ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Στέλιο Ελληνιάδη
Στέλιος Ελληνιάδης (Σ.Ε.): Λίο, μιλάς ελληνικά;
Λίο Πάνιτς (Λ.Π.): Πολύ λίγο.
Σ.Ε.: Αλλά με καλή προφορά.
Λ.Π.: Έχω έναν θαυμάσιο Έλληνα κουρέα στο Τορόντο που μου μιλάει ελληνικά.
Σ.Ε.: Πολλά απ’ αυτά που έχεις γράψει είναι κάπως αιρετικά. Για παράδειγμα, έχεις τη θέση ότι η αμερικάνικη αυτοκρατορία δεν είναι σε παρακμή, όπως υποστηρίζουν αρκετοί αριστεροί συγγραφείς, αναλυτές, πανεπιστημιακοί, πολιτικοί και δημοσιογράφοι.
Λ.Π.: Μιλάνε για την παρακμή της Αμερικής σχεδόν από την εποχή του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Έχει ειπωθεί στη δεκαετία του 1970, ότι η Αμερική ήταν σε παρακμή επειδή δεν διατηρούσε το 50% του Παγκόσμιου Παραγόμενου Προϊόντος (GDP), όπως συνέβαινε αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας είχε μεγαλώσει πελώρια και ο δυναμισμός της Αμερικής και οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της εξαρτιόνταν από την ανάπτυξη του υπόλοιπου κόσμου. Έτσι, οι αμερικάνικες πολυεθνικές εταιρίες ήρθαν στην Ευρώπη επειδή η Ευρώπη αναπτυσσόταν. Δεν έχαναν επειδή η Ευρώπη αναπτυσσόταν, κέρδιζαν επειδή είχαν μια γιγαντιαία αγορά για να παράγουν και να πωλούν. Γι’ αυτό δεν πρόκειται για μία περίπτωση που ο ένας κερδίζει κι ο άλλος χάνει. Αυτό είναι ένα λάθος όλων των παλιών μαρξιστικών θεωριών για τον ιμπεριαλισμό, που βλέπουν τον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό σαν ένα παιχνίδι που ο ένας κερδίζει κι ο άλλος χάνει. Στην πραγματικότητα, η φύση της αμερικάνικης αυτοκρατορίας είναι ότι προώθησε τον παγκόσμιο καπιταλισμό στον οποίο η «πίτα» γινόταν όλο και μεγαλύτερη.
Βεβαίως, ο καπιταλισμός είναι γεμάτος από κρίσεις. Ο καπιταλισμός είναι παράλογος, είναι ασχεδίαστος, είναι χαοτικός, είναι όλο και πιο χρηματιστικός, που σημαίνει ότι γίνεται όλο και πιο ασταθής και παράγει κρίσεις, αλλά σ’ αυτό το πλαίσιο, επίσης, το αμερικάνικο κράτος είναι το μοναδικό κράτος που παίρνει την ευθύνη για τη διαχείριση αυτών των κρίσεων. Που τις κρατάει σε ένα περιορισμένο πλαίσιο ώστε να μην διαχέονται και να μην προκαλούν την κατάρρευση του καπιταλισμού ή τη σοσιαλιστική επανάσταση. Και το βλέπουμε αυτό στο τι κάνει η Ευρώπη σήμερα. Οι Αμερικάνοι στην αντίδρασή τους στην τρομερή κρίση του 2007-2008, αμέσως έριξαν χρήματα στο τραπεζικό σύστημα, έριξαν χρήμα ακόμα και σε γερμανικές και κινέζικες τράπεζες, που πήγαιναν για χρεοκοπία. Στην Ευρώπη, υπό την ηγεμονία των Γερμανών, ήταν πολύ πιο απρόθυμοι να αναλάβουν την ευθύνη για να κάνουν το σύστημα να συνεχίσει να λειτουργεί, μ’ αυτό που λέγεται ποσοτική χαλάρωση. Και οι Αμερικανοί ήταν δυσαρεστημένοι κι εσείς οι Έλληνες βλέπετε το αποτέλεσμα αυτού του πράγματος.
Σ.Ε.: Αυτό, Λίο, σημαίνει πως ό,τι συμβαίνει στον κόσμο είναι κάτω από τον έλεγχο της Αμερικής;
Λ.Π.: Όχι, και βέβαια όχι. Όταν σκεφτόμαστε για ένα ξεχωριστό κράτος, βλέπουμε ότι αυτό έχει την ευθύνη για την αναπαραγωγή των καπιταλιστικών και κοινωνικών σχέσεων μέσα στην κοινωνία, για τη διατήρηση του νόμου και της τάξης και για να αντιμετωπίζει όλων των ειδών τα προβλήματα, τις δυσκολίες και αντιθέσεις στην προσπάθειά του να το καταφέρει. Δεν σκεφτόμαστε για ένα κράτος σαν να έχει την απόλυτη εξουσία, να ελέγχει τα πάντα. Είναι ακριβώς το ίδιο με την αμερικάνικη αυτοκρατορία. Η αμερικάνικη αυτοκρατορία συμβαίνει να είναι το ένα κράτος που έχει επωμισθεί την ευθύνη να διαχειρίζεται τον καπιταλισμό διεθνώς, εν μέρει γιατί οι πολυεθνικές εταιρίες και οι τράπεζές της είναι τόσο κυρίαρχες παγκοσμίως. Αντιμετωπίζει, σαν ένα τέτοιο διεθνοποιημένο κράτος, τα προβλήματα, τις δυσκολίες και τις αντιθέσεις που συνδέονται με αυτή τη διαχείριση. Και παραμένει αυτοκρατορία με την έννοια ότι είναι το μοναδικό κράτος με αυτό το καθήκον. Βλέπεις, οι Γερμανοί δεν αναλαμβάνουν αυτή την ευθύνη. Οι Κινέζοι δεν έχουν την θεσμική δυνατότητα ή το ενδιαφέρον να είναι υπεύθυνοι για τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Οι Αμερικάνοι έχουν αυτό το βάρος. Και πέρα απ’ αυτό, επειδή είναι μία ανεπίσημη αυτοκρατορία, που δεν μπορεί ούτε στον Καναδά να υποδείξει τι να κάνει, πολύ περισσότερο να πει στη Γερμανία τι να κάνει, όντας ανεξάρτητα κράτη, υπάρχουν συχνά μεγάλες δυσκολίες και εντάσεις προκειμένου να βάλει άλλα κράτη να κάνουν αυτό που η Αμερική θα ήθελε να κάνουν. Κι αυτό συμβαίνει στην κυριολεξία με τη Γερμανία, τουλάχιστον από τότε που διαλύθηκε το σύστημα Μπρέτον-Γουντς στη δεκαετία του 1970. Οι Γερμανοί ήταν πιο διστακτικοί να αναλάβουν την ευθύνη για να εμποδίσουν μια κατάρρευση του οικονομικού συστήματος προσφέροντας κάποια αποζημίωση με έναν τρόπο που θα κρατούσε το σύστημα ακέραιο. Κι εσείς οι Έλληνες το βλέπετε αυτό. Εάν αυτό αναγκάσει την Ελλάδα να φύγει από την ευρωζώνη, οι Αμερικάνοι ανησυχούν για τις εμπλοκές που θα δημιουργήσει αυτό στο ΝΑΤΟ. Γιατί η ευρωζώνη είναι η υλική βάση του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, της στρατιωτικής μηχανής στην Ευρώπη, του δικτύου κατασκοπείας στην Ευρώπη. Εάν αυτό μπορούσε να συμβεί, θα βλέπατε περισσότερους κατασκόπους στην Ελλάδα. Εάν δεν λυνόταν με οικονομικά μέσα, μπορεί να λυνόταν με άλλα μέσα. Και μπορεί να βλέπατε την αμερικάνικη ισχύ όπως την βλέπατε παλιότερα, σ’ αυτό το πλαίσιο.
Η ενσωμάτωση της Κίνας
Σ.Ε.: Υπάρχουν, όμως, μερικές πολύ σημαντικές εξελίξεις όσον αφορά τις παγκόσμιες σχέσεις. Για παράδειγμα, η άνοδος της Κίνας. Αυτό δεν είναι μια ασήμαντη εξέλιξη…
Λ.Π.: Ναι, αλλά αντανακλά την μεγάλη επιτυχία του κρατικού σχεδίου της Αμερικής να ενσωματώσει όλο τον κόσμο στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι χρόνων, ειδικά στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, υπάρχει μία εκπληκτική ενσωμάτωση της κινεζικής παραγωγής, της κινεζικής καπιταλιστικής ανάπτυξης μέσα στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Έτσι, το κάθε τι, από τα τζινς που πουλάει η αλυσίδα Wal-Marts, μέχρι τους υπολογιστές που χρησιμοποιούμε, όλα κατασκευάζονται στην Κίνα, ακόμα κι αν η έρευνα για τα προϊόντα δεν γίνεται εκεί. Και η Κίνα αναπτύσσεται, αλλά αναπτύσσεται μέσα στο πλαίσιο του παγκόσμιου καπιταλισμού που εποπτεύεται από τις ΗΠΑ. Και εξαναγκάζεται, επειδή έχει ένα τόσο μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα και ειδικά σε σχέση με τις ΗΠΑ, να διατηρεί μία σχέση με το αμερικάνικο δολάριο, να βάζει τα πλεονάζοντα δολάρια στο αμερικάνικο τραπεζικό σύστημα. Βέβαια, αυτό μπορεί να δημιουργεί αντιθέσεις, αλλά βλέπουμε το βαθμό της ενσωμάτωσης που αυτό συνεπάγεται. Είναι πιο δύσκολο να ενσωματώσεις τους Κινέζους, με ένα κομμουνιστικό κόμμα, με διαφορετική γλώσσα, διαφορετική ιστορία, διαφορετικές θρησκείες, κουλτούρες κ.λπ., από το να ενσωματώσεις το βρετανικό κράτος στην αμερικάνικη αυτοκρατορία, προφανώς. Και υπάρχουν ενστάσεις. Και το γεγονός ότι η Κίνα δεν είναι στο ΝΑΤΟ, ότι δεν είναι μέρος του μηχανισμού ασφάλειας, του δικτύου αντικατασκοπείας κ.λπ. Αυτά κάνουν τη διαχείριση των σχέσεων δυσκολότερη, αλλά η Κίνα δεν έχει τη φιλοδοξία ή τη δυνατότητα να αναλάβει από τις ΗΠΑ τη διεύθυνση του παγκόσμιου καπιταλισμού. Λένε ότι η Κίνα είναι τώρα η κυρίαρχη δύναμη στην Ασία, αλλά αυτό που βλέπεις σε σχέση μ’ αυτό είναι οι εντάσεις που έχουν με την Κίνα εκείνοι που είναι περισσότερο ενσωματωμένοι στην αμερικανική αυτοκρατορία, η Ιαπωνία, η Ινδία κ.ά.. Έτσι, αυτό γίνεται ένα πρόβλημα διαχείρισης των σχέσεων, όχι όμως τέτοιο για να πεις ότι ανήκουν σε ένα διαφορετικό σύστημα, αφού είναι ενσωματωμένοι στο ίδιο σύστημα. Και οι Αμερικάνοι έχουν μεγαλύτερο ρόλο, μεγαλύτερη ευθύνη και μεγαλύτερη ισχύ μέσα στο σύστημα.
Καπιταλισμός χωρίς σύνορα
Σ.Ε.: Αυτό σημαίνει ότι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα κράτη δεν είναι πια σημαντικός; Είχαμε παγκόσμιους πολέμους εξαιτίας του ανταγωνισμού μεταξύ καπιταλιστικών κρατών, όχι μεταξύ καπιταλιστικών και σοσιαλιστικών. Δηλαδή, αυτή η ενσωμάτωση στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα σημαίνει ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών έχει ελαττωθεί, εξαντλήθηκε;
Λ.Π.: Παίρνει μια πιο περιορισμένη μορφή από την εποχή που υπήρχαν εθνικές αστικές τάξεις που αποζητούσαν την επέκταση μέσα στην επικράτειά τους ή στην περιοχή που είχαν κατακτήσει. Η Γερμανία είχε πετύχει στους δύο παγκόσμιους πολέμους και επιχειρούσε στην Ευρώπη και στην Ευρασία μέσα σε κλειστά σύνορα. Αλλά στο τέλος νίκησαν οι Αμερικάνοι στον μεγάλο τριακονταετή πόλεμο που τελείωσε στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Και έτσι η πολιτική βασίζεται στα ανοιχτά σύνορα για την ελεύθερη κυκλοφορία του κεφαλαίου. Όχι δασμοί, κι αυτό το έχουν ήδη κάνει στη Βόρεια Αμερική, όπου δημιούργησαν αυτή τη γιγαντιαία αγορά. Και το σχέδιό τους ήταν να δημιουργήσουν ένα καπιταλισμό ανοιχτό∙ η στρατηγική τους δεν ήταν να κάνουν συσσώρευση στο έδαφός τους. Σύντομα μετά, οι αμερικάνικες πολυεθνικές ήρθαν στην Ευρώπη και οι ευρωπαϊκές πολυεθνικές πήγαν για να αρχίσουν να παράγουν στις ΗΠΑ. Και έγιναν μια ταξική δύναμη στις ΗΠΑ.
Βλέπεις, λοιπόν, ότι οι εθνικές μπουρζουαζίες δεν σχηματίζουν μία κοινή παγκόσμια αστική τάξη, εξακολουθούν να μιλούν γαλλικά, εξακολουθούν να μιλούν γερμανικά, πηγαίνουν στα σχολεία τους, έχουν στενότερες σχέσεις με τα κράτη τους, αλλά αποτελούν μία διεθνή μπουρζουαζία όσον αφορά τη συσσώρευση, κι αυτό συμβαίνει με την Κίνα. Εάν έρθεις στο Τορόντο θα δεις ότι έχουν χτιστεί οι περισσότερες βίλες από οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου που τις αγοράζουν οι Κινέζοι. Αυτό είναι το σημείο. Δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν εντάσεις ανάμεσα σ’ αυτά τα κράτη. Πρέπει να διαχειριστούν τις δικές τους κοινωνίες, τις ταξικές συγκρούσεις στο εσωτερικό τους, κι αυτό μερικές φορές τους εμποδίζει να συντονίσουν τις πολιτικές τους. Μπορεί να υπάρξουν και στρατιωτικές εντάσεις σε κάποιες περιοχές, το βλέπουμε στην Ουκρανία με τη Ρωσία, το βλέπουμε ανάμεσα στην Ιαπωνία και την Κίνα στη Νότια Κινεζική Θάλασσα, βεβαίως, αλλά το είδος της ενσωμάτωσης μεταξύ ενός ενοποιημένου μονοπωλιακού κεφαλαίου ενός κράτους και του ίδιου του κράτους εναντίον ενός ενοποιημένου κεφαλαίου ενός άλλου κράτους, αυτό έχει από καιρό χαθεί. Κι όσοι από μας συνεχίζουμε να βλέπουμε τον κόσμο μ’ αυτό τον τρόπο, νομίζω ότι δε καταλαβαίνουμε ότι ο κόσμος έχει αλλάξει. Και κάτι ακόμα. Σ’ αυτή την κρίση, πού είναι οι πιο σημαντικές συγκρούσεις; Οι πιο σημαντικές συγκρούσεις δεν είναι μεταξύ κρατών, είναι μέσα στα κράτη. Σε κάποια έκταση παίρνουν τη μορφή της Άκρας Δεξιάς, που θέλει να διασπάσει την παγκοσμιοποίηση. Κάτι που δεν έχει τη δύναμη να το κάνει η διεθνής Αριστερά, εκτός από εδώ, στην Ελλάδα. Που πήρατε την ανάσα της Χρυσής Αυγής. Αλλού, η Δεξιά μπορεί τώρα να διασπαστεί, με την επιστροφή μιας εθνικιστικής Δεξιάς. Το πρόβλημα της εθνικιστικής Δεξιάς είναι ότι δεν έχει μια αστική τάξη για να την στηρίξει.
Η ταξική πάλη συνεχίζεται
Σ.Ε.: Είναι αυτό το τέλος της ιστορίας; Ο καπιταλισμός νίκησε τελειωτικά;
Λ.Π.: Όχι. Δεν είναι το τέλος της ιστορίας. Μπορούμε να σφυρίζουμε τη Διεθνή. Και δεν την σφυρίζουμε στα σκοτεινά. Ακριβώς επειδή η κύρια σύγκρουση σ’ αυτή την κρίση είναι η ταξική σύγκρουση μέσα στα κράτη. Βλέπουμε ότι το ερώτημα της ταξικής σύγκρουσης οδηγεί σε κάτι άλλο, σε διαφορετικά συστήματα∙ όχι όλα ταυτόχρονα. Το εναλλακτικό είναι πιθανό και στον 21ο αιώνα θα δοκιμάζεται ξανά και ξανά. Το είδαμε στις ΗΠΑ με το κίνημα Occupy Wall Street και την τεράστια παγκόσμια απήχηση που είχε∙ επέδρασε ακόμα και στους αγαναχτισμένους στο Σύνταγμα. Απεικονίζει την ταξική σύγκρουση στις ΗΠΑ. Δεν παρήγαγε την ίδια ισχύ που παρήγαγαν οι αγαναχτισμένοι στο Σύνταγμα, γιατί αυτό χτιζόταν εδώ πάνω από δύο δεκαετίες, ένα νέου τύπου σοσιαλιστικό κόμμα. Ένα κόμμα που προσπαθούσε να μάθει τόσο από τα όρια των παλιών εργατικών και σοσιαλιστικών κομμάτων όσο και από τα όρια των παλιών κομμουνιστικών κομμάτων. Έτσι, ήσασταν ήδη σε μία θέση από την οποία μπορούσατε να ενωθείτε με τους αγαναχτισμένους. Αυτά όλα θα συνεχίσουν να συμβαίνουν στον 21ο αιώνα και, απ’ την άλλη, σ’ αυτή την ταξική πάλη θα συνεχίσουν να υπάρχουν και οι δυνάμεις της Δεξιάς που είναι πολύ εθνικές με την αρνητική έννοια, όχι με την αντίληψη που ο ΣΥΡΙΖΑ μίλησε για την αξιοπρέπεια του λαού από τη σκοπιά ενός μεγαλοπρεπούς διεθνισμού. Γι’ αυτό, κάτω από τόση πίεση, έδωσε το δικαίωμα της ιθαγένειας στα παιδιά των μεταναστών. Αντιθέτως, η Δεξιά ανταποκρίνεται σ’ αυτή την ταξική σύγκρουση που ο παγκόσμιος καπιταλισμός προκαλεί, με ένα στενό εθνισμό. Είναι κι αυτό ταξική σύγκρουση και, μάλιστα, πολύ επικίνδυνη. Κι αυτό επίσης δεν μπορεί να ανατρέψει το σύστημα.
Όταν λέω για την αμερικάνικη αυτοκρατορία δεν εννοώ ότι μπορεί να ελέγξει όλες αυτές τις αντιθέσεις που περιέγραψα. Σε σχέση με τα προβλήματα που έχει και προσπαθεί να διαχειριστεί σε συνεργασία με τη Γερμανία ή με οποιονδήποτε άλλο, προσπαθεί να ελίσσεται με ένα τέτοιο τρόπο που να μην δημιουργεί μεγαλύτερο πεδίο για το σοσιαλισμό.
Ο ΣΥΡΙΖΑ ξέφυγε, μόνος του
Σ.Ε.: Μπορούμε να επανεξετάσουμε και να ανανεώσουμε το σοσιαλισμό;
Λ.Π.: Ναι, αυτό το πιστεύω πάρα πολύ. Ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε κεφάλι σε παγκόσμιο επίπεδο. Το πρόβλημα είναι ότι έφυγε πολύ μπροστά. Το πρόβλημα είναι ότι ένας κόσμος που έχει ενσωματώσει την καπιταλιστική παραγωγή και την κυκλοφορία των κεφαλαίων, δεν μπορεί να καθορίσει τη δική του επανάσταση. Ακόμα και ο γίγας Ρωσία το 1917 δεν μπορούσε. Ο Λένιν περίμενε ότι η Ρωσία θα είναι ο πιο αδύνατος κρίκος της αυτοκρατορικής αλυσίδας και ότι αυτό θα οδηγούσε σε άλλες επαναστάσεις στην Ευρώπη, και πρώτα απ’ όλα στη Γερμανία!
Και ο ΣΥΡΙΖΑ προσπάθησε να περπατήσει σ’ αυτό το τεντωμένο σκοινί καθώς προσπαθούσε να τετραγωνίσει τον κύκλο. Να παραμείνει στην ευρωζώνη και ταυτόχρονα να σταματήσει το οικονομικό βασανιστήριο μιας νεοφιλελεύθερης Ευρώπης. Και, βέβαια, ελπίζοντας ότι, πέρα απ’ αυτό που συμβαίνει με τους Podemos, στην Ιρλανδία ή την Πορτογαλία, τα ισχυρά εργατικά κινήματα της Βόρειας Ευρώπης, που εμπλέκονται στις ταξικές αντιπαραθέσεις, θα δημιουργούσαν κάποιο χώρο για τον ΣΥΡΙΖΑ. Κι αυτό δεν συνέβη! Όπως απέτυχε και η γερμανική επανάσταση, το 1917. Προϊόν αυτού του γεγονότος, σε βάθος χρόνου, ήταν ένα μπολσεβίκικο κόμμα, το οποίο, προκειμένου να καταφέρει να επιβιώσει περιόρισε τη δημοκρατία στη Σοβιετική Ένωση. Απαγόρευσε τα αντίθετα κόμματα κ.λπ., από την αρχή. Και περικυκλώθηκε. Μπόρεσε, όμως, να κάνει τεράστια πράγματα, εν μέρει γιατί είχε πάρα πολλούς εθνικούς πόρους, τους οποίους, εννοείται, ότι η Ελλάδα δεν διαθέτει∙ και, βέβαια, ποια χώρα έχει; Αλλά εσείς, προφανώς, αντιμετωπίζετε το ίδιο πρόβλημα, εξαιτίας των σοβαρών αντιθέσεων στον ευρωπαϊκό καπιταλισμό. Ότι όλο και περισσότερες χώρες θα θέλουν να ξεκόψουν απ’ αυτή την Ευρώπη, όχι μόνο απ’ αυτή την ευρωζώνη. Και θα πρέπει να το κάνουν μέσα από την αλληλοϋποστήριξη. Αλλά, εσείς βρεθήκατε πολύ μπροστά.
Θα ήθελα να προσθέσω ότι ένα από τα πράγματα που έμαθε ο ΣΥΡΙΖΑ από την ιστορία της απόπειρας του 20ου αιώνα να πάει κανείς πέρα από τον καπιταλισμό, είναι η σημασία του να χτίζεις τη δημοκρατία μέσα του. Όχι με αποφυγή, απομακρυνόμενος από τη δημοκρατία. Και ο ιστορικός ρόλος του ΣΥΡΙΖΑ είναι πραγματικά να εμβαθύνει τη δημοκρατία στο κράτος. Το οποίο είναι δύσκολο να το κάνει. Μπορούμε να είμαστε πιο αισιόδοξοι εξ αιτίας του γεγονότος ότι ακόμα κι αν η Ελλάδα είναι απομονωμένη, βλέπει πλέον τις συνέπειες από τη θυσία της δημοκρατίας προκειμένου να τα βγάλει πέρα μ’ αυτή την απομόνωση. Και βέβαια, υπάρχουν όλοι αυτοί οι κίνδυνοι∙ όποτε υπάρχει τέτοια πάλη υπάρχουν κίνδυνοι∙ να απορροφηθούν οι ηγέτες από το παλιό σύστημα κ.λπ. Αλλά όσο μπορώ εγώ να διακρίνω απ’ αυτό που προσπαθείτε να κάνετε, έχετε περισσότερη επίγνωση γι’ αυτά τα πράγματα σχεδόν από όλους εμάς σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Και μ’ ενοχλεί όταν οι διεθνείς σοσιαλιστές επιλέγουν κάποια στοιχεία από τη γλώσσα που ακούμε μέσα στο κόμμα, ότι η ηγεσία μας έχει προδώσει. Ποιοι είμαστε εμείς για να πούμε ότι μας προδώσατε όταν στην πραγματικότητα εμείς προδώσαμε εσάς με το να μην είμαστε αρκετά δυνατοί για να σας παρέχουμε υποστήριξη; Όταν δεν είμαστε ικανοί να δημιουργήσουμε περισσότερο χώρο για να μπορείτε να κάνετε ελιγμούς, όταν δεν μπορέσαμε να δημιουργήσουμε το είδος του κόμματος που εσείς έχετε; Κι όταν μετά από μία τέτοια άρνηση που έχετε υποστεί σ’ αυτές τις διαπραγματεύσεις, εν μέρει γιατί είχατε το δημοκρατικό προσόν να προκηρύξετε ένα δημοψήφισμα για να τους δείξετε ότι έχετε λαϊκή υποστήριξη, να προηγείστε κατά 20% στις δημοσκοπήσεις! Είστε πιο δημοφιλείς από πριν, ο ηγέτης επίσης, κι αυτό είναι ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα.
Σ.Ε.: Λίο, σ’ ευχαριστώ πολύ. Ήσουν πολύ πυκνός και ξεκάθαρος. Δεν πρόλαβα ούτε να διαφωνήσω…
