του Θανάση Μουσόπουλου
Είχα τη χαρά πριν από λίγο καιρό να γνωρίσω τα λογοτεχνήματα της Μάγδας Παπαδημητρίου Σαμοθράκη. Ευχαριστώ τον φίλο και συνοδοιπόρο Γιώργο Θεοδωρόπουλο που μου την σύστησε. Ήδη δημοσίευσα το κείμενό μου «Ο σύγχρονος ποιητικός λόγος της Μάγδας Παπαδημητρίου Σαμοθράκη – “Αντανακλάσεις”, 2019, σελ. 62, 37 ποιήματα», στο οποίο καταπιάνομαι με την πρόσφατη ποιητική της δημιουργία. Υποσχέθηκα ότι θα παρουσιάσω το μυθιστόρημά της «Πατρίδα ξένη», εκδ. Άπαρσις, 2021, σελ. 367.
Η Μάγδα Παπαδημητρίου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1963 και μεγάλωσε στη Κατερίνη, εργάστηκε στον ΟΤΕ για 27 χρόνια. Ξεκίνησε να ασχολείται με τη συγγραφή μετά από μια επιστολή του δασκάλου της Ποιητή και πρεσβευτή της Ουνέσκο, Γιάννη Κουτσοχέρα από το Παρίσι που της έδωσε τη δύναμη να προχωρήσει. Έχει εκδώσει βιβλία με ποιήματα και πεζά. Συνεργάζεται με την ηλεκτρονική ενημερωτική ιστοσελίδα e-pieria και είναι ανταποκρίτρια του Κοινωνικού Δικτύου για τα βιβλία Bookia στην Πιερία και στην Τήνο. Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο του νομού Πιερίας. Είναι μέλος της Παγκόσμιας Ένωσης Ποιητών και ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Συγγραφέων Πιερίας.
Εκτός από την ποιητική της παρουσία, για την οποία μίλησα στο προηγούμενο κείμενό μου, ενδιαφέρον παρουσιάζει το πεζογραφικό της έργο, στο οποίο κυρίαρχο ρόλο παίζει η ιστορική, κοινωνική και πολιτική διάσταση.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ της μυθιστόρημα «Ζωή σε θαλασσοσταλιές», 2014, εκδόσεις Έναστρον, περιγράφει την ιστορία μίας γυναίκας που γεννήθηκε και έζησε στην Τήνο, της Μαριγώς, η οποία έζησε μία περιπετειώδη και γεμάτη ανατροπές ζωή, αν και ποτέ δεν ταξίδεψε μακριά από το νησί της. Δείχνει πώς «κάποιες φορές οι κλειστές κοινωνίες και οι συντηρητικοί κανόνες που επικρατούν σε αυτές μπορούν να ευνουχίσουν τις ζωές χαρισματικών ανθρώπων» (όπως παρατηρεί η Αλεξία Νταμπίκη).
Το επόμενο μυθιστόρημα «Στο κόκκινο του ουρανού», 2017, εκδόσεις Πνοή, μας οδηγεί στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οπότε ο Χότζα καταλαμβάνει την εξουσία στην Αλβανία, κι αυτό είναι καταστροφικό για την ελληνική μειονότητα. Ένα βιβλίο για την κοινωνική ανισότητα, τις λησμονημένες πατρίδες και τους μετανάστες αυτού του κόσμου. Οι πηγές βοηθούν τη συγγραφέα να ενυφάνει τις ατομικές ιστορίες με το ιστορικό γίγνεσθαι.
Το 2015 κυκλοφόρησε το ηλεκτρονικό βιβλίο-βιογραφία «Ο Ασυμβίβαστος: Πάνος Μεϊντάνης – Γέρο-Ανένδοτος». Και σε τούτο το πεζογράφημα συμπλέκεται η ιστορική μνήμη, τα βιώματα και η λογοτεχνία, σχετικά με τον Γιώργο Δ. Παπαδημητρίου (1916 – 3 Νοεμβρίου 1999), πολιτικό που διετέλεσε βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας με την Ένωση Κέντρου και το ΠΑΣΟΚ και υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών στην κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου.
«Σφούγγισα τον ιδρώτα μου και τον αποτύπωσα σε βιβλία με σκοπό να περάσουν στο περιθώριο της λεωφόρου της ιστορίας. Το κάθε κείμενο μου που έγραψα, με πρόθεση να μη ρυπάνω το παρελθόν ούτε να το παραποιήσω, είναι αυτοτελές».
ΜΕ ΑΥΤΗ την προϊστορία, λογικό επακόλουθο θα λέγαμε, είναι το βιβλίο της «Πατρίδα ξένη». Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο της καλαίσθητης έκδοσης:
«Πόσο ξένη είναι η πατρίδα για τους ήρωες του μυθιστορήματος “Πατρίδα ξένη”; Μέσα από πέντε δεκαετίες του εικοστού αιώνα (1935-1975), οι ζωές τους βιώνουν την ιστορία της αλυσοδεμένης Ελλάδας που αγωνίζεται για την Εθνική Ανεξαρτησία της, χωρίς ντόπιους και ξένους προστάτες, κάτω από το μαύρο πέπλο του φασισμού και του ναζισμού. Τραγικές προσωπικές περιπέτειες που προξένησαν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Εμφύλιος και η δικτατορία των συνταγματαρχών. Αγρίνιο, Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Άουσβιτς, Κροστσιένκο οι τόποι, όπου διαδραματίζεται το μυθιστόρημα.
Πρωταγωνιστεί ο Γιώργος Παππάς, περσόνα του αγωνιστή της Δημοκρατίας και υπουργού του ΠΑΣΟΚ Γιώργου Δ. Παπαδημητρίου (1916-1999). Γύρω από αυτόν, περιστρέφονται οι Σεφαραδίτες Έλληνες Εβραίοι Ζαχαρίας και Ελισεβά Ναχμίας, καθώς κι ο ταγματασφαλίτης χωροφύλακας Κοσμάς Ξυπολυτέας με τη γυναίκα του Ελευθερία, αγωνίστρια επί Κατοχής. Το ψηφιδωτό της πρωταγωνιστικής ομάδας, συμπληρώνει ο νέος δικηγόρος Αλέξανδρος Ντούβας, πιστός στις ιδέες του Αρχειομαρξισμού. Αλλά, το μυστικό του βιβλίου κρύβεται στο ερώτημα: Μαρία ή Μαριάμ; Η Ιστορία συναντά τη λογοτεχνία για να υφάνει το χαλί που θα πατήσουν πάνω του οι ερχόμενες γενιές. Θα τα καταφέρουν να συνεχίσουν τον αγώνα αυτών που θυσίασαν τη ζωή τους για την Δημοκρατία;».
Σε συνέντευξή της στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη η Μάγδα σημειώνει ότι «Η αρχική αφορμή ήταν να γνωρίσουν οι αναγνώστες τους αγώνες του θείου μου, Γιώργου Παπαδημητρίου. Όταν έγραψα τη βιογραφία του στην ιστοσελίδα μου, έμεινα έκπληκτη με όλα όσα διάβασα. Αν και ήταν θείος μου, δεν γνώριζα τους αγώνες του από το 1935 μέχρι και τον εμφύλιο. Για όσα συνέβησαν στη Χούντα τα γνώριζα γιατί τα βίωσα […] Το γεγονός ότι ήταν σύνδεσμος του Δαμασκηνού και ήταν στο δίκτυο που προμήθευε πλαστές ταυτότητες στο να δραπετεύσουν οι Εβραίοι στην Παλαιστίνη με την Αντίσταση για να σωθούν, μ’ οδήγησε στη δημιουργία των δυο μυθοπλαστικών οικογενειών. Του Ελληνοεβραίου Ναχμίας και του ταγματασφαλίτη Ξυπολυτέα».
Η Λεύκη Σαραντινού, σε ένα εξαιρετικό κείμενο για το βιβλίο παρατηρεί: «Πατρίδα ξένη αποδείχτηκε για τους Εβραίους της Ελλάδας τελικά η χώρα μας, αφού κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής ξεριζώθηκαν πολλοί από εδώ με τη βία και οδηγήθηκαν στη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης» και καταλήγει: «Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα αξιόλογο πόνημα που μας κρατάει σε εγρήγορση με τη γρήγορη εξέλιξη της υπόθεσης και την ενδιαφέρουσα πλοκή του, αλλά και το οποίο μας δίνει, συγχρόνως, το διάβημα τόσο για να αναρωτηθούμε πολλά πράγματα σχετικά με την ανθρώπινη φύση, αλλά και να μάθουμε εξίσου πολλά για την Ιστορία του 20ού αιώνα».
Στο ιστορικό αυτό μυθιστόρημα ο αναγνώστης και η αναγνώστρια –ιδίως η νεότερη γενιά– «ζει» τα δύσκολα χρόνια του μεσοπολέμου, του καθεστώτος Μεταξά, του πολέμου, της αντίστασης, του εμφυλίου, των μετεμφυλιακών δεκαετιών, της δικτατορίας των συνταγματαρχών και της λεγόμενης μεταπολίτευσης. Η οπτική είναι πολυεπίπεδη και πολύπλευρη. Κεντρικοί άξονες το Αγρίνιο και η γύρω περιοχή, οι Εβραίοι, οι αριστεροί και οι ακροδεξιοί. Συναρπαστικές είναι οι σελίδες για το Άουσβιτς, το καπνεργοστάσιο Παπαστράτου, τις ενδοαριστερές συρράξεις, το ρόλο της εκκλησίας και του Δαμασκηνού. Η Μάγδα με μαεστρία κινείται και μετουσιώνει τη δημιουργική της βούληση σε τέχνη του λόγου.
Κλείνοντας της αφιερώνω ένα εξάστιχο που μου ενέπνευσε το έργο της:
Πατρίδα ξένη και πονεμένη,
χρεώνει πόνους μα και ελπίδες,
ρίχνει και παίρνει ψυχής ρυτίδες.
Πατρίδα ξένη μα παινεμένη,
απλώνει χέρια κι αγάπη δίνει
κακίες διώχνει και θλίψη σβήνει
Μας λέει η Μάγδα: «Υπάρχουν χιλιάδες βιβλία σήμερα, για όλες τις προτιμήσεις. Για μένα, αρκεί να μπει η σκόνη των παπουτσιών στο βιβλιοπωλείο και να κλείνει η τηλεόραση, έστω για μια ώρα»
Πόσο συμφωνώ με τη φράση της!
