμε τον παλαιότερο-μεσαιωνικό άνθρωπο, τον αφυπνισμένο (woke) από τη θρησκευτική πίστη στη «διαφορετικότητα» με την έννοια της ισοπέδωσης των αξιακών διαφορών. Η ναρκισσιστική διαστροφή χαρακτήρα και τα ιδεολογήματα κοσμοπολιτισμού έχουν για οντολογικό θεμέλιο τα μεσαιωνικά-καθολικά universalia μας βεβαιώνει ο Ευτύχης Μπιτσάκης στο βιβλίο του «Για μια εγκόσμια ηθική». Οι αξίες και τα δικαιώματα χρησιμοποιούνται για δικαιολόγηση πολέμων και βίας.
Η κατάρρευση των κρατικών ορίων έκανε υποχρεωτική την κατάργηση των ορίων λόγω πολιτικής εξουσίας και η κατάργηση των ηθικών ορίων από τα κοσμικά-υπερβατικά universalia έφερε μηδενισμό. Κοσμικός ατομικισμός σημαίνει ηδονοθηρία και το πάντρεμά του με τον στωικό κοσμοπολιτισμό σημαίνει δικαιωματισμός και ψευδο-ανθρωπότητα. Σημαίνει κυνικός ανταγωνισμός ανθρωπολύκων κατά τον Τ. Χομπς και κατά το στωικό φυσικό δίκαιο του Τζον Λοκ χωρίς τα πολιτικά και ηθικά όρια που βάζει η σφαίρα του Δημοσίου.
Η ΑΣΤΙΚΗ-ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ τάξη δεν στόχευε στον «εκδημοκρατισμό της εξουσίας», γράφει ο φιλόσοφος Αντρέα Τζοκ στο ένθετο του Δρόμου της 5 Απριλίου. Η αρχική ανατροπή της κληρονομικής μοναρχίας επέτρεψε να διαμορφωθεί αυτό το αφήγημα. Πρόκειται όμως για παρανόηση αφού ο φιλελευθερισμός υπήρξε πάντα μια ώθηση για τη διατήρηση της εξουσίας (βλ. ισχύος) από τους κατόχους ιδιοκτησίας. Τις ρίζες του μηδενισμού, γράφει, τις βλέπουμε αφενός σε μια κτητική ατομικότητα χωρίς κοινωνία και ιστορία, αφετέρου στις οικονομικές ολιγαρχίες χωρίς πολιτικά και ηθικά όρια. Η αυτό-αντίληψη του φιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος είναι, λέει, ένα είδος «αιώνιας αλήθειας» που καθιστά ψέμα οτιδήποτε άλλο.
Σήμερα, αυτού του είδους η ανωτερότητα χωρίς τα όρια της πολιτικής εξουσίας και κάποιου συστήματος αξιών θα έκανε τα πράγματα πολύ χειρότερα αν δεν έμπαινε κάποιο φρένο από την ανάγκη να διορθωθούν τα σπασμένα της παγκοσμιοποίησης για το συμφέρον του Ισχυρού. Η ανάγκη ελέγχων στις αγορές-καζίνο (capital controls) επαναφέρει την ισορροπία ανάμεσα στην παρασιτική (χρηματιστική) και την παραγωγική (βιομηχανική) οικονομία. Για την οποία ισορροπία, χρειάζεται παλινόρθωση της πολιτικής εξουσίας. Και η επιστροφή σε εθνικά συμφέροντα δεν μπορεί να συμβεί χωρίς να επανέλθει οντολογική βάση που στήριζε το σύστημα αξιών του ανθρώπου-πολίτη. Καλείται λοιπόν να περισωθεί η ανθρωπινότητα, καθώς και η σφαίρα του Δημοσίου με κράτος και πολιτικό σύστημα. Αυτή βέβαια η επιστροφή σε δεδομένα Νεωτερικότητας καθόλου δεν σημαίνει διασφάλιση της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας. Είναι μια αναβίωση του σκέτου φιλελεύθερου καπιταλισμού με νέους κινδύνους λόγω νέας τεχνολογίας – πολεμικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς.
* Η Μαρία Μαγγιώρου είναι διδάκτωρ πολιτικής επιστήμης
