Του Μάριου Διονέλλη
Με δειλά, αλλά σημαντικά βήματα «προοδευτικότητας» ολοκληρώνεται σήμερα για την Ορθόδοξη Εκκλησία το σημαντικότερο γεγονός των τελευταίων 1.300 χρόνων της ιστορίας της. Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδοξίας, που διεξήχθη στην Κρήτη, κατέληξε σε έξι ομόφωνα κείμενα επί των θεμάτων που είχαν τεθεί στην ατζέντα, επί των οποίων μπήκαν περίπου 290 υπογραφές των αντιπροσώπων από τις 10 αυτοκέφαλες Εκκλησίες που συμμετείχαν στη Σύνοδο. Αν και τα τελικά κείμενα χρήζουν επιπλέον μελέτης, εντούτοις διαφαίνεται από την πρώτη ανάγνωση μια νότα προοδευτικότητας και ταυτόχρονα μια διεύρυνση της απόστασης που χωρίζουν τους συμμετέχοντες στη Σύνοδο από τις κατά τόπους υπερορθόδοξες και συντηρητικές μειοψηφίες.
Στο πρώτο και βασικό κείμενο για την αποστολή της Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο, η Ορθόδοξη Εκκλησία επιχειρεί, για πρώτη φορά, να πάρει θέση επί ζητημάτων που δεν είχε τολμήσει να θίξει, μέχρι σήμερα, τουλάχιστον σε συνοδικό επίπεδο. Η οικονομική κρίση (και οι αιτίες της), η κλιματική αλλαγή, η βιοηθική και τα όρια της επιστημονικής έρευνας, ο πόλεμος και η προσφυγική κρίση, οι διακρίσεις εις βάρος φυλετικών ή εθνικών ομάδων, η ίδια η προστασία της ανθρώπινης ζωής ειδικά στα πεδία των πολεμικών συγκρούσεων, είναι θέματα για τα οποία διαμορφώνεται πλέον η επίσημη θέση της Εκκλησίας. Ίσως να είναι ακόμα «δειλή» όπως τη χαρακτήρισε σε μία από τις ενημερώσεις του Τύπου ο μητροπολίτης Νιγηρίας Αλέξανδρος. Ο ίδιος αναφέρθηκε, έξω από τα δόντια, στο νεο-αποικιακό καθεστώς που έχουν στήσει στην Αφρική η Παγκόσμια Τράπεζα και οι πολυεθνικές, για το ρόλο της Ε.Ε. στην εκμετάλλευση των λαών της Αφρικής στο όνομα του κέρδους, για τη σύνδεση του νεοφιλελευθερισμού με την ακραία φτώχεια και με την εξάπλωση του AIDS. Όλα αυτά, όπως είπε και ο ίδιος, μάλλον δεν περίμενε να τα δει γραμμένα στην απόφαση της συνόδου, ωστόσο και μόνο το γεγονός ότι δίνονται οι βασικές κατευθύνσεις βοηθά σημαντικά στο έργο των Εκκλησιών για να πάνε ακόμα πιο πέρα, σε τοπικό επίπεδο.
Στο δεύτερο θέμα που έχει να κάνει με την ορθόδοξη διασπορά φάνηκε πως η Εκκλησία δεν είναι συνολικά έτοιμη να το συζητήσει με αποφασιστικότητα και να επιβάλει μία και μόνη λύση. Το θέμα αφορά τους πολλαπλούς αρχιεπισκόπους και μητροπολίτες σε χώρες της Δύσης όπου μετοίκησαν π.χ. Χριστιανοί Έλληνες, Ρώσοι, Ρουμάνοι κ.λπ. και κάθε κοινότητα ίδρυσε τη δική της Εκκλησία. Έτσι έχουμε π.χ. στην Αμερική αρχιεπίσκοπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αρχιεπίσκοπο του Πατριαρχείου Αντιοχείας και αρχιεπίσκοπο της Εκκλησίας της Ρωσίας. Οι αντιπροσωπείες που συμμετείχαν στη σύνοδο συμφώνησαν πως αυτό πρέπει να λυθεί με τον ορισμό ενός και μόνο επικεφαλής της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε κάθε περιφέρεια της διασποράς. Ωστόσο, αυτό δεν είναι εφικτό να γίνει άμεσα και προς το παρόν επιβεβαιώθηκε η χρησιμότητα του άτυπου θεσμού των επισκοπικών συμβουλίων ανά γεωγραφική ενότητα ως «μεταβατικού θεσμού».
Στο θέμα της Νηστείας υιοθετήθηκαν πιο διαλλακτικές απόψεις ειδικά για περιοχές του κόσμου όπου δεν είναι εύκολο να βρεις νηστίσιμα φαγητά (π.χ. σκανδιναβικές χώρες ή στις ΗΠΑ) ενώ και στο θέμα της επικοινωνίας με άλλες εκκλησίες, ομολογίες και δόγματα ασφαλώς η σύνοδος πήρε σαφή θέση υπέρ του διαθρησκειακού διαλόγου απομονώνοντας φωνές (και στην Εκκλησία της Ελλάδος) που κάνουν λόγο μόνο για «αιρετικούς» με τους οποίους δεν πρέπει να υπάρχει καμία επαφή, βάζοντας σ’ αυτούς ακόμα και την Ρωμαιοκαθολική εκκλησία που αριθμεί 1,2 εκατομμύρια πιστούς στον πλανήτη.
Σε σαφώς συντηρητική θέση έμεινε η σύνοδος ως προς το θέμα του γάμου και των άλλων τύπων συμβίωσης (σύμφωνο κ.λπ.), ενώ παρέμεινε σταθερή στη θέση πως δε νοείται γάμος μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλλου (αποφεύγοντας πάντως να μιλήσει για την ομοφυλοφιλία με όρους «ασθένειας» ή για μητροπολιτικές δοξολογίες κατά των gay pride κ.λπ.
Επίσης, σημαντική είδηση για την Εκκλησία της Ελλάδος προέκυψε από τη ρητή διαβεβαίωση του οικουμενικού πατριάρχη περί μη απαίτησης επιστροφής της δικαιοδοσίας των Νέων Χωρών στο Φανάρι. (Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη και Βόρειο Αιγαίο).
Αισθητές ήταν οι απουσίες των τεσσάρων Εκκλησιών από τη σύνοδο (Αντιόχεια, Ρωσία, Βουλγαρία, Γεωργία). Ωστόσο, το θετικό κλίμα και η οικουμενική διάσταση που δόθηκε στη σύνοδο δίνουν την εικόνα «περιθωριοποίησης» για όσους επέλεξαν να μη συμμετάσχουν. Βεβαίως, όπως ειπώθηκε πολλές φορές και στη σύνοδο, δεν αποτελεί «περιθώριο» ένα εκκλησιαστικό πλήρωμα περίπου 170 εκατομμυρίων ανθρώπων, η ευθύνη όμως για τις περεταίρω εξελίξεις βαραίνει κυρίως τους θρησκευτικούς ηγέτες των χωρών αυτών.
Αρνητικά, τέλος, σχολιάστηκε το γεγονός της διοχέτευσης όλων των πληροφοριών για τη σύνοδο, μέσω ενός και μόνου «καναλιού» της επίσημης ενημέρωσης από την καθημερινή, μάλλον στυφή, συνέντευξη Τύπου.
