Ελληνική γλώσσα και πολιτισμός στην Κάτω Ιταλία
Τη Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου, είχα την τύχη να παρακολουθήσω μια πραγματικά ξεχωριστή εκδήλωση στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο της Αθήνας.
Ήταν το πρώτο μέρος του αφιερώματος «Ελληνική γλώσσα και πολιτισμός στην Κάτω Ιταλία» που θα ολοκληρωθεί την προσεχή Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου με αφιέρωμα στον πολιτισμό της διατροφής μεταξύ Ελλάδας και Μεγάλης Ελλάδας.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας, από το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Ιταλίας και υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού.
Θέμα της ήταν «η ελληνική γλώσσα στη νότια Ιταλία ανάμεσα στο χτες και στο σήμερα».
Οι τρεις εισηγήτριες, δυο από την Κάτω Ιταλία και μια από την Ελλάδα, μας ταξίδεψαν μοναδικά.
Η Manuela Pellegrino, ανθρωπολόγος από το Centro Studi Ellenici (CHS, Harward, Washington) μίλησε με θέμα «Griko: ένας, κανένας, εκατό χιλιάδες». Για πρώτη φορά κατάλαβα πως αυτό που λέμε ελληνικά της Κάτω Ιταλίας έχει δυο παρακλάδια: Τα «Γκρίκο» που μιλιούνται στην Απουλία και τα «Γκρέκο ή γκρεκάνικα» που μιλιούνται στην Καλαβρία.
Η Χριστίνα Πετροπούλου, ανθρωπολόγος, Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο ΑΠΘ, μετέφερε προσωπικά βιώματα και γνώσεις με την ομιλία της που είχε τον χαρακτηριστικό τίτλο «Εδώ ήρθες να μάθεις τα ελληνικά;» – προσωπική εμπειρία μιας επιτόπιας ανθρωπολογικής έρευνας στο ελληνόφωνο χωριό της Καλαβρίας Γκαλλιτσιανό.
Τέλος η Maria Olimpia Squillaci, γλωσσολόγος, Ερευνήτρια του Università degli Studi di Napoli «L’ Oriente» έκλεισε με το θέμα, «Τα ελληνικά της Καλαβρίας ανάμεσα σε παλιές και νέες προκλήσεις».
«Τα Γκρίκο είναι μια γλυκιά γλώσσα» είπε η κα Pellegrino, που ξεκίνησε την ομιλία της σε αυτή τη γλώσσα και εξήγησε πως έγινε ανθρωπολόγος ακριβώς για να την κατανοήσει. Στη «Grecia Salentina» της Απουλίας υπάρχουν επτά χωριά όπου μιλιούνται τα Γκρίκο. Αλλά δεν είναι πια γλώσσα της καθημερινότητας. Δεν θα την ακούσουμε να μιλιέται στον δρόμο, ωστόσο η επιρροή της είναι σαφής. Μας έδειξε εικόνες καταστημάτων με πινακίδες όπως «Το αρτοπωλείο», «Bar Kipos» και γραφείο ταξιδίων «Pou Pai Tour» .
«Μεταφράζουμε, γράφουμε, τραγουδάμε, αλλά είναι μια γλώσσα που δεν μιλιέται όσο γράφεται. Δεν την χρησιμοποιούμε για να παραγγείλουμε πίτσα, αλλά περισσότερο για καλλιτεχνική χρήση. Είναι ένα πολύτιμο δώρο που μας δόθηκε κι ελπίζουμε να το πάμε στο μέλλον. Είναι ένα ζωντανό μνημείο του Ελληνισμού αλλά και η γλώσσα της μητέρας και της γιαγιάς. Στην Απουλία έχουμε το βλέμμα μας στραμμένο στη θάλασσα – από εκεί ήρθε η γλώσσα μας».
Η κυρία Πετροπούλου μίλησε για την ερήμωση των χωριών της Κάτω Ιταλίας με χαρακτηριστική περίπτωση το Γκαλιτσιάνο που όταν το επισκέφθηκε για πρώτη φορά είχε 251 κατοίκους και σήμερα έχουν απομείνει 60. Στο χωριό μιλιούνται τα «γκρεκάνικα» αλλά η μετανάστευση, είτε σε άλλες περιοχές της Ιταλίας είτε στο εξωτερικό, ήταν πλήγμα και για τη γλώσσα. Η ίδια τοποθέτησε και ιστορικά τις φάσεις διωγμού και ανάδειξης της γλώσσας. Θα έχουμε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε προσεχώς αναλυτικά τις διαπιστώσεις και τα πορίσματά της σε μια συνέντευξη στην εφημερίδα.
Η τελευταία ομιλήτρια, η κα Squillaci μας απογείωσε πραγματικά και μας γέμισε αισιοδοξία για το μέλλον της γλώσσας. Στο σπίτι της μιλούσαν τα γκρεκάνικα, αλλά σύντομα διαπίστωσε πως λίγοι τα μιλούσαν στην καθημερινότητα. Υπάρχει ένα μεγάλο χάσμα. Τα μιλούν οι ηλικιωμένοι αλλά όχι οι νεότερες γενιές.
Η Καθηγήτρια συμμετέχει σε μια ομάδα που αναπτύσσει πλούσια δράση τα τελευταία χρόνια. Μια από τις δράσεις της είναι Το ddomadi greko (ελληνική εβδομάδα στα γκρεκάνικα) με πολιτιστικές εκδηλώσεις. Για πρώτη φορά ανέβηκε το σατιρικό δράμα του Ευριπίδη «Κύκλωψ» στα γκρεκάνικα με παράλληλη αφήγηση/εξήγηση στα ελληνικά και στα ιταλικά.
Έχει δημιουργηθεί ένας πυρήνας 15 νέων παιδιών που την ρωτούν τι μπορούν να κάνουν για τη γλώσσα. Και η απάντησή της είναι: «Να τη μιλάτε».
Στην προσπάθεια αυτή αποδέχονται και τους neologismi (νεολογισμούς) και έχουν δημιουργήσει και μια ομάδα στο facebook, To ddomadi greko – La settimana greka (fb: toddomadigreko), όπου καθημερινά συζητούν και ανεβάζουν αναρτήσεις.
Αξίζει να δείτε μια σχετική ανάρτηση, όπου εξηγείται από πού προέρχεται η λέξη «γιατρεύω»/ Jatrègguo στα γκρεκάνικα:
«Simero platègguome sce etimologia!
Jatrègguo ène ena rìma ti èrkete an to greco palèo: ἰατρεύω. Stin icona sonnite ìvri oli tin etimologia! Echete arotìmata?»
Δεν είναι εκπληκτικό; Δεν μεταφράζω, αλλά είμαι σίγουρος πως καταλαβαίνετε τα περισσότερα.
Δείτε και την εικόνα που συνοδεύει το κείμενο:
«Δεν είναι μόνο η γλώσσα, είναι η ανάμνηση των ανθρώπων που τη μιλούν. Έχει ένα μεγάλο συγκινησιακό φορτίο», είπε η κυρία Squillaci, τονίζοντας τη σημασία που έχει να σταματήσει η ερημοποίηση των χωριών…
Η εκδήλωση έκλεισε μαγικά με το συγκρότημα Encardia που μας ξεσήκωσε όλους και οι Καθηγήτριες έδειξαν και το χορευτικό τους ταλέντο!
Τη Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου στις 7 το απόγευμα στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο ακολουθεί η εκδήλωση με θέμα «Ο πολιτισμός της διατροφής μεταξύ Ελλάδας και Μεγάλης Ελλάδας».
