Ο αναγνώστης που δεν διεκδικεί για τον εαυτό του «αξίωμα» κριτικού, έχει δικαίωμα να αυθαιρετεί ή και να σφάλλει στα λεγόμενά του.
Μπορεί, για παράδειγμα, να ισχυριστεί ότι πολλές φορές ένα βιβλίο παραμένει «ανοιχτό» πολύ καιρό μετά απ’ το τέλος της ανάγνωσής του. Για να συμβεί κάτι τέτοιο απαραίτητος όρος, «εκ των ων ουκ άνευ» συνθήκη, όπως λένε κι οι εγγράμματοι, είναι να υπάρχει οπωσδήποτε μια σχέση χημείας αλλά και πνευματικής συνδρομής του συγγραφέα του βιβλίου προς τον αναγνώστη.
Το θεατρικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ εν προκειμένω, που τιτλοφορείται Βέρα η μηδενίστρια (Εκδόσεις Κουκκίδα) εμπίπτει στην παραπάνω λειτουργία. Και αυτό όχι μόνο γιατί είναι ένα βιβλίο που μεταφράζεται για πρώτη φορά στα μέρη μας, συμβαίνει κι αυτό, όσο κυρίως γιατί συστήνει έναν «άγνωστο» Ουάιλντ, πιο πολιτικό, πιο διαφορετικό από εκείνον που μάθαμε διαβάζοντας τα δημοφιλέστερα έργα του, τουτέστιν «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» και το «De Profundis». Θα χρησιμοποιήσουμε, προς στιγμήν, δάνεια λόγια για να συνεννοηθούμε κάπως, και κατόπιν στο μέτρο του δυνατού θα αποπειραθούμε να πούμε δυο λόγια για την αίσθηση αλλά και τον ισχυρισμό ότι το συγκεκριμένο βιβλίο είναι απ’ εκείνα που μπορεί να παραμείνουν «ανοιχτά» για πολύ καιρό μετά το τέλος της ανάγνωσής τους.
Έχουμε και λέμε λοιπόν: Δύο ανακοινώσεις έχει να κάνει αυτό το απροσδόκητο βιβλίο: πρώτα, να μας συστήσει ένα θεατρικό έργο του Ουάιλντ που παρέμενε αμετάφραστο και άγνωστο στο πλατύ κοινό και δεύτερον να συστήσει επίσης έναν όχι ιδιαίτερα γνωστό μελετητή, τον Κωνσταντίνο Πουλή ο οποίος μετέφρασε το έργο γράφοντας μια εξαιρετική εισαγωγή. Αυτή η εισαγωγή είναι στην κυριολεξία ένα «δεύτερο βιβλίο» καθώς ανασυστήνει μ’ επιδέξιο τρόπο μια ολόκληρη ιστορική εποχή στην προεπαναστατική Ρωσία, αποκαλύπτοντας ότι ο Ιρλανδός μυθιστοριογράφος και ποιητής Όσκαρ Ουάιλντ δεν ήταν απλώς ένας προβεβλημένος εκπρόσωπος του αισθητισμού της εποχής αλλά κι ένας πολιτικός διανοούμενος με ενεργό μάλιστα συμμετοχή στο… «μηδενιστικό» κίνημα που εκείνη την εποχή συντάραζε τη Ρωσία. «Θα έλεγα (δήλωνε ο ίδιος ο Ουάιλντ) ότι δεν είμαι απλώς σοσιαλιστής, είμαι κάτι σαν αναρχικός, νομίζω, αλλά η πολιτική των εκρηκτικών είναι παράλογη…».
Αντίθετη γνώμη για την πολιτική των εκρηκτικών είχε η ηρωίδα του έργου του, η Βέρα Ζασούλιτς. Η Ζασούλιτς, γνωστή αργότερα ως αλληλογράφος και μεταφράστρια του Μαρξ, γνωρίστηκε με τον Σεργκέι Νετσάγεφ, μια από τις πιο δυνατές μορφές των Ρώσων επαναστατών, εντάχθηκε στην ομάδα του κι ήταν εκείνη, που σε μια επιχείρηση πυροβόλησε τον αρχηγό της ρωσικής αστυνομίας, εκδικούμενη για την απάνθρωπη μεταχείριση ενός κρατουμένου. «Όλες οι περιγραφές της δίκης της Ζασούλιτς που διάβασα», σημειώνει ο Πουλής στην εισαγωγή του, «αποπνέουν ηλεκτρισμό, όπως επίσης και η ιστορία του Νετσάγεφ». Και συνεχίζει: «Δεν προσπάθησα να υποκαταστήσω την εργασία των ιστορικών, επιχείρησα (απλώς) να προσφέρω στον αναγνώστη τις πληροφορίες που θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει την ιστορική συνθήκη μέσα στην οποία γεννήθηκε το θεατρικό Βέρα η μηδενίστρια, μεταφέροντας κάτι από την ένταση που αναδίδει η εποχή».
Η ευχή του Κωνσταντίνου Πουλή μάλλον «εισακούεται» από τον αναγνώστη, καθώς οι πληροφορίες αυτές γίνονται πράγματι η βάση ανάδειξης της παραγνωρισμένης πλευράς της προσωπικότητας του Ουάιλντ, κι αυτό διότι «…δίπλα στον εκπρόσωπο του αισθητισμού, της παρακμής, του ιρλανδικού πατριωτισμού, του καθολικισμού, δίπλα στον ομοφυλόφιλο μάρτυρα και όλα τα ερμηνευτικά προσωπεία που έχουν κυριαρχήσει στα περισσότερα από 13.000 άρθρα και βιβλία που έχουν δημοσιευτεί μέχρι σήμερα, υπάρχει ένας Ουάιλντ πολιτικός, που δεν έπαψε σε όλη του τη ζωή να συνδέεται με στενούς φιλικούς δεσμούς με αναρχικούς, από θεωρητικούς της αναρχίας μέχρι βομβιστές, υπερασπίζοντάς τους, μάλιστα, δημόσια…».
Το πρώτο, λοιπόν, κατόρθωμα του δοκιμιογράφου και μεταφραστή Κ. Πουλή είναι ότι μας γνώρισε έναν διαφορετικό Ουάιλντ, το δεύτερο ότι μετέφρασε υποδειγματικά το «άγνωστο» θεατρικό του, το τρίτο ότι τεκμηρίωσε με επάρκεια τον αναβρασμό ενός πολιτικού κλίματος -που κατά πολλούς μελετητές υπήρξε προάγγελος της Ρώσικης Επανάστασης- και το τελευταίο ότι άνοιξε ένα ευρύ πεδίο ανάγνωσης που εκτείνεται στο βάθος του χρόνου και πολύ έξω απ’ τα «σύνορα» που ορίζονται απ’ τις σελίδες του συγκεκριμένου βιβλίου.
Το θεατρικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ εν προκειμένω, που τιτλοφορείται Βέρα η μηδενίστρια (Εκδόσεις Κουκκίδα) εμπίπτει στην παραπάνω λειτουργία. Και αυτό όχι μόνο γιατί είναι ένα βιβλίο που μεταφράζεται για πρώτη φορά στα μέρη μας, συμβαίνει κι αυτό, όσο κυρίως γιατί συστήνει έναν «άγνωστο» Ουάιλντ, πιο πολιτικό, πιο διαφορετικό από εκείνον που μάθαμε διαβάζοντας τα δημοφιλέστερα έργα του, τουτέστιν «Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» και το «De Profundis». Θα χρησιμοποιήσουμε, προς στιγμήν, δάνεια λόγια για να συνεννοηθούμε κάπως, και κατόπιν στο μέτρο του δυνατού θα αποπειραθούμε να πούμε δυο λόγια για την αίσθηση αλλά και τον ισχυρισμό ότι το συγκεκριμένο βιβλίο είναι απ’ εκείνα που μπορεί να παραμείνουν «ανοιχτά» για πολύ καιρό μετά το τέλος της ανάγνωσής τους.
Έχουμε και λέμε λοιπόν: Δύο ανακοινώσεις έχει να κάνει αυτό το απροσδόκητο βιβλίο: πρώτα, να μας συστήσει ένα θεατρικό έργο του Ουάιλντ που παρέμενε αμετάφραστο και άγνωστο στο πλατύ κοινό και δεύτερον να συστήσει επίσης έναν όχι ιδιαίτερα γνωστό μελετητή, τον Κωνσταντίνο Πουλή ο οποίος μετέφρασε το έργο γράφοντας μια εξαιρετική εισαγωγή. Αυτή η εισαγωγή είναι στην κυριολεξία ένα «δεύτερο βιβλίο» καθώς ανασυστήνει μ’ επιδέξιο τρόπο μια ολόκληρη ιστορική εποχή στην προεπαναστατική Ρωσία, αποκαλύπτοντας ότι ο Ιρλανδός μυθιστοριογράφος και ποιητής Όσκαρ Ουάιλντ δεν ήταν απλώς ένας προβεβλημένος εκπρόσωπος του αισθητισμού της εποχής αλλά κι ένας πολιτικός διανοούμενος με ενεργό μάλιστα συμμετοχή στο… «μηδενιστικό» κίνημα που εκείνη την εποχή συντάραζε τη Ρωσία. «Θα έλεγα (δήλωνε ο ίδιος ο Ουάιλντ) ότι δεν είμαι απλώς σοσιαλιστής, είμαι κάτι σαν αναρχικός, νομίζω, αλλά η πολιτική των εκρηκτικών είναι παράλογη…».
Αντίθετη γνώμη για την πολιτική των εκρηκτικών είχε η ηρωίδα του έργου του, η Βέρα Ζασούλιτς. Η Ζασούλιτς, γνωστή αργότερα ως αλληλογράφος και μεταφράστρια του Μαρξ, γνωρίστηκε με τον Σεργκέι Νετσάγεφ, μια από τις πιο δυνατές μορφές των Ρώσων επαναστατών, εντάχθηκε στην ομάδα του κι ήταν εκείνη, που σε μια επιχείρηση πυροβόλησε τον αρχηγό της ρωσικής αστυνομίας, εκδικούμενη για την απάνθρωπη μεταχείριση ενός κρατουμένου. «Όλες οι περιγραφές της δίκης της Ζασούλιτς που διάβασα», σημειώνει ο Πουλής στην εισαγωγή του, «αποπνέουν ηλεκτρισμό, όπως επίσης και η ιστορία του Νετσάγεφ». Και συνεχίζει: «Δεν προσπάθησα να υποκαταστήσω την εργασία των ιστορικών, επιχείρησα (απλώς) να προσφέρω στον αναγνώστη τις πληροφορίες που θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει την ιστορική συνθήκη μέσα στην οποία γεννήθηκε το θεατρικό Βέρα η μηδενίστρια, μεταφέροντας κάτι από την ένταση που αναδίδει η εποχή».
Η ευχή του Κωνσταντίνου Πουλή μάλλον «εισακούεται» από τον αναγνώστη, καθώς οι πληροφορίες αυτές γίνονται πράγματι η βάση ανάδειξης της παραγνωρισμένης πλευράς της προσωπικότητας του Ουάιλντ, κι αυτό διότι «…δίπλα στον εκπρόσωπο του αισθητισμού, της παρακμής, του ιρλανδικού πατριωτισμού, του καθολικισμού, δίπλα στον ομοφυλόφιλο μάρτυρα και όλα τα ερμηνευτικά προσωπεία που έχουν κυριαρχήσει στα περισσότερα από 13.000 άρθρα και βιβλία που έχουν δημοσιευτεί μέχρι σήμερα, υπάρχει ένας Ουάιλντ πολιτικός, που δεν έπαψε σε όλη του τη ζωή να συνδέεται με στενούς φιλικούς δεσμούς με αναρχικούς, από θεωρητικούς της αναρχίας μέχρι βομβιστές, υπερασπίζοντάς τους, μάλιστα, δημόσια…».
Το πρώτο, λοιπόν, κατόρθωμα του δοκιμιογράφου και μεταφραστή Κ. Πουλή είναι ότι μας γνώρισε έναν διαφορετικό Ουάιλντ, το δεύτερο ότι μετέφρασε υποδειγματικά το «άγνωστο» θεατρικό του, το τρίτο ότι τεκμηρίωσε με επάρκεια τον αναβρασμό ενός πολιτικού κλίματος -που κατά πολλούς μελετητές υπήρξε προάγγελος της Ρώσικης Επανάστασης- και το τελευταίο ότι άνοιξε ένα ευρύ πεδίο ανάγνωσης που εκτείνεται στο βάθος του χρόνου και πολύ έξω απ’ τα «σύνορα» που ορίζονται απ’ τις σελίδες του συγκεκριμένου βιβλίου.
Σταμάτης Μαυροειδής
Σχόλια
