Γράφει ο Γιώργος Α. Λεονταρίτης
Δεν έγινε αντιληπτή, όσο θα έπρεπε, η σημασία της έκδοσης ενός πολύ σημαντικού βιβλίου που αφορά τον ιστορικό ηγέτη του ΚΚ Ιταλίας Αντόνιο Γκράμσι. Σε μια εποχή σαν τη σημερινή όπου ο άκρατος καπιταλισμός με τη μορφή της γερμανοευρωπαϊκής ένωσης έχει επιφέρει τη φτωχοποίηση των λαών και την ισοπέδωση του σοσιαλισμού, αυτό το βιβλίο ανοίγει έναν ορίζονται μέσα στην αριστερή μελαγχολία που μας διακατέχει. Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Τίτλος του βιβλίου είναι: «Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι». Τίτλος που γεννά ερωτηματικά. Η απάντηση θα δοθεί στο τέλος. Πρόκειται για μια πολύχρονη έρευνα του συναδέλφου δημοσιογράφου Δημήτρη Δεληολάνη, ο οποίος διαμένει στη Ρώμη. Ο συνάδελφος επιδόθηκε σε μια δύσκολη έρευνα, που απαιτούσε χρόνο και κόπο, ώστε να φέρει για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας άγνωστα ντοκουμέντα (που επί δεκαετίες είχαν μείνει καταχωνιασμένα λόγω σκοπιμοτήτων) γύρω από τη δράση του ηγέτη, που μαζί με πλειάδα σοσιαλιστών συντρόφων του, δημιούργησαν το 1921 το ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Το έργο αυτό, παρουσιάζουν οι εκδόσεις Στοχαστής του Λουκά Αξελού. Πρόκειται για έναν ξεχωριστό πνευματικό άνθρωπο, με μακρά δράση στο λαϊκό κίνημα, που αφιέρωσε τη ζωή του για να έλθει κοντά στο ελληνικό κοινό μέγιστο μέρος του έργου του Γκράμσι.
Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ αυτή του «Στοχαστή» έχει ξεχωριστή αξία διότι ο Γκράμσι υπήρξε κορυφαίος ηγέτης, αδογμάτιστος μαρξιστής, σπάνιος διανοούμενος, με πλούσιο συγγραφικό έργο, που ξεκινάει από τα νεανικά του χρόνια για να φτάσει στην ανάλυση όσων συνδέονται με τη σοσιαλιστική και κομμουνιστική κίνηση των αρχών του 20ού αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τον Γκράμσι δεν πολέμησε ανελέητα μόνο ο φασισμός. Ο ηγέτης αυτός, που γεννήθηκε στη Σαρδηνία, αντιμετώπισε παράλληλα την έχθρα και υπονόμευση του σταλινισμού. Η επιρροή του Γκράμσι στο αριστερό κίνημα εξακολουθούσε ακόμα και όταν βρισκόταν στη φυλακή, αλλά και μετά τον θάνατό του, μέχρι τις μέρες μας. Έτσι, για να κατανοήσουν οι μάζες τις θέσεις και τις απόψεις του, χρειαζόταν υπομονή κι επιμονή για πολλαπλές αναγνώσεις. Αυτό ήταν και είναι αναγκαίο διότι το σύνολο των θέσεών του ερχόταν τμηματικά στη δημοσιότητα και αναιρούσε λανθασμένες εντυπώσεις που είχαν σχηματιστεί κατά το παρελθόν.
Ο φασισμός φυλάκισε τον Γκράμσι για να τον οδηγήσει στον θάνατο. Ο σταλινισμός επιχείρησε να διαστρεβλώσει τα «πιστεύω» του, διότι τον ενοχλούσαν. Το σύνολο των αριστερών δυνάμεων –σοσιαλιστές και κομμουνιστές– άλλη πορεία και απήχηση θα είχαν εάν δεν έφευγε τόσο νωρίς από τη ζωή ο Γκράμσι, το 1937 σε ηλικία 46 ετών. Το βιβλίο του Δημ. Δεληολάνη με τις… «ανασκαφές» που έκανε στα άδυτα αρχείων στη Ρώμη αλλά και στη Ρωσία, φέρνει στη δημοσιότητα κρίσιμα ντοκουμέντα και μαρτυρίες, κείμενα άγνωστα στην Ελλάδα τουλάχιστον. Έτσι παρακολουθούμε τα μαρτυρικά χρόνια που πέρασε ο σπάνιος αυτός στοχαστής στις φασιστικές φυλακές, χωρίς να πάψει να διαβάζει ή να γράφει. Κι ακριβώς αυτά τα χειρόγραφα, ο σταλινισμός δεν ήθελε να φτάσουν στο φως της δημοσιότητας. Ακόμα και μέσα από το κελί του ο Γκράμσι δεν σταμάτησε να αγωνίζεται για να μετατρέψει τους κομμουνιστές συντρόφους του σε στελέχη με ικανότητες πολιτικής ανάλυσης και κινητοποίησης, που θα πάλευαν για την αντιφασιστική ενότητα.
ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ που η Κομιντέρν μιλούσε για «σοσιαλφασισμό», εκείνος τόνιζε την επιτακτική ανάγκη για ενότητα δράσης κομμουνιστών-σοσιαλιστών. Θα φανεί ίσως παράξενο, αλλά είναι γεγονός ότι επί δεκαετίες οι ιδέες του Γκράμσι, είτε διαστρεβλώνονταν, είτε έμεναν κυριολεκτικά θαμμένες. Η σοβιετική ηγεσία δεν ήθελε να γίνει γνωστό ότι ο Γκράμσι είχε διαφωνήσει από το 1931 με την πολιτική του κομμουνιστικού κόμματος. Ο μετέπειτα ηγέτης του ΚΚ Ιταλίας Παλμίρο Τολιάττι, φοβούμενος ότι μετά τον θάνατο του Γκράμσι ο σοβιετικοί θα εξαφάνιζαν τα γραφτά του, πήρε και έκρυψε «Τα τετράδια της φυλακής». Τα κράτησε αδημοσίευτα μέχρι το 1947! Αλλά, και τότε, όταν άρχισαν να έρχονται στο φως τα «Τετράδια», δημοσιεύτηκαν λογοκριμένα και κολοβωμένα! Ο Τολιάττι είχε αφαιρέσει τμήματα που φοβόταν ότι θα προκαλούσαν την οργή του Κρεμλίνου… διότι δεν μπορούσαν να δεχθούν ότι ο Γκράμσι ήταν τελείως αντίθετος με τον Στάλιν και τις μεθόδους του. Πώς να δημοσιευτούν εκείνη την εποχή του σταλινισμού οι επικρίσεις του Ιταλού ηγέτη για τις αυθαιρεσίες του «Ερυθρού Τσάρου»; Ο Γκράμσι είχε τολμήσει ως ηγέτης του ΚΚΙ να ασκήσει κριτική στη σταλινική πλειοψηφία του μπολσεβικικού κόμματος για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε την εσωκομματική αντιπολίτευση, και έγραψε στον Στάλιν: «Είμαστε μαζί σας, αλλά δεν συμφωνούμε να λαμβάνονται κατασταλτικά μέτρα εναντίον της μειοψηφίας. Ιδιαίτερα όταν ο Τρότσκι και άλλοι συνεισέφεραν σημαντικά στην επαναστατική μας διαπαιδαγώγηση». Αυτή η τόσο ήπια και λογική τοποθέτηση έκανε τον Στάλιν να θεωρήσει τον Γκράμσι ότι ήταν… «τροτσκιστής»! Κι αυτή του η γνώμη βάραινε ακόμα και όταν οι φασίστες φυλάκισαν τον Γκράμσι. Η διαφωνία του Ιταλού ηγέτη με την Κομιντέρν για τον «σοσιαλφασισμό» και η επιμονή του για αντιφασιστική ενότητα εξόργισαν το Κρεμλίνο. Αυτά όλα κατά τα περασμένα χρόνια ετηρούντο μυστικά. Κι όταν ο Γκράμσι, στο τελευταίο γράμμα προς τον Τολιάττι προτού μπει στη φυλακή, διαμαρτυρήθηκε για τη γραφειοκρατική μεταχείριση της αριστερής αντιπολίτευσης στη Ρωσία από τον Στάλιν, ο Τολιάττι έντρομος έσκισε αυτό το γράμμα!
Μέσα στη φυλακή, ο Γκράμσι δέχθηκε τη χολή των κομματικά τυφλωμένων συντρόφων του, που δεν μπορούσαν να απαλλαγούν από τις κομματικές παρωπίδες. Έτσι, εκείνος σταμάτησε να συζητάει μαζί τους, όταν αυτοί παπαγάλιζαν τον Τολιάττι και κατηγόρησαν τον Γκράμσι σαν… «σοσιαλδημοκράτη»! Ακριβώς η διαστρέβλωση των ιδεών του Αντόνιο έγιναν χρήσιμο εργαλείο για να τον παρουσιάσουν όπως ήθελαν διάφοροι «ιστορικοί». Οι σοβιετικοί δεν μπορούσαν να χωνέψουν ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας το 1925 αισθάνθηκε την ανάγκη να στείλει στο προεδρείο της Κομμουνιστικής Διεθνούς οργισμένο μήνυμα με την υπογραφή του Τολιάττι: «Εμείς κρίνουμε ότι τα καθοδηγητικά όργανα των τομέων της Κομιντέρν δεν πρέπει ποτέ να μας θεωρούν απλούς “εκτελεστές” των εντολών που μας έρχονται από το προεδρείο. Ακόμη και οι εντολές που εμείς αναγνωρίζουμε ότι είναι απολύτως απαραίτητες σε μια διεθνή κομμουνιστική οργάνωση, πρέπει να δίνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπει την εκτέλεσή τους, αφού εξασφαλιστεί η πλήρης συναίνεση των ενδιαφερομένων…»
Υπάρχει σήμερα τα μεγάλο ερώτημα: Τι απέγιναν τα κάποτε πανίσχυρα κομμουνιστικά κόμματα της Ιταλίας και της Γαλλίας; Πώς συρρικνώθηκαν και στάθηκαν ανίκανα να αντισταθούν στην καπιταλιστική καταιγίδα της ευρωπαϊκής ένωσης; Ο Γάλλος ιστορικός Μαρκ Λαζάρ, σ’ ένα βιβλίο του γράφει: «Μεταξύ ΙΚΚ και Μόσχας δεν υπήρξε ποτέ πραγματική ρήξη, μόνο αποστάσεις. Κάτι που πλήρωσε ακριβά το ιταλικό ΚΚ στη δεκαετία του 1980. Επιπλέον το ΙΚΚ δεν προχώρησε σε μια βαθύτερη ανάλυση της λειτουργίας του σοβιετικού συστήματος. Ήταν το ταμπού. Εκτός συζήτησης, εκτός σκέψης. Έτσι, όταν το σύστημα κατέρρευσε, βρέθηκε τελείως γυμνό, όπως και το γαλλικό ΚΚ…»
ΞΑΝΑΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ σήμερα τον Γκράμσι, χωρίς λογοκρισία, διαπιστώνουμε ότι αυτός ήταν η σκέψη μας… κι αν είχε δοθεί εγκαίρως το έργο του στο κοινό χωρίς περικοπές και αλλοιώσεις, το ιταλικό ΚΚ δεν θα βρισκόταν γυμνό. Μπορεί και να μην κατέρρεε ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» αφού ο ευρωπαϊκός κομμουνισμός θα στηριζόταν στα δικά του πόδια. Και τότε, η δικτατορία των Βρυξελλών, θα είχε απέναντί της ισχυρό αντίπαλο. Ποιος σκότωσε, λοιπόν, τον Γκράμσι; Το ερώτημα ίσως θα έπρεπε να τεθεί διαφορετικά: ποιος σκότωσε τον ευρωπαϊκό κομμουνισμό, κρατώντας στη σιωπή τη σκέψη του Γκράμσι;
