100 χρόνια από την εξέγερση στο Κιλελέρ
Του Γιώργου Κάργα *
Στις 27 Μάρτη συμπληρώνονται 100 χρόνια από την εξέγερση του Κιλελέρ, 100 χρόνια από το μοίρασμα της γης των τσιφλικάδων στους ακτήμονες. Σήμερα, 30 χρόνια από την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε., οι μικροί παραγωγοί ξαναγίνονται κολίγοι. Χιλιάδες μικροί και μεσαίοι αγρότες έχουν πεταχτεί από τα χωράφια τους.
Η γη συγκεντρώνεται στα χέρια νέων τσιφλικάδων και επιχειρήσεων. Η ύπαιθρος ερημώνει. Η μισθωτή απασχόληση στο γεωργικό τομέα αυξάνει. Τα γεωργικά εισοδήματα μικραίνουν ραγδαία και αυξάνει η κερδοφορία των πολυεθνικών που ελέγχουν τα γεωργικά εφόδια και την εμπορία των γεωργικών προϊόντων.
Την τελευταία εικοσαετία ο καπιταλισμός αναπτύσσεται ραγδαία στην αγροτική παραγωγή με εμφανείς επιπτώσεις στους κοινωνικούς συσχετισμούς. Οι εξελίξεις αυτές αποτυπώνονται σε πέντε βασικές τάσεις: Στη μεγάλη συγκέντρωση της γης και της παραγωγής διαμέσου της άμεσης ιδιοκτησίας και της ενοικίασης.
Στη ραγδαία μείωση των μικροαγροτών και στην αύξηση της μισθωτής εργασίας στη γεωργία που οφείλεται, κυρίως, στους μετανάστες, με συνέπεια την εμφάνιση μεγάλης κοινωνικής πόλωσης. Στην ενδυνάμωση της πολυαπασχόλησης των μικροαγροτών και των νέων μορφών παραγωγής, π.χ. συμβολαιακή γεωργία. Στην ενδυνάμωση της κυριαρχίας του κεφαλαίου στα γεωργικά εφόδια και τα τρόφιμα, καθώς και σε ορισμένους κλάδους, π.χ. ιχθυοκαλλιέργειες και οινοποιία. Στη λειτουργία με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια των δημόσιων οργανισμών που σχετίζονται με τη γεωργία, π.χ. ΕΛΓΑ και ΟΓΑ.
Νέοι τσιφλικάδες
Από τα διαθέσιμα στοιχεία την περίοδο 1988-2005 οι εκμεταλλεύσεις μεγάλου (16 έως 40 ΕΜΜ) και πολύ μεγάλου οικονομικού μεγέθους (πάνω από 40 ΕΜΜ), όπου ΕΜΜ σημαίνει Ευρωπαϊκή Μονάδα Μεγέθους και πρόκειται για τυπικό ακαθάριστο κέρδος της εκμετάλλευσης ύψους 1.200 ευρώ, διπλασίασαν τον αριθμό τους. Επίσης, αύξησαν την ιδιόκτητη γη καθώς και την ενοικιαζόμενη. Οι εκμεταλλεύσεις μεγάλου μεγέθους σε απόλυτα νούμερα είναι 65.000 και οι πολύ μεγάλου οικονομικού μεγέθους περίπου 10.000.
Η μέση έκταση που χρησιμοποιούν οι πρώτες είναι 230 στρμ. και οι δεύτερες 530 στρμ. (ιδιόκτητη και ενοικιαζόμενη). Η φιγούρα του νέου τσιφλικά είναι εμφανής ειδικά στις βόρειες πεδινές περιοχές της χώρας όπου η εκμηχάνιση επιτρέπει τη συγκέντρωση της γης.
Την ίδια χρονική περίοδο σημειώνεται μεγάλη μείωση των μικρών αγροτικών νοικοκυριών, τόσο σε απόλυτους όσο και σχετικούς αριθμούς. Τα αγροτικά νοικοκυριά φτάνουν τα 210.000 και αποτελούν το 5,3% από 12,5% που ήταν. Εκτός απ’ αυτά υπάρχουν και τα πολυαπασχολούμενα, δηλαδή, ο «αρχηγός» τους, δε, δηλώνει αγρότης αλλά λαμβάνουν εισόδημα και επιδοτήσεις από τη γεωργία. Τα νοικοκυριά αυτά είναι 400.000 και αποτελούν το 10,5% του συνόλου της χώρας.
Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει κυρίως εργατοαγρότες εποχικά εργαζόμενους στον τουρισμό ή την οικοδομή, οι οποίοι διατηρούν τη γεωργική εκμετάλλευση για συμπληρωματικό εισόδημα. Εδώ περιλαμβάνονται και μισθωτοί των πόλεων που διατηρούν συνήθως δενδρώδεις καλλιέργειες, π.χ. ελιές.
Επιδοτήσεις για λίγους
Τα τελευταία 17 χρόνια που περιλαμβάνουν την παλιά και τη νέα ΚΑΠ της Ε.Ε., τα νοικοκυριά που -άμεσα ή έμμεσα- σχετίζονται με τη γεωργία, μειώθηκαν από 25% σε 15%. Η δημιουργία του μητρώου αγροτών έχει σκοπό να αρπάξει τις επιδοτήσεις από τους αγροτοεργάτες και τους εργατοαγρότες. Δεν είναι τυχαία η συζήτηση που έχει ανοίξει, ακόμα και για την κατάργηση των επιδοτήσεων από ένα όριο και κάτω.
Αντί να περιοριστούν και να καταργηθούν οι επιδοτήσεις στους καπιταλιστές μεγαλοαγρότες, ετοιμάζουν την περικοπή στους μικρούς. Το 80% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων της χώρας μας λαμβάνουν το 20% των επιδοτήσεων. Στο υπόλοιπο 20% που λαμβάνει το 80% των επιδοτήσεων ανήκουν μεγαλοκαπιταλιστές της μεταποίησης, μεγαλοαγρότες, μοναστήρια κ.λπ. Πρώτη στον κατάλογο είναι η εταιρεία NUTRIA με 13 εκατ. ευρώ για το 2008. Από τις υψηλότερες επιδοτήσεις στη χώρα μας λαμβάνει η μονή Μεγίστης Λαύρας (περίπου 1,5 εκατ. ευρώ). Οι μετανάστες σχεδόν αποκλειστικά συνεισφέρουν μισθωτή εργασία στη γεωργία. Η μέση μη οικογενειακή μισθωτή απασχόληση στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις διπλασιάστηκε στη δεκαετία του ‘90. Τα 2/3 των νοικοκυριών απασχολούν μετανάστη για κάποιες μέρες το χρόνο. Μόνιμη μισθωτή εργασία από μετανάστη είχε το 10% των εκμεταλλεύσεων.
Η έκταση της απασχόλησης των μεταναστών συνδέεται άμεσα με το μέγεθος της εκμετάλλευσης. Έτσι, στα μεγέθη των 30-50 στρμ. οι μετανάστες προσφέρουν, κατά μέσο, όρο 62 ημερομίσθια ανά έτος, στα 50 με 100 στρμ. 160 ημερομίσθια ανά έτος και στα 100 με 200 στρμ. 180 ημερομίσθια ανά έτος. Η αύξηση της μισθωτής εργασίας στη γεωργική παραγωγή θέτει επί τάπητος το ζήτημα της συνδικαλιστικής οργάνωσης των εργατών γης. Πρόκειται για ένα θέμα στο οποίο η Αριστερά καλείται να πρωτοστατήσει.
Πρόσδεση στο κεφάλαιο
Η επέκταση του φαινομένου της συμβολαιακής γεωργίας εκτός από τις παραδοσιακές καλλιέργειες, π.χ. βιομηχανική ντομάτα, στις καινούργιες ενεργειακές καλλιέργειες οδηγεί στην άμεση πρόσδεση και υποταγή των μικροαγροτών και εργατοαγροτών στο μεταποιητικό κεφάλαιο. Το κύμα των ιδιωτικοποιήσεων, ειδικά μετά το 1990, επηρέασε κάθε πλευρά της αγροτικής παραγωγής. Σημαντικές δραστηριότητες συνεταιρισμών και του υπουργείου Γεωργίας καταργήθηκαν ή πέρασαν άμεσα στο κεφάλαιο, π.χ. εγγειοβελτιωτικά έργα, πιστοποίηση βιολογικών προϊόντων. Άλλες δραστηριότητες που έμπαιναν φραγμός στα κέρδη του κεφαλαίου, ουσιαστικά, καταργήθηκαν, π.χ. σποροπαραγωγή. Μεγάλο ρόλο στην προώθηση των αναδιαρθρώσεων έπαιξε και η μετατροπή της Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδος σε καθαρή εμπορική τράπεζα. Παράλληλα, το καθεστώς της κοινωνικής ασφάλισης (ΟΓΑ), καθώς και η προστασία της γεωργικής παραγωγής (ΕΛΓΑ) λειτουργούν πλέον με αυστηρά ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Μάλιστα, το σύστημα ασφάλισης των αγροτών αποτελεί, πλέον, και πιλότο για την αντιδραστική αναδιάρθρωση συνολικά του συστήματος της κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα μας. Συνολικά, λοιπόν, διαμορφώνεται μία κατάσταση ραγδαίας καταστροφής των μικροαγροτών και αμεσότερης πρόσδεσης όσων εξασκούν την αγροτική δραστηριότητα στο κεφάλαιο.
* Ο Γιώργος Κάργας είναι γεωπόνος.
