Δεν απομένουν τελικά και πολλά περιθώρια για ευφάνταστα σενάρια
του Μύρωνα Ξυδάκη
Με το που κυκλοφόρησε η είδηση για την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, υπήρξαν φωνές, και από τους χώρους της αριστεράς, που έκαναν λόγο για πραξικόπημα «γιαλαντζί», ενορχηστρωμένο από τον ίδιο τον Ερντογάν, προκειμένου να εδραιώσει την παντοκρατορία του. Η άποψη αυτή στηρίζεται στον πρόχειρο, σχεδόν οπερετικό τρόπο με τον οποίο εκδηλώθηκε το πραξικόπημα, στη συνεπακόλουθη αποτυχία του και στις τεράστιας κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των τελευταίων ημερών (πάνω από 60.000 διώξεις).
Μια τέτοια ερμηνεία, ωστόσο, δεν μπορεί να εξηγήσει το μέγεθος των γεγονότων, την ένταση των συγκρούσεων καθώς και τον αριθμό των θυμάτων (πάνω από 300 νεκροί και τουλάχιστον 2.185 τραυματίες). Αυτό που συνέβη δεν ήταν απλά μια οπερέτα με πρωταγωνιστές κάποιους λοχαγούς. Αντιθέτως, φαίνεται πως ήταν μπλεγμένοι χιλιάδες αξιωματικοί (οι πληροφορίες κάνουν λόγο για συλλήψεις 2.839 στρατιωτικών) από όλα τα σώματα, μεταξύ των οποίων βρίσκονται στρατηγοί, αρχηγοί στρατιών, μέλη του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου, διοικητές μεγάλων μονάδων κ.λπ. Είναι αδύνατο να πιστέψουμε πως όλοι αυτοί, που διασύρονται παρουσιαζόμενοι ως πρωτεργάτες, είναι απλά μέρος ενός κόλπου.
Κι αν όντως ήταν όλα ένα καλοστημένο και ελεγχόμενο σχέδιο του Ερντογάν, τότε γιατί να καλέσει τον κόσμο να βγει στους δρόμους; Γιατί να επιλέξει να βάλει στην τέλεια εξίσωσή του έναν τόσο αστάθμητο παράγοντα; Εκτός κι αν υποτεθεί ότι οι χιλιάδες των διαδηλωτών ήταν και αυτοί προσυνεννοημένοι.
Πέραν όμως αυτών, υπάρχει και η παράδοση. Στην Τουρκία σε διάστημα 40 ετών (από το 1960 έως το 2000) έχουν γίνει 5 πραξικοπήματα (1960, 1971, 1980, 1993, 1997), ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν αποκαλυφθεί διάφορα σχέδια ανατροπής του Ερντογάν («Υπόθεση Εργκένεκον» και «Σχέδιο Βαριοπούλα»). Αυτά, αν μη τι άλλο, αποδεικνύουν ότι ο στρατός αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κυρίαρχο ρυθμιστή του πολιτικού συστήματος, και όχι απλά ως υπερασπιστή των συνόρων.
Οι αλλαγές στους συσχετισμούς δυνάμεων
Κάτι αντίστοιχο συνέβη και τώρα επί της ουσίας. Η προσπάθεια του Ερντογάν όλα αυτά τα χρόνια να μετατρέψει την Τουρκία σε έναν περιφερειακό παίκτη με μια αυτοτέλεια και με αναβαθμισμένο ρόλο σε ολόκληρο τον σουνιτικό κόσμο, κορυφώθηκε ύστερα κι από τις πρόσφατες αλλαγές συσχετισμού δυνάμεων στον πόλεμο της Συρίας. Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν σε μια μεγάλη αλλαγή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής με τα ανοίγματα προς τη Ρωσία. Όλα αυτά ενόχλησαν ιδιαίτερα τον δυτικό παράγοντα, που από καιρό προετοίμαζε κινήσεις.
Χαρακτηριστικό, άλλωστε, είναι και το γεγονός πως το πραξικόπημα είχε με έναν τρόπο προαναγγελθεί. Εδώ και τουλάχιστον δύο μήνες είχαν ενταθεί κινήσεις, ενώ υπήρχε και αρθρογραφία στον αμερικανικό Τύπο, που καλούσε τον τουρκικό στρατό να ανατρέψει τον Ερντογάν. Ήταν, μάλιστα, τέτοια η φιλολογία, που το τουρκικό Αρχηγείο Στρατού υποχρεώθηκε να προβεί σε διάψευση.
Άρα, το πραξικόπημα στην Τουρκία όχι μόνο είναι πραγματικό, αλλά είναι και σχεδόν βέβαιο πως είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ και κύκλων της ΕΕ. Ενδεικτικές είναι οι πρώτες δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι, πριν ακόμα κριθεί η έκβαση του πραξικοπήματος: «Ελπίζω πως θα υπάρξει ειρήνη, σταθερότητα και πολιτική συνέχεια στην Τουρκία». Καμία απολύτως στήριξη στη νόμιμη κυβέρνηση της Τουρκίας.
Είναι προφανές πως την ανάμειξη αυτή την έχει αντιληφθεί και ο ίδιος ο Ερντογάν. Εξ ου και οι δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εργασίας ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται πίσω από το πραξικόπημα, καθώς και η στοχοποίηση της αεροπορικής βάσης Ιντσιρλίκ, όπου εδρεύει μεγάλη αμερικανική αεροπορική δύναμη, ως προπύργιο των στασιαστών.
Οι ανακατατάξεις, λοιπόν, πρωτίστως στο γεωστρατηγικό πεδίο και δευτερευόντως οι επικείμενες εκκαθαρίσεις που σχεδίαζε ο Ερντογάν στην ηγεσία του στρατεύματος, έδωσαν κάθε λόγο σε ένα τμήμα του στρατού να επιχειρήσει το πραξικόπημα. Το ότι απέτυχε οφείλεται, όχι στο ότι ήταν στημένο, αλλά στο γεγονός πως η στρατιωτική ηγεσία ήταν διαιρεμένη. Οι πραξικοπηματίες εξέφραζαν μικρό τμήμα του στρατού, ενώ ορισμένοι εξ αυτών έπαιξαν διπλό ρόλο σε κρίσιμες στιγμές γέρνοντας την πλάστιγγα. Τέλος, είναι σχεδόν σίγουρο πως ο Ερντογάν είχε κάποια πληροφόρηση, ίσως και από τη Ρωσία, λίγες ώρες πριν από το πραξικόπημα, γεγονός που του έδωσε τη δυνατότητα προετοιμασίας, υποχρεώνοντας παράλληλα την άλλη πλευρά να προβεί σε βιαστικές, σπασμωδικές κινήσεις.
Είναι, λοιπόν, σαφές πως η ερμηνεία περί «γιαλαντζί» πραξικοπήματος είναι μονοσήμαντη και, όπως κάθε συνωμοσιολογική θεώρηση, βασίζεται σε μια κανονιστική προσέγγιση της πραγματικότητας. Την ίδια στιγμή που αυτή η πραγματικότητα, για μια ακόμη φορά, αποδεικνύεται πολύ πιο πλούσια και χαοτική από τα σχήματα που έχουμε στο κεφάλι μας.
Φωτογραφία : Eurokinissi/AP Photo/Emrah Gurel
