«Σας δηλώνω ότι όλη μου η ζωή θα είναι αφιερωμένη στην υπηρεσία της μεγάλης αυτοκρατορικής μας οικογένειας…» (Από το μήνυμα της πριγκίπισσας Ελισάβετ, για τα 21 της γενέθλια, από το ραδιοφωνικό σταθμό του Καίηπ Τάουν της Νότιας Αφρικής, 1947)
Μου γυρίζουν τα εντόσθια όταν ακούω τους δημοσιογράφους των ξένων καναλιών, των δυτικών, να λένε ότι στην Αφρική υπάρχουν mixed feelings, δηλαδή ανάμικτα συναισθήματα για την Ελισάβετ. Και για το αποδείξουν δείχνουν ένα μαύρο Κενυάτη, που ήταν θυρωρός στο ξενοδοχείο που έμενε η Ελισάβετ στο Ναϊρόμπι το 1952 όταν έγινε γνωστό ότι είχε πεθάνει ο πατέρας της, ο βασιλιάς Γεώργιος 6ος και τον διαδεχόταν αυτή στο βρετανικό θρόνο. Έλεγε, λοιπόν, πόσο καλή ήταν η Ελισάβετ επειδή τους έδινε τιπς, πουρμπουάρ κι έτσι μπορούσε κανείς να αγοράσει περισσότερο φαγητό για την οικογένεια του. Τόσο γενναιόδωρη ήταν η βασίλισσα στο βρετανικό ξενοδοχείο που είχε δούλους για υπαλλήλους και τους λυπόταν απολαμβάνοντας τις υπηρεσίες τους. Και μετά εμφανίζουν έναν άλλο Κενυάτη που ζει στον Καναδά, Καναδός υπήκοος, ο οποίος δηλώνει τη λύπη του που δεν θα πάει στην Αγγλία για την κηδεία της!
Και μόνο το γεγονός ότι η μετέπειτα βασίλισσα είχε μείνει στη Νότια Αφρική και την Κένυα, ενισχύει τη βεβαιότητα ότι ήξερε από πρώτο χέρι, από πολύ νωρίς, από τότε που ήταν νέα και έκανε πολιτικό τουρισμό στις βρετανικές αποικίες, τόσο για το απαρτχάιντ όσο και για το πώς φέρονταν οι Βρετανοί στους Αφρικάνους! Μιλάμε για φρικιαστικές καταστάσεις. Για βασανιστήρια, ακρωτηριασμούς, κρεμάλες και εγκλεισμό σε στρατόπεδα εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, όχι μαχητών, αλλά κοινών αμάχων, αντρών, γυναικών, γέρων και παιδιών!
Κι όταν, αργότερα, ως βασίλισσα πλέον, περιόδευε στις πρώην αποικίες για να εξωραΐσει τα βρετανικά εγκλήματα, ποτέ δεν ζήτησε συγγνώμη.
Ούτε ήταν μόνο η Κένυα που τα βασιλικά στρατεύματα σκότωναν και βασάνιζαν τους λαούς. Κι ανάμεσα στην Ινδία, την Παλαιστίνη, το Χονγκ Κονγκ, τη Μαλαισία και τις άλλες βρετανικές αποικίες ήταν και η Κύπρος όπου οι εκπρόσωποι της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, επί βασιλείας της Ελισάβετ, έδειξαν όλη την αγριότητά τους προτού καν προλάβει ο Ελληνισμός να συνέλθει από τα καμώματα τους στα Δεκεμβριανά και την τρομοκρατία που επακολούθησε και οδήγησε στον εξαναγκαστικό εμφύλιο στην Ελλάδα.
Κατά συρροήν…
Η Αυτοκρατορία δεν εξόρισε μόνο τον Μακάριο στις Σεϋχέλλες, 4.975 χιλιόμετρα μακριά από την Κύπρο, δηλαδή, για να γίνει κατανοητό, σε απόσταση δύο φορές από την Αθήνα στη Σουηδία! Ούτε ήταν η πρώτη φορά. Μάλιστα, τους «απελαθέντες» από την Κύπρο Έλληνες, το 1931, ως «ταραξίες», αρνήθηκε να τους δεχτεί η κυβέρνηση Βενιζέλου στην Ελλάδα για να μην ερεθιστεί περισσότερο ο ελληνικός λαός και ενταθούν τα αντιβρετανικά του αισθήματα!
Αλλά κι αυτές οι απελάσεις, εκτοπίσεις, εξορίες, είναι ψήγματα μπροστά στους μαζικούς εκτοπισμούς δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων στρατιωτών που είχαν καταταγεί εθελοντικά στη Μέση Ανατολή για να πολεμήσουν τους Γερμανούς και βρέθηκαν, επίσης ως «ταραξίες», στα βρετανικά στρατόπεδα κρατουμένων που είχαν δημιουργήσει «οι σύμμαχοί μας» στις ερήμους της Βόρειας Αφρικής. Και στους οποίους προστέθηκαν πολλές χιλιάδες συλληφθέντες τον Δεκέμβρη του 1944 που φορτώθηκαν σε σαπιοκάραβα και ξεφορτώθηκαν χωρίς δικαστικές αποφάσεις, χωρίς καμία νόμιμη διαδικασία, χωρίς καν κατηγορία, στα στρατόπεδα στην έρημο!
Δυστυχώς, όλα αυτά τα τρομακτικά εγκλήματα σε βάρος των Ελλήνων της Ελλάδας και της Κύπρου στη νεότερη εποχή, δεν διδάσκονται, δεν συζητούνται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, δεν αναφέρονται καν όχι μόνο από τους συντηρητικούς, αλλά και από τους λεγόμενους προοδευτικούς πολιτικούς. Ειδικά για την Κύπρο, αν εξαιρέσεις τις επίμονες υπενθυμίσεις μιας μικρής μειονότητας ακτιβιστών και συγγραφέων τουλάχιστον για τις πιο κραυγαλέες ατομικές περιπτώσεις των αγωνιστών που κρεμάστηκαν ή κάηκαν ζωντανοί από τους Βρετανούς, τα κατά συρροήν εγκλήματα της Αυτοκρατορίας σε βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου, προ και επί Ελισάβετ, παραμένουν σε μία γκρίζα ζώνη, γιατί οι εκάστοτε εξουσίες, πάντοτε υποτελείς στους δυτικούς κηδεμόνες, φροντίζουν για την αποσιώπηση και λησμονιά τους.
Τα στοιχεία και τα αποσπάσματα που χρησιμοποιώ παρακάτω είναι κυρίως από το καινούργιο βιβλίο της Caroline Elkins «Legacy of Violence – A history of the British Empire» (The Bodley Head, London, 2022). Η συγγραφέας είναι καθηγήτρια Ιστορίας και Αφρικανικών και Αφρικανικών-Αμερικανικών Σπουδών, καθώς και διευθύντρια του Κέντρου Αφρικανικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Έχει βραβευτεί με Πούλιτζερ για το προηγούμενο βιβλίο της «Britain’s Gulag: The Brutal End of Empire in Kenya».
Ελεύθεροι να κακουργήσουν
Η Κύπρος ήταν πολύ σημαντική, στρατηγική στρατιωτική βάση όχι μόνο για την Αγγλία αλλά και τις ΗΠΑ. «Έδρα για τις μελλοντικές θέσεις για τοποθέτηση ατομικών όπλων, μυστικές εγκαταστάσεις και σταθμούς εκπομπής και λήψης, η Κύπρος ήταν επίσης η πιο σημαντική Αγγλο-αμερικάνικη τοποθεσία για κατασκοπευτική δραστηριότητα συλλογής πληροφοριών. Η αποικία είχε ασυναγώνιστη γεωγραφική εγγύτητα με τη νότια πλευρά της Σοβιετικής Ένωσης, όπου βρισκόταν το νευραλγικό κέντρο για τις δοκιμές των αεροσκαφών και των πυραύλων.»
Οι Εγγλέζοι για να ελέγξουν την κατάσταση που διαμορφωνόταν με το κίνημα αντίστασης στο νησί, διόρισαν σε αντικατάσταση του Robert Armitage τον αρχιστράτηγο John Harding με πλήρη εξουσία να ενεργήσει τα «δέοντα». Ο στρατηγός είχε ανδραγαθήσει στην Παλαιστίνη, την Ινδία και τη Μαλαισία και ήταν ειδικός για τους Μάου-Μάου στην Κένυα, δηλαδή σε μέρη που οι Εγγλέζοι είχαν δοκιμάσει και εφαρμόσει με το μέγιστο βαθμό σκληρότητας εναντίον των Ασιατών, των Αράβων και των Αφρικανών τις πιο σατανικές μεθόδους βασανιστηρίων και σπασίματος των μαρτύρων μέχρι την τελική εξόντωσή τους.
Ο Harding δημιούργησε αμέσως 80 επιπλέον νόμους ώστε να μπορούν οι στρατιωτικοί που είχε στη διάθεσή του να μην εμποδίζονται να διαπράξουν οτιδήποτε και να μην έχουν καμία αστική, ποινική ή διοικητική ευθύνη για τις πράξεις τους. 30.000 στρατιωτικοί ήταν υπό τις διαταγές του κυβερνήτη, για να επιβάλουν το στρατιωτικό νόμο, τα μπλόκα, τις έρευνες, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το κλείσιμο των σχολείων, τις συλλήψεις και κρατήσεις χωρίς δίκη και τις δολοφονίες που διέπρατταν οι «ομάδες φονιάδων», killer squads γράφει η Elkins, που έπρεπε να εξοντώσουν τους χίλιους, όπως υπολόγιζαν, αγωνιστές της ΕΟΚΑ, αλλά και να γονατίσουν την πλατιά λαϊκή βάση που είχε το κίνημα αντίστασης. Ο Harding είχε ένα ολόκληρο επιτελείο από «εξολοθρευτές» λαών, όπως τους Donald Stephens, Benneth Wadeley, John Prendergast, Hugh Toye, Lennox-Boyd, Geoffrey Baker κ.ά., οι οποίοι ήταν στρατιωτικοί και στελέχη των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών που είχαν τεράστια εμπειρία, άλλος από την Ινδία, άλλος από την Κένυα κι άλλος από το Χονγκ-Κονγκ, στο να εκπαιδεύουν χαφιέδες, να εντοπίζουν τα κρυσφήγετα, να συλλαμβάνουν τους αγωνιστές και να τους βασανίζουν χωρίς όρια μέχρι να αποσπάσουν τις πληροφορίες που θέλουν. Είχαν την απόλυτη ελευθερία και ενθάρρυνση να εφαρμόζουν συλλογικές τιμωρίες, κατά παντός, αν αυτό εξυπηρετούσε τους στόχους τους.
Το επιτελείο δεν έδινε οδηγίες στους βασανιστές για το είδος των βασανιστηρίων ώστε αυτοί να εφαρμόζουν στα θύματά τους οτιδήποτε επινοήσουν, όσο ακραία σκληρό κι αν είναι, αρκεί να έχουν ομολογίες. Έτσι, «οι υπηρεσίες ασφαλείας και οι ανακριτικές ομάδες εξανάγκαζαν τους ύποπτους για συμμετοχή στην ΕΟΚΑ και τους Ελληνοκύπριους πολίτες να παίρνουν παραισθησιογόνα ναρκωτικά, να διασχίζουν το «διάδρομο» ολότελα γυμνοί δεχόμενοι απανωτά χτυπήματα με ρόπαλα από τους βασανιστές που έπαιρναν θέση ένθεν και ένθεν, να υφίστανται το μαρτύριο του πνιγμού με νερό ενόσω ήταν δεμένοι πάνω σε πάγκους και να υποφέρουν με ακρωτηριασμούς και περίσφιγξη με ειδικά εργαλεία βασανισμού των γεννητικών τους οργάνων. Τους χτυπούσαν με διάφορα σύνεργα, τους προκαλούσαν ασφυξία με μαξιλάρια, τους έκαναν ηλεκτροσόκ, τους κρεμούσαν από το ταβάνι και από σκάλες, τους άφηναν νηστικούς, τους χτυπούσαν στο κεφάλι ενώ τους φορούσαν ένα μεταλλικό κουβά, τους βασάνιζαν με σιδερένια δαχτυλίδια που τα έσφιγγαν με βίδες γύρω από τους κροτάφους και τους υποχρέωναν να γλείφουν αλάτι από το πάτωμα. Όσοι δεν υπέκυπταν και δεν έδιναν πληροφορίες, δολοφονούνταν… Γι’ αυτό, οι Κύπριοι αποκαλούσαν τους Βρετανούς ανακριτές «HMTs» από τα αρχικά του «Her Majesties’ Torturers»..! Που σημαίνει ότι είχαν πλήρη επίγνωση της «ομπρέλας» που πρόσφερε η βασίλισσα στον αποικιακό τρόμο.
Ένοχοι και συνένοχοι
Το 1956, η διορισμένη από τον Αμερικάνο πρέσβη στην Αθήνα κυβέρνηση δεν είχε πολλά περιθώρια να κινηθεί. Η Ελλάδα ήταν μέλος του ΝΑΤΟ και συμμορφωνόταν στις επιθυμίες των Αμερικάνων που συνιστούσαν εγκράτεια. Εγκράτεια που είχε επιδείξει η ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία και το 1955, όταν υπό την κυβέρνηση Μεντερές, στην Τουρκία, χώρα επίσης μέλος του ΝΑΤΟ, εξαπολύθηκε το πογκρόμ της 6-7ης Σεπτεμβρίου που ρήμαξε τον Ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης. Η ελληνική κυβέρνηση, για να μην δεχτεί κριτική από τους Αμερικάνους, κατέστειλε με την αστυνομία βίαια τις διαδηλώσεις στην Αθήνα υπέρ των Κυπρίων αδελφών, με νεκρούς διαδηλωτές. Και το 1956, ενώ στην Κύπρο πολεμούσαν τους Εγγλέζους και στην Ελλάδα ο κόσμος έβραζε από οργή για τα εγκλήματα των Άγγλων, η ελληνική κυβέρνηση για να εκτονώσει την αγανάκτηση προσέφυγε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα επικαλούμενη την παραβίαση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα . Αλλά προσέφυγε μόνο για την επιβολή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στο νησί χωρίς να συμπεριλάβει το ζήτημα των βασανιστηρίων που είχε ήδη γίνει γνωστό από τις πολυάριθμες καταγγελίες των θυμάτων, αλλά και από αντιδράσεις στη Βρετανία και την Ευρώπη.
Οι καταγγελίες για στρατιωτικούς νόμους, κατάργηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και βασανιστήρια, όχι μόνο από την Κύπρο, πλήθαιναν και οι Βρετανοί αξιωματούχοι στο Λονδίνο, με επικεφαλής το δίδυμο Τσόρτσιλ-Ελισάβετ μέχρι το 1955 και μετά τα δίδυμα Ήντεν-Ελισάβετ και ΜακΜίλαν-Ελισάβετ, προσπαθούσαν να καθησυχάσουν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη που ενοχλείτο επειδή η Κύπρος ήταν πιο κοντά από την Κένυα και οι Κύπριοι ήταν λευκοί και όχι μαύροι, ισχυριζόμενοι ότι τίποτα κακό δεν έκαναν και ότι ο στρατιωτικός νόμος αποσκοπούσε μόνο στη διαφύλαξη της ακεραιότητας του νησιού. Ο Δικηγορικός Σύλλογος της Κύπρου κινούμενος αυτόνομα χάρη σε ορισμένους Κύπριους δικηγόρους-αγωνιστές και τη συνδρομή ορισμένων δημάρχων, υπέβαλε το 1957 υπόμνημα στους Ευρωπαίους με στοιχεία από 49 περιπτώσεις βασανιστηρίων που συγκεντρώθηκαν παρά την ασφυκτική βρετανική τρομοκρατία και την αδυναμία των ίδιων των θυμάτων να καταθέσουν.
Και μέσα στο βρετανικό Κοινοβούλιο, το οποίο στήριζε την αποικιοκρατική πολιτική, κατ’ εξαίρεση η Barbara Castle κατηγόρησε τις δυνάμεις ασφαλείας για «σκληρά μέτρα», αλλά αμέσως έπεσαν όλοι πάνω της να την αποδοκιμάσουν και να τη διασύρουν, ακόμα και το Εργατικό Κόμμα, στο οποίο ανήκε, επειδή είχε θίξει τις άγιες βρετανικές ένοπλες δυνάμεις! Την κατήγγειλαν ότι είναι «φερέφωνο του Μακάριου» και οι πιο έξαλλοι την αποκάλεσαν «προδότη»! Το αποτέλεσμα ήταν ότι ακόμα και η βρετανική κοινή γνώμη τάχθηκε εναντίον της επειδή είχε τολμήσει να θίξει τα «ιερά και τα όσια» της Αυτοκρατορίας.
Ατυχές κεφάλαιο
Η ελληνική κυβέρνηση πιεσμένη από τις ηρωικές πράξεις των Κυπρίων, τη λαϊκή απαίτηση και τους απαγχονισμούς των νεαρών αγωνιστών που είχαν προκαλέσει τεράστια αντίδραση, υπέβαλε δεύτερο αίτημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 1958, αλλά στο τέλος δεν βγήκε κανένα πόρισμα. Είχαν και οι άλλοι Ευρωπαίοι λερωμένη τη φωλιά τους και ιδίως οι Γάλλοι που έκαναν τα ίδια κακουργήματα στο Βιετνάμ, την Αλγερία κι αλλού.
Στη συμφωνία που έγινε για τη μερική ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960, ύστερα από 82 χρόνια βρετανικής Κατοχής και υπό τις ευλογίες του Αϊζενχάουερ, «η Ελλάδα και η Βρετανία συμφώνησαν να παύσουν τις διαδικασίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα η οποία εν τέλει απεφάνθη ότι «το πρόσφατο ατυχές κεφάλαιο της ιστορίας του νησιού πρέπει να κλείσει όσο πιο γρήγορα και πιο ολοκληρωτικά γίνεται».
Μετά από όλη αυτή τη φάση, με όλη αυτή την αγριότητα, την τρομοκρατία, το βιασμό κοριτσιών και την καταπάτηση κάθε ανθρώπινου δικαιώματος, τα απερίγραπτα βασανιστήρια, τις εν ψυχρώ δολοφονίες και τους επίσημους απαγχονισμούς των αγωνιστών, όχι μόνο δεν τιμωρήθηκε κανένας από τους εκτελεστές, τους βασανιστές, τους φασίστες αποικιοκράτες, αλλά οι πλέον διακεκριμένοι απ’ αυτούς τιμήθηκαν με τίτλους και παράσημα. Η βασίλισσα Ελισάβετ ήταν πολύ καλά ενημερωμένη για ό,τι διέπρατταν οι βρετανικές δυνάμεις κατοχής στην Κύπρο, την Κένυα και όπου αλλού είχαν υπό τον έλεγχο τους λαούς και περιοχές της γης.
Μάλιστα, περήφανα κυκλοφορούσαν από το παλάτι οι φωτογραφίες με τη βασίλισσα να στρογγυλοκάθεται πάνω σε βάρκα (!) που τη μετέφεραν στους ώμους τους φτωχοί ιθαγενείς που τους είχαν ντύσει με καλοραμμένες τοπικές ενδυμασίες, για να έχει και χρώμα φολκλορικό το σόου. Δούλοι θεωρούνταν οι ιθαγενείς και υπάνθρωποι όχι μόνο στην πρώτη δεκαετία της βασιλείας της, αλλά και στις επόμενες που το βρετανικό κατεστημένο, αλλά και μεγάλο μέρος της βρετανικής κοινωνίας καμάρωναν τη βασίλισσά τους ως σύμβολο πασών των αποικιών.
Για την Κύπρο, αν δεν ήταν αυτό που ήταν, δηλαδή η ενσάρκωση της British Empire, η Ελισάβετ θα μπορούσε εύκολα να είχε σώσει τη ζωή των νεαρών αγωνιστών που κρεμάστηκαν από τους εντεταλμένους αξιωματούχους του στέμματος. Αλλά δεν το έκανε. Η Αυτοκρατορία ποτέ δεν λύγισε μπροστά στην ανθρωπιά.
Την ωραιοποιημένη εικόνα αυτού του πελώριου τερατώδους κατασκευάσματος που οικοδομήθηκε πάνω στον πόνο και τη δυστυχία εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλη τη γη, θέλησαν να αναδείξουν οι Βρετανοί με την πολυδάπανη και πολυήμερη κηδεία της Ελισάβετ, επικεφαλής μιας οικογένειας που έχει περιουσία 28 δισεκατομμυρίων δολαρίων, επιχορηγείται με 100 εκατομμύρια για τα έξοδά της (συν τα ποσά για την ασφάλεια της οικογένειας που είναι κρατικό μυστικό) και δεν πληρώνει φόρο κληρονομιάς (40%) όπως όλοι οι υπήκοοι της Βρετανίας. Να υπερτονίσουν ότι η Αυτοκρατορία ζει, ενώ στην πραγματικότητα φθίνει κι ό,τι έχει απομείνει απ’ αυτήν. Μπορεί η Βρετανία να μην έχει ακόμα εκπέσει σε τριτοκοσμική χώρα, όπως ήδη κάποιοι αναλυτές προβλέπουν, αλλά όσο γρηγορότερα οι πρώην αποικίες απογειώνονται και η Βρετανία πίσω τους αγκομαχάει, τόσο και οι πιο απαισιόδοξες προβλέψεις θα τείνουν να επιβεβαιωθούν. Το σίγουρο είναι ότι λίγοι θα τους κλάψουν, τους Βρετανούς…
Βέβαια, σε σχέση με το Κυπριακό, καλό είναι να μην ξεχνάμε ότι και οι ελληνικές κυβερνήσεις και το πολιτικό προσωπικό των κομμάτων εξουσίας, δεν έκανε καμία δραστική ενέργεια για να αποτρέψει τους απαγχονισμούς και τα βασανιστήρια. Ούτε αποχώρησε από το ΝΑΤΟ, ούτε έκλεισε τη βρετανική πρεσβεία, ούτε καν απείλησε ότι θα χαρακτηρίσει τον Βρετανό πρέσβη persona non grata. Και το πολιτικό κατεστημένο στην Ελλάδα, από τον Παπάγο και τον Καραμανλή ως τον Παπανδρέου και τον Κανελλόπουλο, για άλλη μια φορά, σαν κότες στάθηκαν απέναντι στους ξένους δυνάστες. Και το χειρότερο: οι ίδιοι οι απόγονοι των Κυπρίων αγωνιστών, προδομένοι και απογοητευμένοι από ηγέτες και «συμμάχους», μερικοί κι από ζαμανφουτισμό, έχουν περιπέσει σε κατάσταση απάθειας, μοιρολατρίας και αμνησίας, με ένα πολιτικό προσωπικό χαμηλής ηθικής στάθμης και εθνικά άχρωμο που ενδιαφέρεται μόνο για τα κέρδη της ελίτ. Δεν λείπουν ούτε τα ράκη που λυπήθηκαν για την Ελισάβετ, αλλά, ευτυχώς, δεν λείπουν και οι νέοι, σαν την Ελίνα Σταματίου, που ερεύνησε και αποκάλυψε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της «14 εγκλήματα μιας Αυτοκρατορίας» (εκδ. Κ. Επιφανίου, Κύπρος 2021) κι άλλες άγνωστες περιπτώσεις νεαρών αγωνιστών που πέθαναν από τα τρομακτικά βασανιστήρια που οργάνωναν και εφάρμοζαν οι επίλεκτοι της Αυτοκρατορίας, σαν τον John Harding.
Για την ιστορία, αυτός ο εκλεκτός killer της Αυτοκρατορίας, ο κυβερνήτης της Κύπρου, όταν αποστρατεύτηκε έγινε πρόεδρος της εταιρίας όπλων Plessey. Στο στοιχείο του, πάντα.
Ως εκ τούτου, καθόλου άδικα, οι Κύπριοι αποκαλούσαν την αφρόκρεμα των εκτελεστικών οργάνων της Αυτοκρατορίας που ορκίζονταν πίστη στη βασίλισσα, «Βασανιστές της Αυτής Μεγαλειότητας»!
