«Το μόνο μέρος του εθνικού πλούτου που, πραγματικά, ανήκει στον λαό είναι το δημόσιο χρέος του», έγραφε ο Μαρξ. Και η χρεοκοπία (ή πτώχευση) της χώρας είναι η μόνη «υπεραξία» που μπορεί να αντλήσει ο λαός από τον πλούτο αυτό, θα προσθέταμε εμείς. Με ποιο ύψος χρέους χρεοκοπεί ένα κράτος, δεν είναι σαφές. Το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας υπερβαίνει το 187% του ΑΕΠ της, αλλά η χρεοκοπία της θεωρείται αδιανόητη. Οι οικονομολόγοι έχουν επιχειρήσει να συστηματοποιήσουν δείκτες κινδύνου χρεοκοπίας – το ύψος του χρέους σε σχέση με την αξία των περιουσιακών στοιχείων ενός κράτους, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, το συνολικό εξωτερικό χρέος που περιλαμβάνει και το χρέος των ιδιωτών κ.ά. Ωστόσο, μια χώρα μπορεί να χρεοκοπήσει ακόμη κι όταν κανένας από τους δείκτες αυτούς δεν έχει υπερβεί το όριο κινδύνου. Η Ουγγαρία και η Λεττονία, τα πιο πρόσφατα παραδείγματα, έπεσαν στον γκρεμό από… ύψος χρέους κάτω του 40% του ΑΕΠ.
Στην πραγματικότητα, μια χώρα χρεοκοπεί όταν το αποφασίσουν οι πιστωτές της. Δηλαδή, τα τραπεζικά και κερδοσκοπικά κεφάλαια που αγοράζουν το χρέος της. Ανεβάζουν το κόστος δανεισμού της σε επίπεδα τόσο απαγορευτικά, ώστε την εξωθούν να εξαγγείλει επίσημα αδυναμία δανεισμού και εξόφλησης των ληξιπρόθεσμων χρεών της. Αυτό που ακολουθεί είναι λίγο-πολύ γνωστό: Οι πιστωτές του κράτους χάνουν ένα μέρος των αξιώσεών τους, αλλά ταυτόχρονα έχουν την ευκαιρία να επιβάλλουν εξοντωτικούς όρους νέου δανεισμού, εκβιάζοντας τη χώρα με πιστοληπτικό θάνατο.
Οι κυβερνήσεις αναζητούν ρευστό στην εσωτερική αγορά, επιβάλλοντας ελέγχους στις αποταμιεύσεις, έκτακτες βαριές φορολογίες και δραστική μείωση κρατικών δαπανών -πρωτίστως των κοινωνικών. Το τραπεζικό σύστημα καταρρέει, το ίδιο και οι επί μέρους αγορές αγαθών και αξιών, η ζήτηση συρρικνώνεται, το εθνικό νόμισμα απαξιώνεται λόγω αναγκαστικής πληθωριστικής πολιτικής.
Για μια μακρά περίοδο, η οικονομία «σέρνεται» μέχρι να δημιουργηθούν οι πρώτες εστίες συσσώρευσης πλούτου από τις οποίες θα εκκινήσει η ανάκαμψη. Τελικά, η κρατική χρεοκοπία είναι ένας μηχανισμός βίαιης αναδιανομής του πλούτου. Πρώτα, σε υπερεθνικό επίπεδο, αφού αποτελεί μηχανισμό για να λεηλατήσουν οι πιστωτές όχι μόνο τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας, αλλά και κάθε πηγή πλούτου: περιουσιακά στοιχεία, φυσικούς πόρους, κρατικές επιχειρήσεις. Δεύτερον, στο πεδίο της εθνικής αγοράς, αποσπάται εισόδημα των φτωχότερων στρωμάτων υπέρ των «επενδυτών» και εν ονόματι της ανάκαμψης. Η οικονομική ολιγαρχία ανασυγκροτείται πάνω στα οικονομικά ερείπια της χώρας, αξιοποιώντας τα εναπομένοντα τμήματα δημόσιου πλούτου. Με τα πρώτα δείγματα ανάκαμψης ξαναβάζει τη χώρα στον μακρύ, φαύλο κύκλο του χρέους.
Η πρώτη κρατική χρεοκοπία της ιστορίας έγινε στην Ισπανία, τον 16ο αι. Την ακολούθησαν δεκάδες χρεοκοπίες φτωχών αλλά και πλούσιων χωρών. Σ’ όλων την περιπέτεια συνδετικός ιστός είναι η σύγχρονη τραπεζοκρατία, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, στις φλέβες του οποίου κυλάει πρωτίστως κρατικό χρέος.
Σάιλοκ
